نیشابوری، محمد بن محمود: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۲۱:۰۵

نیشابوری، محمد بن محمود

نام	محمد
نام‌های دیگر
نام پدر	محمود نیشابوری
متولد	حدود 480ق
محل تولد	نیشابور
رحلت	599ق
اساتید
برخی آثار	تفسیر بصائر یمینی
کد مؤلف	AUTHORCODE33911AUTHORCODE

محمد بن محمود نیشابوری (حدود 480-599ق)، مفسّر و ادیب قرن ششم هجری، از آثار ایشان کتاب تفسیر بصائر یمینی در ترجمه و تفسیر قرآن

نام و نسب

معین‌الدین حجة‌الحق بوجعفر محمد بن محمود بن محمد نیشابوری مرورودی در قرن ششم هجری می‌زیسته، از جزئیات زندگی وی، آگاهی کاملی در دست نیست. در منابع، با تعبیرهایی همچون «خواجه»، «حجة‌الحق» و «مفتی‌الدوله» از وی تجلیل کرده‌اند^[۱].

از نگاه دیگران

محمد عوفی در «لباب‌ الالباب درباره وی چنین نگاشته است: ‹‹الامام‌ العالم‌ فخرالدین‌ محمد بن‌ محمود بن‌ احمد النیسابوری،‌ امام‌ یگانه‌ و صاحب‌ فضل‌ بیکرانه... پدر او امام‌ بیان‌‌الحق‌ محمود نیشابوری‌ از افراد عالم‌ بوده‌ است‌ و لطائف‌ و غرائب‌ و تصانیف‌ او در انواع‌ علوم‌ در اطراف‌ جهان‌ مشهور است...»^[۲].

ولادت

ولادت او بین سال‌های ۴۸۰ تا ۴۹۰ق. در نیشابور تخمین زده می‌شود^[۳].

تحصیلات

از کتاب «بصائر یمینی» معین‌الدین محمد بن محمود نیشابوری چنین برمی‌آید که وی در خاندان علم و دین زندگی می‌کرده و از پیروان مذهب شافعی است. جدّش، از دانشمندان مشهور و صاحب تفسیر بوده و بارها در تفسیر خود از وی نقل قول می‌کند^[۴]. عوفی، از پدر او – بیان‌الحق محمود نیشابوری - تجلیل کرده و چنین نوشته است: «لطایف و غرایب و تصانیف او در انواع علوم در اطراف جهان، مشهور است و جمله مقبول»، پس آن‌گاه می‌گوید: تفسیر «بصائر یمینی» را نیشابوری در زمان بهرام‌شاه تألیف کرده و در آن زمان، از فحول ائمه‌ی غزنین بوده است^[۵].

محمد بن محمود نیشابوری از چهار سالگی به تعلیم علم رو آورد. ایشان در کتاب تفسیر بصائر یمینی می‌نویسد: این بنده‌ی درویش از خود و توانگر به خدای خود از چهار سالگی باز قدم در بادیه‌ی تعلم نهاده است و تا چهل سالگی در طواف کعبه علم بوده و حمدالله تعالی که به هر وقت بر مایه‌ی عمر سودی یافته است و در روزنامه‌ی روزگار یادگاری نبشته... و اکنون که نامه‌ی عمر پیوندی به آخر می‌رسد و دریای زندگانی کم‌حاصل به ساحل می‌انجامد و عمر از چهل سال درگذشت و بنای زندگانی واهی شد و گل امید پژمرده، روی به خدمت قرآن آوردم تا تقصیر گذشته را قضا کنم و عمر پریشان‌شده را دریابم^[۶].

نیشابوری در دستگاه بهرام‌شاه

معین‌الدین محمد نیشابوری، در دستگاه بهرام‌شاه غزنوی، جایگاهی داشته است. چنین نگاشته‌اند که چون سلطان سنجر سلجوقی به قصد مالش بهرام‌شاه روی به غزنین کرد، بهرام‌شاه را که با سنجر توان مقاومت نبود، نیشابوری را به وساطت فرستاد. ابوجعفر در تکین‌آباد (تگین‌آباد) به لشکرگاه سنجر رفت و به قول محمد عوفی، «حرمت پیری» او سبب شد که بار یافته و به رباعی، زبان برگشاید که:^[۷]

ور پست کنی بنا خود افراشته‌ای		از دست میفکنم چو برداشته‌ای
گر آب دهی نهال خود کاشته‌ای		من بنده همانم که تو پنداشته‌ای^[۸]

ازآنجاکه این واقعه در 529ق اتفاق افتاده، بعید است که کتاب بصائر در 48 سال بعد، یعنی به گفته‌ی حاجی خلیفه در سال 577ق نوشته شده باشد. از طرف دیگر این کتاب چنان‌که از نامش هم پیداست برای یمین‌الدوله بهرام‌شاه (ممدوح سنایی و کسی که کلیله و دمنه برای او ترجمه شده است) نوشته شده و چون پایان سلطنت بهرام‌شاه 547ق بوده، پس باید این کتاب هم قبل از این تاریخ نوشته شده باشد.

وفات

وفات وی در سنه 599 بوده است^[۹].

آثار

محمد عوفی تصانیف او را بسیار دانسته، از جمله: «تفسیر بصائر یمینی»، «رای آرای» (در ترجمه غرر و سیر)، «صحیفة الاقبال» و...^[۱۰].

در کتاب تفسیر بصائر یمینی مؤلف از کتابی به نام «امهات امهات» نام می‌برد که آن را به نام بهرام‌شاه غزنوی فراهم آورده است و در جای دیگر از کتاب غریب القرآن نام می‌برد^[۱۱].

پانويس

↑ ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188
↑ ر.ک: بی‌نام، ص27
↑ ر.ک: پورجوادی، امیرحسین، ص40
↑ ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188
↑ ر.ک: بینش، تقی، ص30
↑ ر.ک: رواقی، علی، ص5
↑ ر.ک: بینش، تقی، ص30
↑ ر.ک: بی‌نام، ص27
↑ ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188
↑ ر.ک: پورجوادی، امیرحسین، ص37
↑ ر.ک: رواقی، علی، صفحه دوازده

منابع مقاله

رواقی، علی، مقدمه بر تفسیر بصائر یمینی، محمد بن محمود نیشابوری، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول، 1359ش
رواقی، علی، مقدمه بر تفسیر بصائر یمینی (چاپ جدید)، محمد بن محمود نیشابوری، تهران، انتشارات میراث مکتوب، چاپ اول، 1398
ایازی، سید محمدعلی، تفسیر بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله بینات (مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع))، تابستان 1374 - شماره 6 (‎4 صفحه - از 188 تا 191).
بی‌نام، تفسیر بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله گلستان قرآن آذر 1380 - شماره 92 (‎2 صفحه - از 27 تا 28).
بینش، تقی، بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، نامه آستان قدس، اردیبهشت و خرداد 1346 - شماره 26 و 27 (‎17 صفحه - از 28 تا 44).
پورجوادی، امیرحسین، رساله موسیقی محمد بن محمود بن محمد نیشابوری، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله معارف، فروردين - آبان 1374 - شماره 34 و 35 (‎39 صفحه - از 32 تا 70).

وابسته‌ها

تفسیر بصائر یمینی

[1] ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188

[2] ر.ک: بی‌نام، ص27

[3] ر.ک: پورجوادی، امیرحسین، ص40

[4] ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188

[5] ر.ک: بینش، تقی، ص30

[6] ر.ک: رواقی، علی، ص5

[7] ر.ک: بینش، تقی، ص30

[8] ر.ک: بی‌نام، ص27

[9] ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188

[10] ر.ک: پورجوادی، امیرحسین، ص37

[11] ر.ک: رواقی، علی، صفحه دوازده

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 <div class="wikiInfo">
-[[پرونده:NUR33911.jpg|بندانگشتی|نیشابوری ، محمد بن محمود]]
+[[پرونده:NUR33911.jpg|بندانگشتی|نیشابوری، محمد بن محمود]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
@@ خط ۲۶: / خط ۲۶: @@
 |-
 |برخی آثار
-| data-type="authorWritings" |
+| data-type="authorWritings" |[[تفسیر بصائر یمینی]]
 |- class="articleCode"
@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 </div>
-'''محمد بن محمود نیشابوری''' (حدود 480- 599ق)، مفسّر و ادیب قرن ششم هجری از آثار ایشان کتاب [[تفسیر بصائر یمینی]] در ترجمه و تفسیر قرآن
+'''محمد بن محمود نیشابوری''' (حدود 480-599ق)، مفسّر و ادیب قرن ششم هجری، از آثار ایشان کتاب [[تفسیر بصائر یمینی]] در ترجمه و تفسیر قرآن
-== ولادت ==
+== نام و نسب ==
-معین‌الدین حجة‌الحق بوجعفر محمد بن محمود بن محمد نیشابوری مرو رودی در قرن ششم هجری می‌زیسته، از جزئیات زندگی وی، آگاهی کاملی در دست نیست.  در منابع، با تعبیرهایی همچون «خواجه»، «حجة الحق» و «مفتی الدوله» از وی تجلیل کرده‌اند.<ref>ر.ک: ایازی، سید محمد علی، ص188</ref>
+معین‌الدین حجة‌الحق بوجعفر محمد بن محمود بن محمد نیشابوری مرورودی در قرن ششم هجری می‌زیسته، از جزئیات زندگی وی، آگاهی کاملی در دست نیست. در منابع، با تعبیرهایی همچون «خواجه»، «حجة‌الحق» و «مفتی‌الدوله» از وی تجلیل کرده‌اند<ref>ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188</ref>.
-محمد عوفی در «لباب‌ الالباب» درباره وی چنین نگاشته است: ‹‹الامام‌ العالم‌ فخرالدین‌ محمد بن‌ محمود بن‌ احمد النیسابوری،‌ امام‌ یگانه‌ و صاحب‌ فضل‌ بیکرانه ... پدر او امام‌ بیان‌ الحق‌ محمود نیشابوری‌ از افراد عالم‌ بوده‌ است‌ و لطائف‌ و غرائب‌ و تصانیف‌ او در انواع‌ علوم‌ در اطراف‌ جهان‌ مشهور  است ...»<ref>ر.ک: بی‌نام، ص27</ref>
+'''از نگاه دیگران'''
-ولادت او بین سال‌های۴۸۰ تا ۴۹۰ق. در نیشابور تخمین زده می‌شود.
+[[عوفی، محمد بن محمد|محمد عوفی]] در «[[تذکره لباب الألباب|لباب‌ الالباب]] درباره وی چنین نگاشته است: ‹‹الامام‌ العالم‌ فخرالدین‌ محمد بن‌ محمود بن‌ احمد النیسابوری،‌ امام‌ یگانه‌ و صاحب‌ فضل‌ بیکرانه... پدر او امام‌ بیان‌‌الحق‌ محمود نیشابوری‌ از افراد عالم‌ بوده‌ است‌ و لطائف‌ و غرائب‌ و تصانیف‌ او در انواع‌ علوم‌ در اطراف‌ جهان‌ مشهور  است...»<ref>ر.ک: بی‌نام، ص27</ref>.
+'''ولادت'''
+ولادت او بین سال‌های ۴۸۰ تا ۴۹۰ق. در نیشابور تخمین زده می‌شود<ref>ر.ک: پورجوادی، امیرحسین، ص40</ref>.
 == تحصیلات ==
-از کتاب «بصائر یمینی» معین‌الدین محمد بن محمود نیشابوری چنین برمی‌آید که وی در خاندان علم و دین زندگی می‌کرده و از پیروان مذهب شافعی است. جدّش، از دانشمندان مشهور و صاحب تفسیر بوده و بارها در تفسیر خود از وی نقل قول می‌کند.<ref>ر.ک: ایازی، سید محمد علی، ص188</ref> عوفی، از پدر او – بیان‌الحق محمود نیشابوری- تجلیل کرده و چنین نوشته است: «لطایف و غرایب و تصانیف او در انواع علوم در اطراف جهان، مشهور است و جمله مقبول» پس آن‌گاه می‌گوید تفسیر «بصائر یمینی» را نیشابوری در زمان بهرامشاه تالیف کرده و در آن زمان، از فحول ائمه‌ی غزنین بوده است.<ref>ر.ک: بینش، تقی، ص30</ref>
+از کتاب «بصائر یمینی» معین‌الدین محمد بن محمود نیشابوری چنین برمی‌آید که وی در خاندان علم و دین زندگی می‌کرده و از پیروان مذهب شافعی است. جدّش، از دانشمندان مشهور و صاحب تفسیر بوده و بارها در تفسیر خود از وی نقل قول می‌کند<ref>ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188</ref>. [[عوفی، محمد بن محمد|عوفی]]، از پدر او – بیان‌الحق محمود نیشابوری - تجلیل کرده و چنین نوشته است: «لطایف و غرایب و تصانیف او در انواع علوم در اطراف جهان، مشهور است و جمله مقبول»، پس آن‌گاه می‌گوید: تفسیر «بصائر یمینی» را نیشابوری در زمان بهرام‌شاه تألیف کرده و در آن زمان، از فحول ائمه‌ی غزنین بوده است<ref>ر.ک: بینش، تقی، ص30</ref>.
-محمد بن محمود نیشابوری از چهار سالگی به تعلیم علم رو آورد، ایشان در کتاب تفسیر بصائر یمینی می‌نویسد: این بنده‌ی درویش از خود و توانگر به خدای خود از چهار سالگی باز قدم در بادیه‌ی تعلم نهاده است و تا چهل سالگی در طواف کعبه علم بوده و حمدالله تعالی که به هر وقت بر مایه‌ی عمر سودی یافته است و در روزنامه‌ی روزگار یادگاری نبشته ....و اکنون که نامه‌ی عمر پیوندی به آخر می‌رسد و دریای زندگانی کم‌حاصل به ساحل می‌انجامد و عمر از چهل سال درگذشت و بنای زندگانی واهی شد و گل امید پژمرده، روی به خدمت قرآن آوردم تا تقصیر گذشته را قضا کنم و عمر پریشان شده را دریابم.<ref>ر.ک: نیشابوری، محمد بن محمود، ص5</ref>
+محمد بن محمود نیشابوری از چهار سالگی به تعلیم علم رو آورد. ایشان در کتاب تفسیر بصائر یمینی می‌نویسد: این بنده‌ی درویش از خود و توانگر به خدای خود از چهار سالگی باز قدم در بادیه‌ی تعلم نهاده است و تا چهل سالگی در طواف کعبه علم بوده و حمدالله تعالی که به هر وقت بر مایه‌ی عمر سودی یافته است و در روزنامه‌ی روزگار یادگاری نبشته... و اکنون که نامه‌ی عمر پیوندی به آخر می‌رسد و دریای زندگانی کم‌حاصل به ساحل می‌انجامد و عمر از چهل سال درگذشت و بنای زندگانی واهی شد و گل امید پژمرده، روی به خدمت قرآن آوردم تا تقصیر گذشته را قضا کنم و عمر پریشان‌شده را دریابم<ref>ر.ک: رواقی، علی، ص5</ref>.
 == نیشابوری در دستگاه بهرام‌شاه ==
-معین‌الدین محمد نیشابوری، در دستگاه بهرام‌شاه غزنوی، جایگاهی داشته است. چنین نگاشته‌اند که چون سلطان سنجر سلجوقی به قصد مالش بهرامشاه روی به غزنین کرد. بهرامشاه را که با سنجر توان مقاومت نبود، نیشابوری را به وساطت فرستاد. ابوجعفر در تکین‌آباد (تگین آباد) به لشکرگاه سنجر رفت و به قول محمد عوفی، «حرمت پیری» او سبب شد که بار یافته و  به رباعی، زبان برگشاید که: <ref>ر.ک: بینش، تقی، ص 30</ref>
+معین‌الدین محمد نیشابوری، در دستگاه بهرام‌شاه غزنوی، جایگاهی داشته است. چنین نگاشته‌اند که چون سلطان سنجر سلجوقی به قصد مالش بهرام‌شاه روی به غزنین کرد، بهرام‌شاه را که با سنجر توان مقاومت نبود، نیشابوری را به وساطت فرستاد. ابوجعفر در تکین‌آباد (تگین‌آباد) به لشکرگاه سنجر رفت و به قول [[عوفی، محمد بن محمد|محمد عوفی]]، «حرمت پیری» او سبب شد که بار یافته و  به رباعی، زبان برگشاید که:<ref>ر.ک: بینش، تقی، ص30</ref>
-ور پست کنی بنا خود افراشته‌ای
-از دست میفکنم چو برداشته‌ای
+{{شعر}}
+{{ب|''ور پست کنی بنا خود افراشته‌ای''|2=''از دست میفکنم چو برداشته‌ای''}}
+{{ب|''گر آب دهی نهال خود کاشته‌ای''|2=''من بنده همانم که تو پنداشته‌ای''<ref>ر.ک: بی‌نام، ص27</ref>}}
+{{پایان شعر}}
-گر آب دهی نهال خود کاشته‌ای
+ازآنجاکه این واقعه در 529ق اتفاق افتاده، بعید است که کتاب بصائر در 48 سال بعد، یعنی به گفته‌ی حاجی خلیفه در سال 577ق نوشته شده باشد. از طرف دیگر این کتاب چنان‌که از نامش هم پیداست برای یمین‌الدوله بهرام‌شاه (ممدوح سنایی و کسی که کلیله و دمنه برای او ترجمه شده است) نوشته شده و چون پایان سلطنت بهرام‌شاه 547ق بوده، پس باید این کتاب هم قبل از این تاریخ نوشته شده باشد.
-من بنده همانم که تو پنداشته‌ای<ref>ر.ک: بی‌نام، ص27</ref>
-از آنجا که این واقعه در 529ق اتفاق افتاده، بعید است که کتاب بصائر در 48 سال بعد، یعنی به گفته‌ی حاجی خلیفه در سال 577ق نوشته شده باشد. از طرف دیگر این کتاب چنانکه از نامش هم پیداست برای یمین‌الدوله بهرام شاه (ممدوح سنایی و کسی که کلیله و دمنه برای او ترجمه شده است) نوشته شده و چون پایان سلطنت بهرام شاه 547ق بوده پس باید این کتاب هم قبل از این تاریخ نوشته شده باشد.
 == وفات ==
- ''وفات'' وی در سنهٌ 599 بوده است.<ref>ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188</ref>
+''وفات'' وی در سنه 599 بوده است<ref>ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص188</ref>.
 == آثار ==
-محمد عوفی از آثار  او تفسیر بصائر یمینی و رای آرای در  ترجمه غرر و سیر و نیز صحیفة الاقبال و نیز اشعاری را نقل می‌کند.<ref>ر.ک: پور جوادی، امیر حسین، ص37</ref>
+[[عوفی، محمد بن محمد|محمد عوفی]] تصانیف او را بسیار دانسته، از جمله: «تفسیر بصائر یمینی»، «رای آرای» (در ترجمه غرر و سیر)، «صحیفة الاقبال» و...<ref>ر.ک: پورجوادی، امیرحسین، ص37</ref>.
+در کتاب تفسیر بصائر یمینی مؤلف از کتابی به نام «امهات امهات» نام می‌برد که آن را به نام بهرام‌شاه غزنوی فراهم آورده است و در جای دیگر از کتاب غریب القرآن نام می‌برد<ref>ر.ک: رواقی، علی، صفحه دوازده</ref>.
@@ خط ۷۶: / خط ۷۷: @@
 ==منابع مقاله==
-#[[:noormags:7277|ایازی، سید محمد علی، تفسیر بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام) تابستان 1374 - شماره 6 (‎4 صفحه - از 188 تا 191)]].
+#رواقی، علی، مقدمه بر تفسیر بصائر یمینی، محمد بن محمود نیشابوری، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول، 1359ش
+#رواقی، علی، مقدمه بر تفسیر بصائر یمینی (چاپ جدید)، محمد بن محمود نیشابوری، تهران، انتشارات میراث مکتوب، چاپ اول، 1398
+#[[:noormags:7277|ایازی، سید محمدعلی، تفسیر بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله بینات (مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع))، تابستان 1374 - شماره 6 (‎4 صفحه - از 188 تا 191)]].
 #[[:noormags:62777|بی‌نام، تفسیر بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله گلستان قرآن آذر 1380 - شماره 92 (‎2 صفحه - از 27 تا 28)]].
-#[[:noormags:62777| بینش، تقی، بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، نامه آستان قدس اردیبهشت و خرداد 1346 - شماره 26 و 27 (‎17 صفحه - از 28 تا 44)]].
+#[[:noormags:62777| بینش، تقی، بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، نامه آستان قدس، اردیبهشت و خرداد 1346 - شماره 26 و 27 (‎17 صفحه - از 28 تا 44)]].
-#نیشابوری، محمد بن محمود، تفسیر بصائر یمینی، با تصحیح علی رواقی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1359ش
+#[[:noormags:39882|پورجوادی، امیرحسین، رساله موسیقی محمد بن محمود بن محمد نیشابوری، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله معارف، فروردين - آبان 1374 - شماره 34 و 35 (‎39 صفحه - از 32 تا 70)]].
 ==وابسته‌ها==
 {{وابسته‌ها}}
+[[تفسیر بصائر یمینی]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]
+[[رده:مقالات خرداد 01 باقی زاده]]
+[[رده:مقالات بازبینی شده خرداد 01]]
+[[رده:مقالات بازبینی شده2 خرداد1401]]
+[[رده:مقالات تکمیلی کوتاه (خرداد-باقی‌زاده)]]