۱۴۶٬۵۰۳
ویرایش
كلیات شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی متخلص بعراقی: تفاوت میان نسخهها
كلیات شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی متخلص بعراقی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۳۰
، ۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۳جایگزینی متن - '==پانويس ==↵<references />↵↵↵رده:کتابشناسی' به '==وابستهها== {{وابستهها}} رده:کتابشناسی'
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '==پانويس ==↵<references />↵↵↵رده:کتابشناسی' به '==وابستهها== {{وابستهها}} رده:کتابشناسی') |
|||
| (۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR10276J1.jpg | |||
| عنوان =کلیات شیخ فخرالدین ابراهیم همدانی متخلص بعراقی | |||
| عنوانهای دیگر =دیوان عراقی | |||
| | |||
| | |||
کلیات عراقی | کلیات عراقی | ||
شامل مقدمه دیوان - قصاید - مقطعات - ترکیبات - ترجیعات - غزلیات... | شامل مقدمه دیوان - قصاید - مقطعات - ترکیبات - ترجیعات - غزلیات... | ||
| | | پدیدآوران = | ||
[[نفیسی، سعید]] (مصحح) | |||
[[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر]] ( | [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر]] (نویسنده) | ||
| زبان =فارسی | |||
|زبان | | کد کنگره = | ||
| موضوع = | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
| ناشر = | |||
سنايی | |||
| مکان نشر =تهران - ایران | |||
| سال نشر = 1363 ش | |||
== | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10276AUTOMATIONCODE | ||
'''كليات عراقى'''، حاوى مجموعه آثار فارسى | | چاپ =4 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10276 | |||
| کتابخوان همراه نور =10276 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''كليات عراقى'''، حاوى مجموعه آثار فارسى [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|فخرالدين عراقى]] است كه با تحقيق و تصحيح استاد [[نفیسی، سعید|سعيد نفيسى]] به چاپ رسيده است. | |||
== ساختار == | == ساختار == | ||
مجموع آثار عراقى كه در اين كتاب گرد آمده، شامل«ديوان عراقى»، «عشاقنامه يا ده نامه»، «كتاب لمعات» و «من اصطلاحات [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|فخرالدين عراقى]] عليه الرحمة» است. | |||
مجموع آثار عراقى كه در اين كتاب گرد آمده، شامل«ديوان عراقى»، «عشاقنامه يا ده نامه»، «كتاب لمعات» و «من اصطلاحات | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
1. ديوان عراقى: اين بخش، مشتمل است بر قصايد، مقطعات، مثلث، تركيبات، ترجيعات، غزليات و رباعيات. | 1. ديوان عراقى: اين بخش، مشتمل است بر قصايد، مقطعات، مثلث، تركيبات، ترجيعات، غزليات و رباعيات. | ||
| خط ۶۹: | خط ۵۲: | ||
{{ب|''عاشقان چون بر در دل حلقه سودا زنند''|2=''آتش سوداى جانان در دل شيدا زنند ''}} | {{ب|''عاشقان چون بر در دل حلقه سودا زنند''|2=''آتش سوداى جانان در دل شيدا زنند ''}} | ||
{{ب|''تا به چنگ آرند دردش دل به دست غم دهند''|2=''ور به دست آيد وصالش جان به پشت پا زنند''}} | {{ب|''تا به چنگ آرند دردش دل به دست غم دهند''|2=''ور به دست آيد وصالش جان به پشت پا زنند''}} | ||
{{ب|''رحمت عالم | {{ب|''رحمت عالم رسولالله آن كو قدسيان''|2=''بر درش لبيك اوحى الله ما اوحى زنند ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
| خط ۸۶: | خط ۶۹: | ||
{{ب|''در ميكده چون اوباش، مىخواره شو و قلاش''|2=''مى مىخور و خوش مىباش، مخروش و دلم مخراش''}} | {{ب|''در ميكده چون اوباش، مىخواره شو و قلاش''|2=''مى مىخور و خوش مىباش، مخروش و دلم مخراش''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۹۸: | خط ۸۳: | ||
{{ب|''آن بحر محيط بىكرانه''|2=''و آن نور بسيط جاودانه''}} | {{ب|''آن بحر محيط بىكرانه''|2=''و آن نور بسيط جاودانه''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۹۶: | ||
{{ب|''ساقى مدار چشم اميدم در انتظار ''|2='' صافى و درد، هر چه بود جرعهاى بيار''}} | {{ب|''ساقى مدار چشم اميدم در انتظار ''|2='' صافى و درد، هر چه بود جرعهاى بيار''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''ساقى بيار دانه مرغان لامكان ''|2='' در پيش مرغ همت من دانهاى فشان''}} | {{ب|''ساقى بيار دانه مرغان لامكان ''|2='' در پيش مرغ همت من دانهاى فشان''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''اى بىخبر ز حالت مستان باخبر ''|2='' بارى نظاره كن به خرابات برگذر''}} | {{ب|''اى بىخبر ز حالت مستان باخبر ''|2='' بارى نظاره كن به خرابات برگذر''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''افكند بحر عشق صدف چون به هر طرف ''|2=''گوهرشناس بهر گهر نشكند صدف ''}} | {{ب|''افكند بحر عشق صدف چون به هر طرف ''|2=''گوهرشناس بهر گهر نشكند صدف ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''توحيد لايزال نيايد چو در مقال''|2=''روشن كنم ضمير به توحيد ذو الجلال ''}} | {{ب|''توحيد لايزال نيايد چو در مقال''|2=''روشن كنم ضمير به توحيد ذو الجلال ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''اى بىخبر ز نفخه گلزار بوى او''|2=''آخر بنال زار سحرگه به كوى او ''}} | {{ب|''اى بىخبر ز نفخه گلزار بوى او''|2=''آخر بنال زار سحرگه به كوى او ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۳۸: | خط ۱۳۷: | ||
{{ب|''دلم از من بسى خرابتر است''|2=''خاطرم از جگرم كبابتر است''}} | {{ب|''دلم از من بسى خرابتر است''|2=''خاطرم از جگرم كبابتر است''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''و روان كرده سوى رضوان انس''|2=''ما ز شوقش تپان چون روح القدس''}} | {{ب|''و روان كرده سوى رضوان انس''|2=''ما ز شوقش تپان چون روح القدس''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''پس در آن بارگاه عزت و ناز''|2=''عرضه داريم از زبان نياز ''}} | {{ب|''پس در آن بارگاه عزت و ناز''|2=''عرضه داريم از زبان نياز ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''چه عجب گر به گوش جان همه''|2=''آيد از سر غيب اين كلمه ''}} | {{ب|''چه عجب گر به گوش جان همه''|2=''آيد از سر غيب اين كلمه ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''آن كه او را ميان جان جوييم''|2=''چون نيابيم، ذكر او گوييم ''}} | {{ب|''آن كه او را ميان جان جوييم''|2=''چون نيابيم، ذكر او گوييم ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۶۴: | خط ۱۷۳: | ||
{{ب|''كه به غير از تو در جهان، كس نيست''|2=''جز تو موجود جاودان، كس نيست''}} | {{ب|''كه به غير از تو در جهان، كس نيست''|2=''جز تو موجود جاودان، كس نيست''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''كه همه اوست هر چه هست يقين''|2=''جان و جانان و دلبر و دل و دين''}} | {{ب|''كه همه اوست هر چه هست يقين''|2=''جان و جانان و دلبر و دل و دين''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''مىبين رخ جانفزاى ساقى''|2=''در جام جهاننماى ساقى ''}} | {{ب|''مىبين رخ جانفزاى ساقى''|2=''در جام جهاننماى ساقى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۱۸۶: | خط ۲۰۱: | ||
{{ب|''ز دو ديده خون فشانم ز غمت شب جدايى''|2=''چه كنم كه هست اينها گل خير آشنايى ''}} | {{ب|''ز دو ديده خون فشانم ز غمت شب جدايى''|2=''چه كنم كه هست اينها گل خير آشنايى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''همه شب نهادهام سر، چو سگان بر آستانت''|2=''كه رقيب در نيايد به بهانه گدايى ''}} | {{ب|''همه شب نهادهام سر، چو سگان بر آستانت''|2=''كه رقيب در نيايد به بهانه گدايى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''مژهها و چشم يارم به نظر چنان نمايد''|2=''كه ميان سنبلستان چرد آهوى ختايى ''}} | {{ب|''مژهها و چشم يارم به نظر چنان نمايد''|2=''كه ميان سنبلستان چرد آهوى ختايى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''در گلستان چشمم ز چه رو هميشه بازاست''|2=''به اميد آنكه شايد تو به چشم من درآيى''}} | {{ب|''در گلستان چشمم ز چه رو هميشه بازاست''|2=''به اميد آنكه شايد تو به چشم من درآيى''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''سر برگ گل ندارم به چه رو روم به گلشن''|2=''كه شنيدهام ز گلها همه بوى بىوفايى ''}} | {{ب|''سر برگ گل ندارم به چه رو روم به گلشن''|2=''كه شنيدهام ز گلها همه بوى بىوفايى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۲۰۷: | خط ۲۳۲: | ||
''}} | ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''به طواف كعبه رفتم، به حرم رهم ندادند''|2=''كه برون در چه كردى كه درون خانه آيى؟''}} | {{ب|''به طواف كعبه رفتم، به حرم رهم ندادند''|2=''كه برون در چه كردى كه درون خانه آيى؟''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''به قمارخانه رفتم، همه | {{ب|''به قمارخانه رفتم، همه پاکباز ديدم''|2=''چو به صومعه رسيدم، همه زاهد ريايى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۲۲۸: | خط ۲۵۹: | ||
{{ب|''با آنكه خوش آيد از تو اى يار جفا''|2=''ليكن هرگز جفا نباشد چو وفا ''}} | {{ب|''با آنكه خوش آيد از تو اى يار جفا''|2=''ليكن هرگز جفا نباشد چو وفا ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''با اين همه راضيم به دشنام از تو''|2=''از دوست چه دشنام، چه نفرين، چه دعا ''}} | {{ب|''با اين همه راضيم به دشنام از تو''|2=''از دوست چه دشنام، چه نفرين، چه دعا ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
| خط ۲۳۹: | خط ۲۷۴: | ||
{{ب|''اى لطف تو دستگير هر رسوايى''|2=''وى عفو تو پردهپوش هر خودرايى ''}} | {{ب|''اى لطف تو دستگير هر رسوايى''|2=''وى عفو تو پردهپوش هر خودرايى ''}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۲۴۷: | خط ۲۸۴: | ||
2. «عشاقنامه يا ده نامه»: وى در اين بخش، اشعارى را در تحميد و تسبيح خدا سروده و از جوهر انسان و تصفيه نهاد و نعت حضرت محمد مصطفى(ص) و خلفاى راشدين و نصيحت و حكايات و... سخن گفته است. | 2. «عشاقنامه يا ده نامه»: وى در اين بخش، اشعارى را در تحميد و تسبيح خدا سروده و از جوهر انسان و تصفيه نهاد و نعت حضرت محمد مصطفى(ص) و خلفاى راشدين و نصيحت و حكايات و... سخن گفته است. | ||
روشى كه عراقى در نظم «عشاقنامه» به كار برده و اساس را بر ده مثنوى عاشقانه و ده غزل گذاشته است، پس از وى، در ميان شاعران متصوف ايران كراراً رواج داشته است و از آن جمله، اوحدى مراغى، ده نامهاى به نام | روشى كه عراقى در نظم «عشاقنامه» به كار برده و اساس را بر ده مثنوى عاشقانه و ده غزل گذاشته است، پس از وى، در ميان شاعران متصوف ايران كراراً رواج داشته است و از آن جمله، اوحدى مراغى، ده نامهاى به نام وجيهالدين شاه يوسف در سال 705ق، به پايان رسانيد و نظامالدين عبيد زاكانى، عشاق نامهى خود را در سال 754ق تمام كرد. | ||
عشّاق نامهى عراقى، تركيبى است از مثنوى و غزل و مجموعاً شامل 1063 بيت است و به «ده نامه» نيز معروف است كه به نام | عشّاق نامهى عراقى، تركيبى است از مثنوى و غزل و مجموعاً شامل 1063 بيت است و به «ده نامه» نيز معروف است كه به نام شمسالدين محمد، صاحب ديوان جوينى، بين سالهاى 680 - 683ق و بر وزن حديقهى سنائى سروده و به او تقديم نموده است. اين منظومه، شامل ده فصل و هر فصل مشتمل بر مثنوى و غزل دربارهى مبحثى از عرفان است و بعدها منشأ ايجاد منظومههايى به نام «ده نامه» گرديد. | ||
3. «كتاب لمعات»: اين بخش، به ظن غالب، در قونيه بعد از حضور در مجلس [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] نگارش يافته، ولى شيوهى نگارش آن بيشتر، از «سوانح العشاق» [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالى]] | 3. «كتاب لمعات»: اين بخش، به ظن غالب، در قونيه بعد از حضور در مجلس [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] نگارش يافته، ولى شيوهى نگارش آن بيشتر، از «سوانح العشاق» [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالى]] متأثر است. كتاب، در بيان مراتب عشق است و مشتمل بر يك مقدمه و بيست و هشت لمعه است. | ||
عراقى، در آغاز لمعات، پس از حمد و درود، يك قطعه ده بيتى در شأن حضرت محمد(ص) سروده است. لمعات، كتابى است در بيان مراتب عشق كه عراقى آن را در قونيه و در محضر [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] به رشتهى تحرير درآورده است، ولى طرح انديشهى نگارش آن مشخصاً از مدتها قبل در ذهن خلاق عراقى جاى داشته است. كتاب، بيشتر، از «سوانح العشاق» [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالى]] | عراقى، در آغاز لمعات، پس از حمد و درود، يك قطعه ده بيتى در شأن حضرت محمد(ص) سروده است. لمعات، كتابى است در بيان مراتب عشق كه عراقى آن را در قونيه و در محضر [[صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق|صدرالدين قونوى]] به رشتهى تحرير درآورده است، ولى طرح انديشهى نگارش آن مشخصاً از مدتها قبل در ذهن خلاق عراقى جاى داشته است. كتاب، بيشتر، از «سوانح العشاق» [[غزالی، احمد بن محمد|احمد غزالى]] متأثر است. | ||
نمونههايى از مطالب لمعات: | نمونههايى از مطالب لمعات: | ||
| خط ۲۶۱: | خط ۲۹۸: | ||
«سلطان عشق خواست كه خيمه به صحرا زند، در خزاين را بگشود و گنج بر عالم پاشيد... و ناگاه عشقِ بىقرار، براى اظهار كمال، پرده از روى كار بگشود و از روى معشوقى خود را بر عين عاشق جلوه فرمود». | «سلطان عشق خواست كه خيمه به صحرا زند، در خزاين را بگشود و گنج بر عالم پاشيد... و ناگاه عشقِ بىقرار، براى اظهار كمال، پرده از روى كار بگشود و از روى معشوقى خود را بر عين عاشق جلوه فرمود». | ||
«عشق... خواست كه در آيينهى جمال معشوقى، خود را مطالعه كند، نظر در آينهى عاشق كرد، صورت خودش در نظر آمد... و دبدبهى'''«يحبهم و | «عشق... خواست كه در آيينهى جمال معشوقى، خود را مطالعه كند، نظر در آينهى عاشق كرد، صورت خودش در نظر آمد... و دبدبهى'''«يحبهم و يحبهگونه»''' در جهان انداخت». | ||
«غيرت معشوقى، آن اقتضا كرد كه عاشق، غير او را دوست نداشته باشد و به غير او محتاج نشود». | «غيرت معشوقى، آن اقتضا كرد كه عاشق، غير او را دوست نداشته باشد و به غير او محتاج نشود». | ||
| خط ۲۷۳: | خط ۳۱۰: | ||
«محبوب چون خواهد كه محب را بركشد، نخست، هر لباسى كه از هر عالمى با او همراه شده باشد، از وى بركشد و بدان خلعت صفات خويش در پوشاند، پس به همه نامهاى خودش بخواند و به جاى خودش بنشاند». | «محبوب چون خواهد كه محب را بركشد، نخست، هر لباسى كه از هر عالمى با او همراه شده باشد، از وى بركشد و بدان خلعت صفات خويش در پوشاند، پس به همه نامهاى خودش بخواند و به جاى خودش بنشاند». | ||
بخش«من اصطلاحات | بخش«من اصطلاحات [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|فخرالدين عراقى]] عليه الرحمة»، در توضيح اصطلاحات مشهور ميان متصوفه و مشتمل بر سه مطلب است: | ||
مطلب اول، | مطلب اول، درباره كلماتى است كه اكثر آنها به محبوب اختصاص دارد و پارهاى به محب، مانند سر، پير، ملاحت، مكر، فريب و... | ||
مطلب دوم، | مطلب دوم، درباره اسامى مشترك ميان عاشق و معشوق است، مانند شراب، مى، مىخانه، ساقى، قدح و... | ||
مطلب سوم، | مطلب سوم، درباره كلماتى است كه مخصوص به عاشق و احوال اوست، مانند وصال، كنار، بوس و... | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۲۸۶: | خط ۳۲۳: | ||
مرحوم استاد نفيسى، از سه نسخه در تصحيح كتاب سود جستهاند كه عبارتند از: | مرحوم استاد نفيسى، از سه نسخه در تصحيح كتاب سود جستهاند كه عبارتند از: | ||
الف) سفينهاى شامل اشعار اميرخسرو دهلوى و حافظ شيرازى و سلمان ساوجى و بساطى سمرقندى و | الف) سفينهاى شامل اشعار اميرخسرو دهلوى و حافظ شيرازى و سلمان ساوجى و بساطى سمرقندى و [[عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر|فخرالدين عراقى]] و ابن يمين و [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذى]] و مناظرهى اطعمهى شيرازى و اشعار نظامى و قسمتى از لمعات عراقى، به خط على بن [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذى]] كه آن را در ظهر پنج شنبه غره محرم 836ق، به پايان رسانيده است؛ | ||
ب) مجموعهاى شامل مقدمهى ديوان و لمعات و ده نامه يا عشاقنامه و ديوان عراقى كه مربوط به اوايل قرن نهم قمرى در تركيه است؛ | ب) مجموعهاى شامل مقدمهى ديوان و لمعات و ده نامه يا عشاقنامه و ديوان عراقى كه مربوط به اوايل قرن نهم قمرى در تركيه است؛ | ||
ج) مجموعهاى شامل لمعات و اصطلاحات صوفيه عراقى به خط | ج) مجموعهاى شامل لمعات و اصطلاحات صوفيه عراقى به خط بهاءالدين بن جلالالدين درجزينى است و درغرهى ذىالحجه 1097ق، به پايان رسانيده است. | ||
قابل توجه اينكه، كليهى نسخِ خطى مورد استفاده مرحوم نفيسى، مربوط به قرن نهم به بعد مىباشد. | قابل توجه اينكه، كليهى نسخِ خطى مورد استفاده مرحوم نفيسى، مربوط به قرن نهم به بعد مىباشد. | ||
==وابستهها== | |||
{{وابستهها}} | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||