عمدة الطبيب في معرفة النبات

عمدة الطبیب في معرفة النبات
پدیدآوران	اشبیلی، محمد بن خیر (نویسنده) خطابی، محمد عربی (محقق)
ناشر	دار الغرب الإسلامي
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1995 م
چاپ	1
موضوع	گیاهان دارویی گیاهان دارویی - دایرةالمعارف‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏RS‎‏ ‎‏146‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏ع‎‏8‎‏*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

عمدة الطبيب فى معرفة النبات، تأليف ابوالخير اشبيلى، از درازدامن‌ترين نگاشته‌ها پيرامون شناخت مفردات طب سنتى است.

ابن عوام، در مقدمه كتابش، با نام «كتاب الفلاحة»، يكى از منابعش را كتاب «عمدة الطبيب» ابوالخير اشبيلى معرفى كرده و آن را مبتنى بر آراء جماعتى از حكماء و كشاورزان و نيز تجارب شخصى او توصيف نموده است..

از سال نگارش اين اثر و انگيزه مؤلف از نگارش كتاب، چيزى نمى‌دانيم، چرا كه اين كتاب، فاقد هر گونه مقدمه و خاتمه‌اى است.

نكته‌اى كه گزارش آن خالى از فايده نيست، نسبت اين كتاب به ابن بطلان است كه البته - چنان‌كه محقق كتاب، در مقدمه، بيان نموده - اين گمان، نادرست است و هيچ شاهد و دليلى بر آن اقامه نشده است.

ساختار

كتاب، همانند بسيارى ديگر از كتبى كه پيرامون مفردات طبى نگاشته شده، بر اساس ترتيب حروف الفباء تحرير يافته است؛ يعنى از حرف الف شروع شده و به حرف ياء پايان مى‌پذيرد.

مؤلف، در ابتداء مفرد را معرفى مى‌نمايد و سپس به گونه آن اشاره مى‌كند و در ادامه، اقوال و سخنان اطباء پيرامون ماهيت آن را نقل مى‌كند.

پرداختن به خواص مفردات در درمان بيمارى‌ها و شيوه مصرف آنها از مباحثى است كه بر خلاف بسيارى از آثار ديگر در اين كتاب به چشم نمى‌خورد.

گزارش محتوا

كتاب «عمدة الطبيب فى معرفة النبات»، يكى از آثار ارزش‌مند پزشکان و داروسازان مسلمان اندلس(اسپانياى اسلامى) است.

اين كتاب، دايرةالمعارف ارزش‌مندى پيرامون اسماء، صفات، اجناس گياهان و نيز مباحث جغرافيايى مرتبط با گياهان، از جمله محل رويش گياهان است.

خصوصيات اين اثر را مى‌توان در امور زير خلاصه كرد:

1. در اين اثر، تنها از گياهان سخن به ميان آمده است و از مباحث مرتبط با مفردات حيوانى و يا معدنى چيزى در اين اثر به چشم نمى‌خورد؛
2. در اين دايرةالمعارف، اسامى تعداد بسيارى از گياهان به لغات مختلف(يونانى، لاتينى، فارسى، اسپانيايى و...) آمده است؛
3. در اين اثر، از محل رويش و پرورش گياهان، به‌گونه مفصل سخن به ميان آمده است؛
4. مؤلف، خود، مشاهدات عينى‌اى از محل رويش گياهان داشته و به تفصيل از آن سخن گفته است؛ علاوه بر اين، به مباحث كشت گياهان و كشاورزى اهتمام فراوان داشته است؛
5. اسلوب مؤلف در نگارش و تحرير اين اثر، اسلوبى روان و به دور از حشو و ايجاز است؛
6. اين اثر، منبعى سودمند براى آگاهى از نگاشته‌هاى ديگر پيرامون شناسايى گياهان است.

مهم‌ترين منابعى كه مؤلف، در نگارش اين اثر از آنها بهره برده، به قرار زير است:

1. كتاب ديسقوريدس؛
2. كتاب جالینوس؛
3. كتاب اسحاق بن عمران؛
4. كتاب اسحاق بن سليمان.

علاوه بر اين، مؤلف، در نگارش اين اثر، به لغت‌هاى محلى و زبان‌هاى ديگر نيز آشنا بوده و بسيار به اين زبان‌ها اشاره نموده است.

وضعيت كتاب

كتاب «عمدة الطبيب فى معرفة النبات»، توسط محقق مغربى، استاد محمد عربى خطابى، بازيابى، تصحيح و همراه مقدمه پرمحتوايى چاپ و منتشر شده است.

وى، در تصحيح اين اثر، بر دو نسخه خطى موجود در كتاب‌خانه رباط و كتاب‌خانه مادريد اعتماد نموده است.

در پايان نيز وى، فهرست اسماء نباتات، لغات، صمغ‌ها و روغن‌ها، اعلام، اماكن و كتبى را كه نام آنها در متن كتاب آمده، تدوين و تنظيم نموده است.