جواهر الآداب و ذخائر الشعراء و الكتاب

جواهر الآداب و ذخائر الشعراء و الکتاب
پرونده:NUR11734J1.jpg
پدیدآوران	ابن سراج، محمد بن عبدالملک (نویسنده) قزقزان، محمدحسن (محقق)
ناشر	جمهوریة العربیة السوریة، وزارة الثقافة، منشورات الهیئة العامة السوریة للکتاب
مکان نشر	دمشق - سوریه
سال نشر	2008 م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏SAB‎‏ ‎‏789‎‏F*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جواهر الآداب و ذخائر الشعراء و الكتاب، تأليف محمد بن عبدالملك اندلسى معروف به ابن سراج(متوفى 536ق)، است. اين اثر، به زبان عربى و مرجعى اساسى در نقد و بلاغت و نثر و شعر عربى تا عصر مؤلف و به‌ويژه شيوه ادباى اندلس در ادب عرب مى‌باشد.

ساختار

در ابتداى كتاب، مقدمه تحقيقى جامع و مفصلى در 387 صفحه و پنج باب، به قلم محقق كتاب دكتر محمدحسن قزقزان آمده است. مؤلف، مطالب كتاب را در چهار جزء و هر جزء را به‌صورت باب باب تنظيم كرده و تا باب 27 از جزء دوم در جلد اول و باقى ابواب آن، در جلد دوم آمده است. هر يك از ابواب نيز مشتمل بر فصولى است.

گزارش محتوا

نویسنده، در اثر حاضر، مرجعى جامع و ممتاز و ضرورى را براى دانش‌پژوهان علوم مختلف ادبيات عرب فراهم آورده است؛ به‌گونه‌اى كه هيچ پژوهش‌گرى در نظم و نثر عرب و يا لغت و بلاغت و ساير علوم از اين كتاب بى‌نياز نيست. علماى مسلمان، قرآن كريم را به‌عنوان والاترين كلام عرب محسوب داشته و در نحو و لغت و ساير علوم به آيات كلام الهى استشهاد كرده‌اند. در اين اثر نيز به شواهد قرآنى اهميت ويژه‌اى داده شده است. هم‌چنين بعضى از احاديث كتاب، از سنن ابن ماجه يا مسند احمد بن حنبل يا كتب صحاح ديگر گرفته شده است.

اكنون به اختصار به شرح مطالب كتاب مى‌پردازيم:

جزء اول

اين جزء، مشتمل بر 40 باب است كه از اين تعداد، هفت باب در نقد ادبى و سى و سه باب ديگر در بلاغت عربى و علوم مرتبط با آن مى‌باشد. برخى از موضوعات مطرح شده در باب نقد، عبارت است از:

1. فضيلت شعر و منافع آن؛

2. معايب شعر و ضررهايش؛

3. طبقات شعراء و مراتب آنها؛

4. اختلاف اغراض شعراء و مذاهب آنها؛

5. انواع شعر و ضروب آن.

در باب بلاغت نيز عناوينى مانند استعاره، تمثيل، تشبيه، تجنيس، ترديد و تصدير مورد بحث قرار گرفته است.

جزء دوم

اين جزء، مشتمل بر 34 باب است كه از اين تعداد، 21 باب در نقد و 13 باب در اجتماعیات و وطنيات است كه در فهم تراث شعرى نقش مهمى دارند. در بخش نقد، پيرامون نسيب، مديح، افتخار، رثاء، اقتضاء، عتاب، انواع اخذ و سرقت و مانند آن مى‌توان اطلاعات مفيدى به دست آورد. به جهت فهم شعر در اجتماعیات و وطنيات نيز ابوابى با اين عناوين ارائه شده است:

1. در وصف اخوان؛

2. در حسن محبوب در چشم محبش؛

3. در حب وطن؛

4. در ذكر شباب؛

5. در مهمانى‌ها؛

...

جزء سوم

نویسنده، اين جزء را به فن نگارش نثر اختصاص داده است. به اعتقاد محقق كتاب، ذكر باب نثر پيش از نظم، حكايت از اين دارد كه نزد ابن سراج، نثر از اهميت بيشترى برخوردار بوده است. ابن سراج، در اين جزء مطالعه‌اى ژرف در اصول نثرنويسى به انجام رسانده و با ذكر مثال‌هايى از نثرهاى فاخر عربى و عبارات سخنوران عرب، چگونگى استفاده از اين متون را شرح كرده است. برخى از مباحث اين جزء عبارت است از:

1. در فضيلت نثر و تمييز آن از شعر؛

2. الفاظ و نيكوترين آنها؛

3. در عيوب الفاظ؛

4. در معانى و محاسن آن؛

5. در سفارش‌ها و آداب مرويه از سخنوران؛

6. در اصناف كتّاب.

جزء چهارم

موضوع اين جزء عبارت است از شرح اشعار ابى الطيب كه به جهت راحتى استفاده به ترتيب قافيه مرتب شده است. نویسنده، در ذيل هر بخش ابتدا اشعار خود او را تبيين و الفاظش را معنا كرده و سپس سرقت‌هاى ادبى او را با ذكر نام سراينده شعر آورده است.

وضعيت كتاب

پاورقى‌هاى كتاب بسيار محققانه بوده و اشكالات نسخه خطى را برطرف كرده است. بنا به گزارش محقق كتاب، ده‌ها سطر از كتاب از نسخه خطى موجود افتاده است كه وى آنها را با مراجعه به منابع ديگر كامل كرده است. تحريف و تصحيف‌هاى فراوانى نيز در نسخه وجود داشته و ناسخ، كلمات يا عباراتى را به نص افزوده است كه به معنى اخلال شديد وارد مى‌كند كه همه در پاورقى ذكر شده است.

فهرست مطالب اجزاى اول و دوم، در انتهاى جلد اول آمده است. در پايان جلد دوم كتاب، فهرست مطالب جزء اول و دوم آمده و پس از آن، در جدولى، فهرستى از شواهد نثر و نظم ارائه شده است. در ادامه، فهرست مطالب جزء چهارم آمده است، اما فهرست جزء سوم از قلم افتاده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.