ابن نحوی، یوسف بن محمد

ابن نحوی، یوسف بن محمد
نام کامل	ابن نحوی، ابوالفضل یوسف بن ‌محمد بن ‌یوسف نحوی تَوزَری تلمسانی
لقب	تَوزَری تلمسانی
نام پدر	محمد
ولادت	433ق
رحلت	513ق
مذهب	مالکی
اطلاعات علمی
اساتید	محمد بن ‌ابی الفرج مازری، ابوالحسن علی بن ‌محمد لخمی
شاگردان	ابوعبداللّه محمد بن ‌علی ابن ‌رمامه، ابوعمران موسی بن ‌حماد صنهاجی

ابن ‌نحوی، ابوالفضل یوسف بن ‌محمد بن ‌یوسف نحوی تَوزَری تلمسانی (433ـ محرم 513ق/1041 ـ آوریل 119م)، فقیه مالکی صوفی مسلک.

محل زندگی

اصل او از توزر بود و در قلعه بنی حماد اقامت داشت.

تخصص

بیشتر شهرت وی به فقاهت اوست که به گفته ابن ‌ابار از تقلید دور بوده و به اجتهاد تمایل داشته است.

استادان

در علوم دینی و از جمله فقه مشایخ و اساتید متعددی را برای وی ذکر نموده‌اند که از جمله می‌توان محمد بن ‌ابی الفرج مازری، ابوالحسن علی بن ‌محمد لخمی و ابوزکریاء شقراطیسی را نام برد. همچنین ابوعبداللّه محمد بن ‌علی ابن ‌رمامه، ابوعمران موسی بن ‌حماد صنهاجی و ابومحمد عبداللّه بن ‌سلیمان تاهرتی از راویان و شاگردان وی به شمار می‌آیند.

مسلک

او در زندگی خود دارای شیوه‌ای زاهدانه بود، تا آنجا که برخی او را از رجال تصوف دانسته‌اند. بیشترین مطالب درباره تصوف ابن ‌نحوی به واسطه ابوالحسن علی ابن ‌حِرْزِهمْ (متوفای 559ق/1164م) که یکی از صوفیان مشهور بوده، نقل شده و از قرائن چنین معلوم می‌گردد که ابن ‌حرزهم از او بهره گرفته است. ابن ‌نحوی به غزالی و آثار او علاقه فراوان داشته است، به گونه‌ای که بنا به گفته ابن ‌حرزهم کتاب احیاء علوم ‌الدین غزالی را در 30 جزء نوشته، در ماه رمضان هر روز، جزئی از آن را قرائت می‌کرد. ابن ‌زیارت به نقل از ابن ‌حرزهم و دیگران کراماتی هم به وی نسبت داده است.

اقدامات

هنگامی که فقهای مغرب به سوزاندن کتب غزالی فتوا دادند و علی بن ‌یوسف بن ‌تاشفین، امیر مرابطی نیز فرمان سوزاندن این آثار را صادر کرد، ابن ‌نحوی استقلال رأی و نظر خود را از دست نداد و در این زمینه به سلطان نامه‌ای نوشت. سلطان طی فرمانی همه مردم را موظف ساخته بود تا سوگند یاد کنند که هیچ نسخه‌ای از احیاء العلوم نزد ایشان نیست. ابن ‌نحوی به الزام آور نبودن این سوگند فتوی داد.

وفات

وی پس از اینکه برای کسب دانش به سجلماسه و فاس مسافرتهایی نمود در آخر به قلعه بنی حماد بازگشت و در همانجا وفات یافت.

آثار

در شرح حال این نحوی وی را مصنف آثاری هم دانسته‌اند که نام هیچ‌یک از آنها ذکر نشده است. غیر از قصیده معروف وی، ابیاتی از اشعار او در بعضی منابع آمده است.

آثار منتسب

اثر مهم باقی باقی مانده از ابن ‌نحوی که انتساب آن به وی مورد تردید برخی از نویسندگان قرار گرفته، قصیده منفرجه یا الفرج بعد الشدة است که سبکی آن را به محمد بن ‌احمد بن ‌ابراهیم اندلسی نسبت داده و متذکر شده که در کتاب الغُرَّة اللائحۀ ابوعبدالله محمد بن ‌علی توزری، این قصیده بارها از جمله در آستانه (1288ق)، اسکندریه (1304ق/1886م) و قاهره (1321ق/1903م) به چاپ رسیده است. بر این قصیده شروح متعدد و تخمیس‌هایی نیز نوشته شده که بعضی از آنها به چاپ رسیده‌اند از جمله: شرح زکریا بن ‌محمد انصاری با عنوان الاضواء البهجة فی ابراز دقائق المنفرجة، قاهره (1323ق)؛ شرح اسماعیل بن ‌احمد انقروی با عنوان الحکم المندرجة فی شرح المنفرجة، بولاق (1300ق)؛ تخمیس ابن ‌ملک (مالک) که همراه با قصیده منفرجه در اسکندریه (1304ق) چاپ سنگی شده است؛ تخمیس عبداللّه بن ‌نعیم حضرمی قرطبی که متن آن در عنوان الدرایۀ غبرینی آمده است.

منابع مقاله

صفری نادری، حسن، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.