جمع الجوامع في اصول الفقه

جمع الجوامع في اصول الفقه
پدیدآوران	سبکی، عبد الوهاب بن علی (نويسنده) ابراهیم، عبدالمنعم خلیل (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1424ق - 2003م
چاپ	2
شابک	‎2-7451-3223-7
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/س۲ج۸ 156 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جمع الجوامع اثر تاج‌الدین عبدالوهاب سُبکی شافعی (متوفی 771ق) از مهم‌ترین کتاب‌های اصول فقه اهل‌سنت است. تحقیق و پانوشت‌های کتاب به قلم عبدالمنعم خلیل ابراهیم است.

به نوشته سبکی در مقدمه، این کتاب برگزیده دو کتاب اصولی است: یکی شرح او بر مختصر المنتهی اثر ابن حاجب (رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب) و دیگری شرح مشترک او و پدرش، تقی الدین سبکی، بر منهاج الوصول بیضاوی (الابهاج)؛ البته بنا به گفته برخی چون زرکشی و خود سبکی، وی برخی آرای کلامی و اصولی را نخستین‌بار در این کتاب مطرح کرده است. او در مقدمه جمع الجوامع این کتاب را چکیده مباحث یک‌صد منبع پیش از آن شمرده است.‏

جمع الجوامع در چند مقدمه و هفت بخش اصلی تدوین شده است. مقدمه‌ها مشتمل‌اند بر کلیاتی که غالباً از مبادی کلامی علم اصول است و آگاهی از آن‌ها برای درک علم اصول ضروری به شمار می‌رود، مانند: تعریف علم فقه و اصول فقه، اقسام تکلیف، اقسام واجب و شروط تحقق تکلیف. عناوین بخش‌های اصلی کتاب عبارت‌اند از: کتاب (قرآن)، و مباحث اقوال (الفاظ)، سنت، اجماع، قیاس، استدلال، تعادل و تراجیح و اجتهاد. ازاین‌رو، این کتاب، همچنان که مؤلف در مقدمه، و اثر دیگر خود، طبقات الشافعیة الکبری تصریح کرده است، یک منبع اصولی صرف نیست و مباحث کلامی بسیاری را نیز در بردارد. .‏

جایگاه علمی سبکی و ویژگی‌ها و مزایای جمع الجوامع، مانند ساختار و محتوای غنی و ایجاز و اختصار، استفاده از تعابیر روشن و دقیق، پرهیز از مباحث جدلی و اختلاف‌برانگیز و جامعیت، موجب توجه ویژه علمای متأخر به آن شده است، تا آنجا که این کتاب یکی از منابع اصلی پنج‌گانه در اصول فقه اهل‌سنت به شمار می‌رود و تا سال‌های اخیر در حوزه‌های علوم دینی اهل‌سنت، مانند جامع الازهر، کتاب‌درسی مهمی محسوب می‌شده است. براین‌اساس، شروح متعددی بر آن نگاشته شده که از مهم‌ترین آن‌هاست: البدر الطالع فی حل جمع الجوامع، اثر مشهور جلال‌الدین محمد مَحَلّی (متوفی 846ق)؛ النجم اللامع فی شرح جمع الجوامع، اثر محمد بن ابوبکر کنانی شافعی معروف به ابن جماعة (متوفی 819ق)؛ شرح شهاب‌الدین احمد رَملی قدسی (متوفی 844ق)؛ شرح عبدالوهاب بن احمد شعرانی (متوفی 793ق) و شرح بدرالدین محمد زرکشی (متوفی 794ق) به نام تشنیف المسامع بجمع الجوامع که از قدیم‌ترین شروح است. .‏ بر این اثر حواشی و تلخیص‌هایی نیز نوشته شده است.‏

محقق اثر مقدمه‌ای تمهیدی در معرفی علوم دینی و شرعی نوشته است. پاورقی‌هایی نیز در توضیح متن کتاب نوشته که اساس آن مستند بر شرح جلال‌الدین محمد بن احمد محلی شافعی است. همچنین بیشتر اعلام کتاب را معرفی کرده، لغات دشوار را مستند به معاجم لغت توضیح داده، آیات قرآنی و نیز احادیث نبوی را از منابع حدیثی استخراج کرده است. شرح‌حال مختصری نیز از نویسنده آورده است‏

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. مرقاتی، سید طه، دانشنامه جهان اسلام، جلد 10، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، چاپ اول، 1385.