دقیقی، محمد بن احمد

دقیقی، محمد بن احمد
نام کامل	ابومنصور محمد بن احمد دقیقی طوسی
نام پدر	احمد
ولادت	حدود 320ق
محل تولد	طوس
رحلت	پیش از سال‌های370-371ق
اطلاعات علمی
سبک نوشتاری	سبک خراسانی

ابومنصور محمد بن احمد دقیقی طوسی (حدود 320- پیش از سال‌های370-371ق)، شاعر بزرگ اواسط قرن چهارم دربار سامانیان و پس از مسعودی مروزی دومین شاعری است که به نظم شاهنامه دست زده است.

ولادت

او در اواسط نیمه اول قرن چهارم زاده شده؛ چون منصور بن نوح که ممدوح وی بوده از سال 350 تا 365ق سلطنت می‌کرده؛ پس اگر دقیقی مثلا در حدود سال 330 زاده شده باشد و از طرفی دیگر چون در جوانی کشته شده و قتل او بعد از سال 365 و پیش از 370 اتفاق افتاده است، نمی‌توان سال ولادت او را از حدود 320 فراتر برد.

درباره نام او، عوفی او را «استاد ابومنصور محمد بن احمد» و آذر «استاد منصور بن احمد» می‌نامد.

زادگاه دقیقی

درباره زادگاه دقیقی در تذکره‌ها اختلافاتی وجود دارد، از قبیل: طوس، بخارا، سمرقند، بلخ و مرو. البته با تجزیه و تحلیل آراء مختلف، احتمال طوسی بودن او بیشتر است.

مذهب دقیقی

درباره مذهب وی نیز اختلاف است، از قبیل: زردشتی و مسلمان شیعی.

نتیجه آنکه می‌توان حدس زد که جد یا پدر دقیقی اسلام آورده‌اند و در نتیجه دقیقی در محیطی نشو و نما کرده که در عین احترام و رعایت مذهب جدید، عادات و سنن کیش قدیم هنوز تا حدی زنده بوده؛ چنین کسی که با یک پا در جهان زردشتی و با پای دیگر در جهان اسلامی ایستاده است، بدون داشتن عمق ایمان و اطلاع عمیق نسبت به یکی، آسان‌تر می‌تواند ستایش و احترام نسبت به هر دو آیین را در خود توأم کند.

جوانی

جزئیات زندگانی دقیقی روشن نیست؛ ارتباط او با دربار سامانیان و امرای سامانی مسلم است، اما اینکه مقیم درگاه بوده و یا از دور مدح امیران سامانی می‌کرده است، واضح نیست، لکن اقامت وی در دربار چغانیان به دلیل تصریح تذکره‌نویسان و اشاره نظامی عروضی و فرخی و معزی مسلم است.

دقیقی از شاعران سبک خراسانی بوده و چون پرداختن به کار نظم شاهنامه در اواخر عمر وی صورت گرفته و او در آن وقت شاعری مشهور بوده، ناگزیر باید قبول کرد که در آغاز جوانی دست به کار شاعری زده و قصائد و قطعات و غزل‌هایی که مطبوع طبع همگان بوده، سروده است. از اینجا نبوغ دقیقی در شعر به‌خوبی آشکار می‌شود. او به مداحی امیران نامدار و شعرشناس دست یازیده و از ممدوحین نواخت یافته و به حشمت و جلال رسیده، آنگاه به نظم داستان ایران کهن پرداخت و هزار بیت از داستان شاه گشتاسپ را به نظم آورده است.

وفات

دقیقی در جوانی به دست غلامی به قتل رسید. این واقعه محققا پیش از سال‌های 370-371 اتفاق افتاده است؛ زیرا فردوسی در حدود سال 370 یا 371 به نظم شاهنامه ابومنصوری شروع کرد و در این هنگام چنان‌که از سخنان فردوسی برمی‌آید، دقیقی کشته شده بود و فردوسی بر آن بود که کار ناتمام وی را تمام کند. از طرفی دیگر می‌دانیم که دقیقی، نوح بن منصور (365-387) را مدح گفته است و بنابراین در سال 365 زنده بود و باز می‌دانیم که نظم شاهنامه به امر همین نوح بن منصور صورت گرفت و بنابراین به حکم عقل باید قتل دقیقی را در حدود سال‌های 367-369 تصور کرد.

منابع مقاله

1. شریعت، محمدجواد، «دیوان ابومنصور محمد بن احمد دقیقی طوسی به‌انضمام فرهنگ بسامدی آن»، انتشارات اساطیر، چاپ دوم، 1373.
2. دبیرسیاقی، محمد، «دقیقی و اشعار او»، گردآورنده محمد دبیرسیاقی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، چاپ1، 1342ش.

وابسته‌ها

دیوان ابومنصور محمد بن احمد دقیقی طوسی

دقیقی و اشعار او