تهذيب الأحكام: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه ای تازه حاوی «<div class='wikiInfo'>
[[پرونده:NUR01346J1.jpg|بندانگش» ایجاد کرد.) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '(د ' به '(متوفای ') |
||
| (۴۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR01346J1.jpg | |||
| عنوان =تهذیب الأحکام | |||
| | | عنوان‌های دیگر =المقنعه. شرح | ||
مشیخه تهذیب الاحکام. شرح | مشیخه تهذیب الاحکام. شرح | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۱: | ||
فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه | فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه | ||
| | | پدیدآوران = | ||
[[آخوندی، محمد]] (مصحح) | |||
[[طوسی، محمد بن حسن]] ( | [[طوسی، محمد بن حسن]] (نویسنده) | ||
[[آخوندی، علی]] (گردآورنده) | [[آخوندی، علی]] (گردآورنده) | ||
[[خرسان، حسن]] (محقق و معلق) | [[خرسان، سید حسن]] (محقق و معلق) | ||
[[خرسان، حسن]] ( | [[خرسان، سید حسن]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 158/4 /م7 م7026 1365ب | ||
| موضوع = | |||
احادیث احکام | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
احادیث شیعه - قرن 4ق. | احادیث شیعه - قرن 4ق. | ||
| خط ۴۶: | خط ۳۵: | ||
مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر | مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | دار الکتب الإسلامیة | ||
| مکان نشر =تهران - ایران | |||
| سال نشر = 1365 ش | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01346AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =4 | |||
| تعداد جلد =10 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =01346 | |||
| کتابخوان همراه نور =01346 | |||
| کد پدیدآور = | |||
== | | پس از = | ||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''تهذیب الأحکام'''، اثر [[ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که تحقیق آن توسط [[حسن خرسان]] انجام گرفته و به همت [[محمد آخوندى]] و [[على آخوندى]] گردآورى و مورد تصحیح قرار گرفته است. | |||
«تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «[[المقنعة]]» [[شیخ مفید]] است. [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] که در جوانى شاگرد [[شیخ مفید]] بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب [[المقنعة]] استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند. | |||
درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود 25 یا 26 سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (413ق) و [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/506 مدنى بجستانى، سید محمود، ص506]</ref> | |||
درباره زمان | |||
== ساختار == | == ساختار == | ||
در ابتداى کتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است. | |||
[[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعة» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعة بیشتر از باب 12 کتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى 13590 حدیث است که ضمن 393 باب تنظیم و تبویب شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/501 همان، ص501]</ref> | |||
ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/502 ر.ک: همان، ص502]</ref> | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
همان طور که مى‌دانیم یک روایت از دو قمست سند و متن تشکیل شده است. در قسمت سند روایات، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد. | |||
اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، [[ثقةالإسلام محمد بن یعقوب کلینى]] و آخرین آنها ابوطالب انبارى است. | |||
وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «[[الاستبصار]]» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «[[فهرست طوسی|الفهرست]]» او به 856 سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد 24 «[[مستدرک الوسائل]]» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را [[شیخ حر عاملى]] در جلد پایانى «[[وسائل الشیعة]]» ذکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/504 ر.ک: همان، ص504]</ref> | |||
وى قسمتى از سند | |||
این مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد. | |||
در 3 مجلد نخست، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] با محوریت بیشترى که براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پایان موضوعات، بار دیگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزیادات» به مجموعه افزوده است که حالت مکمل دارد. چنین تفکیکى از جلد چهارم به بعد دیده نمى‌شود و 7 جلد باقى کتاب، ساختار همگنى دارد<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، ج16، ص450]</ref> | |||
ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/34938/3/502 ر.ک: مدنى بجستانى، سید محمود، ص502]</ref> | |||
کتاب تهذیب، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]]، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «[[النهایة في مجرد الفقه و الفتاوی|النهایة]]» و «[[المبسوط]]» و «[[الخلاف]]»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، ج16، ص450]</ref> | |||
==وضعیت کتاب== | |||
«تهذیب الأحکام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشیه‌هایى بر آن نوشته شده است، از جمله: | |||
#شرحى از [[صاحب مدارک]] (متوفای 1009ق)؛ | |||
#شرحى ناتمام از [[مولا محمدامین استرآبادى]] (متوفای 1036ق)؛ | |||
#[[ملاذ الأخیار]] از [[محمدباقر مجلسى]] (متوفای 1111ق)؛ | |||
#[[مقصود الأنام]] از [[نعمت‌الله جزایرى]] (متوفای 1112ق)؛ | |||
#[[تنبیه الأریب و تذکرة الحبیب در شرح شرح اسانید کتاب]]، از [[هاشم بحرانى]]؛ | |||
#[[ترتیب التهذیب از هاشم بحرانى]]؛ | |||
#[[تصحیح أسانید التهذیب]] از [[مولا محمد بن على اردبیلى]]؛ | |||
#چند حاشیه از کسانى چون [[شیخ حسن صاحب معالم]]، [[آقا جمال خوانسارى]]، [[میرزا عبدالله افندى]]، [[قاضى نورالله شوشترى]] و [[وحید بهبهانى]]. | |||
تهذیب الأحکام، بارها به چاپ رسیده است، اما چاپ‌هاى تحقیقى آن نخست به کوشش [[خرسان، سید حسن|حسن موسوى خرسان]] در نجف (1379ق) و بار دیگر به کوشش [[على‌اکبر غفارى]] در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 ر.ک: همان، ص450 و 451]</ref> | |||
فهارس هر جلد در پایان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى کتاب به منابع دیگر حدیث در کتب اربعه اختصاص یافته است. | |||
در پایان جلد دهم بعد از فهرست محتویات، مشیخه آمده است که شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود. | |||
==پانویس== | |||
<references/> | |||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
#[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3242 بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش]. | |||
#مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385. | |||
{{آثار شیخ طوسی}} | |||
{{جوامع روایی شیعه}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[تهذیب الأحکام (طوسی)]] | |||
[[الوافی]] | |||
[[ | |||
[[گزیده تهذیب]] | [[گزیده تهذیب]] | ||
[[ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار]] | [[ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار]] | ||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:فقه و اصول]] | [[رده: فقه و اصول]] | ||
[[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | [[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | ||
[[رده:اصول فقه شیعه]] | [[رده:اصول فقه شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۴۰
| تهذیب الأحکام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آخوندی، محمد (مصحح)
طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) آخوندی، علی (گردآورنده) خرسان، سید حسن (محقق و معلق) خرسان، سید حسن (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | المقنعه. شرح
مشیخه تهذیب الاحکام. شرح شرح مشیخه تهذیب الاحکام التهذیب فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه |
| ناشر | دار الکتب الإسلامیة |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1365 ش |
| چاپ | 4 |
| موضوع | احادیث احکام
احادیث شیعه - قرن 4ق. طوسی، محمد بن حسن، 385 - 460ق. مشیخه تهذیب الاحکام - نقد و تفسیر فقه جعفری - قرن 4ق. محدثان شیعه مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 10 |
| کد کنگره | BP 158/4 /م7 م7026 1365ب |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تهذیب الأحکام، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ طوسی (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که تحقیق آن توسط حسن خرسان انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى گردآورى و مورد تصحیح قرار گرفته است.
«تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «المقنعة» شیخ مفید است. شیخ طوسی که در جوانى شاگرد شیخ مفید بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب المقنعة استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند.
درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود 25 یا 26 سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (413ق) و شیخ طوسی از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند[۱]
ساختار
در ابتداى کتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است.
شیخ طوسی ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعة» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعة بیشتر از باب 12 کتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى 13590 حدیث است که ضمن 393 باب تنظیم و تبویب شده است.[۲]
ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند[۳]
گزارش محتوا
همان طور که مى‌دانیم یک روایت از دو قمست سند و متن تشکیل شده است. در قسمت سند روایات، شیخ طوسی در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد.
اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، ثقةالإسلام محمد بن یعقوب کلینى و آخرین آنها ابوطالب انبارى است.
وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «الاستبصار» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «الفهرست» او به 856 سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد 24 «مستدرک الوسائل» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را شیخ حر عاملى در جلد پایانى «وسائل الشیعة» ذکر کرده است.[۴]
این مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد.
در 3 مجلد نخست، شیخ طوسی با محوریت بیشترى که براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پایان موضوعات، بار دیگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزیادات» به مجموعه افزوده است که حالت مکمل دارد. چنین تفکیکى از جلد چهارم به بعد دیده نمى‌شود و 7 جلد باقى کتاب، ساختار همگنى دارد[۵]
ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج[۶]
کتاب تهذیب، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها شیخ طوسی خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى شیخ طوسی، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «النهایة» و «المبسوط» و «الخلاف»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است.[۷]
وضعیت کتاب
«تهذیب الأحکام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشیه‌هایى بر آن نوشته شده است، از جمله:
- شرحى از صاحب مدارک (متوفای 1009ق)؛
- شرحى ناتمام از مولا محمدامین استرآبادى (متوفای 1036ق)؛
- ملاذ الأخیار از محمدباقر مجلسى (متوفای 1111ق)؛
- مقصود الأنام از نعمت‌الله جزایرى (متوفای 1112ق)؛
- تنبیه الأریب و تذکرة الحبیب در شرح شرح اسانید کتاب، از هاشم بحرانى؛
- ترتیب التهذیب از هاشم بحرانى؛
- تصحیح أسانید التهذیب از مولا محمد بن على اردبیلى؛
- چند حاشیه از کسانى چون شیخ حسن صاحب معالم، آقا جمال خوانسارى، میرزا عبدالله افندى، قاضى نورالله شوشترى و وحید بهبهانى.
تهذیب الأحکام، بارها به چاپ رسیده است، اما چاپ‌هاى تحقیقى آن نخست به کوشش حسن موسوى خرسان در نجف (1379ق) و بار دیگر به کوشش على‌اکبر غفارى در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است.[۸]
فهارس هر جلد در پایان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى کتاب به منابع دیگر حدیث در کتب اربعه اختصاص یافته است.
در پایان جلد دهم بعد از فهرست محتویات، مشیخه آمده است که شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود.
پانویس
منابع مقاله
- بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش.
- مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385.
جوامع روایی شیعه | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| جوامع حدیثی |
|  | ||||
| محدثین | شیخ کلینی · شیخ صدوق · شیخ طوسی · علامه مجلسی · شیخ طبرسی · مقدس اردبیلی · شیخ حر عاملی · علامه امینی | |||||