تاریخ واسط

تاريخ واسط
پدیدآوران	بحشل، اسلم بن سهل (نويسنده) عواد، کورکیس (محقق)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1986م , 1406ق
چاپ	1
موضوع	واسط - تاريخ واسط - حديث
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‎‏/‎‏و‎‏2‎‏ب‎‏3 79/9 ‏DS‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاریخ واسط، اثر اسلم بن سهل رزاز واسطی، معروف به بحشل (متوفی 292ق/905م)، کتابی است یک جلدی، به زبان عربی با موضوع حدیث، تاریخ و جغرافیا.

اسلم بن سهل در این اثر به بیان مسائل مربوط به تاریخ شهر واسط عراق، به‌خصوص به ذکر راویان آن پرداخته است.

این اثر، به تحقیق کورکیس عواد رسیده است.

ساختار

کتاب، حاوی مقدمه محقق در هفت بخش و محتوای مطالب است.

گزارش محتوا

محقق در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، یادآور می‌شود که تحقیق این اثر، در راستای احیای طایفه مؤلفات عربی قدیمی به وی سپرده شده است. البته وی متذکر می‌شود که این اثر از مؤلفات جدید برای وی نبوده، بلکه مصاحبتی دیرین با آن داشته است. این کتاب، قدیمی‌ترین اثری است که درباره شهر واسط عراق نوشته شده است.

این کتاب می‌تواند به‌صورت عام برای مورخان و شهرشناسان و به‌صورت خاص برای محدثان، یک کتاب مرجع باشد. علت این امر تلاش فراوانی است که نویسنده در ذکر مشهورترین محدثان شهر واسط که در آن رشد و نمو یافته‌اند یا کسانی که به آنجا آمده‌اند، تا اواخر قرن سوم هجری و دانشی که هرکدام از آنها نسبت به روایت حدیث داشته‌اند، انجام داده است.

نویسنده در این کتاب به موارد زیر پرداخته است:

1. شرح گزیده‌ای در بنای شهر واسط و ذکر خطه‌های آن و گزارشات و اخباری از این شهر.
2. ذکر نام‌های مشهورین از فرزندان و مردم این شهر در دو قرن دوم و سوم هجری.

در میان این مباحث، اشاراتی به نام‌های برخی از مواضع و قریه‌های واسطی نیز می‌شود. اساسا شیوه مؤلف بر این نیست که مانند کتاب‌های تراجم و سیَر، در هنگام ذکر اشخاص واسطی، تراجمی از آنان را ارائه کند یا اخبارشان را به‌نحو مرسوم در کتب مزبور، تدوین نماید. وی صرفا به ذکر راویان حدیث از اهالی واسط یا واردین به این شهر بسنده کرده است. او غالبا برخی از مرویات هریک از آنان از احادیث نبوی را ذکر کرده است. بر این اساس این کتاب به‌لحاظ موضوعی به علم حدیث نزدیک‌تر است تا به علم تاریخ. ازاین‌رو اگر نویسنده نام کتابش را «تاريخ محدثي واسط» یا «كتاب المحدثين من رجال واسط»، می‌گذاشت، این عنوان با فحوای کتاب مطابق‌تر بود.

می‌توانیم بگوییم: «تاریخ واسط»، علاوه بر فایده تاریخی‌اش، به کتاب‌های حدیث و رجال، مرجع جدید و مهمی را اضافه می‌کند. در میان مؤلفان قدیمی، کسانی دیگری نیز بوده‌اند که بر همین منوال سیر کرده‌اند؛ مثل کتاب‌های «تاریخ رقه» قشیری و «تاریخ داریا» خولانی و «فضایل شام و دمشق» ربعی و...

بنا بر آنچه ذکر شد، اولین کسانی که در تاریخ شهرها مطلب نگاشته‌اند، محدثان بوده‌اند؛ چون این، نیازی از نیازهای علمشان بوده است. صحیح است اگر بگوییم: در تواریخ محلی، یعنی تواریخی که درباره شهرهای خاص نوشته شده، نویسندگان این آثار بر یک راستای مخصوص به خودشان سیر کرده‌اند. این آثار از یک مقدمه جغرافیایی شروع می‌شود و پس از آن تعدادی از شخصیت‌هایی که در آن شهر زاییده شده یا زندگی کرده‌اند یا به‌نحوی با آن شهر مرتبط بوده‌اند، ذکر می‌شود. در ابتدا این شخصیات محصور در علمای دین بودند.

این نوع از تاریخ محلی، از نیاز به احتیاط زیاد و پاس داشتن خویش از اختلاف احادیث مکذوب، با تقریر مواطن راویان، ناشی شده است و قدیمی‌ترین اثر از این نوع که به دست ما رسیده، همین تاریخ واسط است که بحشل آن را در اواخر قرن نهم میلادی تألیف کرده است.

اولین گروهی که بحشل در تاریخش به آنان می‌پردازد، کسانی از صحابه پیامبر خدا(ص) هستند که به این شهر آمده‌اند. کسانی که خدمت آن حضرت را کرده‌اند و ایشان را دیده و کلامشان را شنیده و حدیثشان را نقل کرده‌اند. بحشل از هر کسی که در کتابش ذکر می‌کند، اخبار کوتاهی را نقل می‌نماید. وی عموما بر ذکر روایت و احادیث وی و کسانی که از او روایت کرده‌اند و حدیث آنان و روایت کسی که منسوب به آن راوی است، بسنده می‌کند.

وضعیت کتاب

فهارس فنی اثر، به‌ترتیب شامل: فهرست‌ مراجع بحث و تحقیق، فهرست اسامی اشخاص، فهرست اسامی مکان‌ها و بقاع، فهرست‌ آیات قرآنی، فهرست‌ احادیث نبوی(ص)، فهرست‌ عمرانی عام (که در آن، الفاظ دخیل و معرب و مولد و مصطلحات و حیوان و نبات و احجار و خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها و مسکن و... آمده که در فهرست‌های پیشین نبوده) و فهرست محتوای مطالب، است که در انتهای اثر ذکر شده است.

پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح برخی از عبارات متن است.

منابع مقاله

مقدمه کتاب.