رياض الجنة

ریاض الجنة
پدیدآوران	رفیعی، علی (محقق) مرعشی، محمود (اشراف) فانی زنوزی، محمدحسن بن عبدالرسول (نویسنده) صدرایی خویی، علی (به کوشش)
ناشر	کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1370 ش یا 1412 ق
چاپ	1
موضوع	اسلام - تاریخ اسلام - دایرةالمعارف‏ها اسلام - سرگذشت‌نامه اسلام - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏21‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏2‎‏ر‎‏9‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رياض الجنة، اثر محمدحسن بن عبدالرسول فانی زنوزی، كتابى است به زبان عربى در موضوع تراجم و شرح حال علما، حكما و دانشمندان اسلامى كه در اواخر قرن دوازده و اوايل قرن سيزدهم هجرى نوشته شده است.

مؤلف اين رساله را به توصيه حسينقلى خان دنبلى، فرمانفرماى شهر خوى، سلماس و توابع آن‌ها تألیف كرده است.

ساختار

كتاب در دو جلد منتشر شده است. جلد نخست مشتمل بر شرح حال مؤلف به قلم آقاى سيد محمود مرعشى نجفى، مقدمه محقق آقاى على رفيعى، مقدمه مؤلف و 145 شرح حال است و جلد دوم مشتمل است بر پيشگفتارى به قلم مصحح، آقاى على رفيعى، رساله‌اى در شرح حال مؤلف و 178 شرح حال.

گزارش محتوا

اصل كتاب رياض الجنه مجموعه‌اى ارزشمند و از نفايس به يادگار مانده از سده پيشين است. در واقع اين اثر را مى‌توان تفصيل مطالب مختصر بحرالعلوم به شمار آورد، چنان‌كه برخى از معاصران مانند محمد على تربيت نيز اين دو كتاب را همچون دائرةالمعارفى بزرگ در نظر گرفته‌اند. زنوزى اين رساله را در يك مقدمه و هشت روضه و يك خاتمه به رشته تحرير درآورده است. مطالب روضه‌هاى هشتگانه عبارتند از:

روضه اول شامل: توحيد، تمجيد و تنزيه بارى تعالى، شرح حال پيامبر(ص)، نزول وحى، تفصيل احكام قرآن، غزوات، جنگ‌ها و فتوحات پيامبر(ص)، شرح حال امیرالمؤمنین(ع)، زندگانى حضرت زهرا(س) و ائمه(ع) از امام حسن(ع) تا امام زمان(عج)، مطالبى درباره بيت المقدس، بيت‌الله الحرام، مكه، مقابر اعتاب و شهرهاى مقدسه و ذكر مشهورترين طايف سادات، شرح زندگانى بعضى از نزدیک ان و اقارب حضرت نبوى(ص) و جمعى از اصحاب و موالى معصومين(ص).

روضه دوم، ذكر ذوات شريره و شياطين خبيثه دشمنان پيامبر(ص) و ائمه(ع) و شرح حال برخى از مجتهدين ثمانيه و مصنفان صحاح ستّه مى‌باشد.

روضه سوم، در ذكر آنچه در عالم از ابتدا تا انتها موجود است، در وجه اين‌كه عالم در شش روز خلق شده، ذكر طالع ايجاد عالم، معنى عرش و كرسى، حاملان عرش، تفسيرحجب، عظمت دنيا كه دلالت مى‌كند بر عظمت خداوند، كثرت عوالم و خلايق، ملائكه و كثرت ايشان، خلقت جن و حالات ايشان، خلقت آدم(ع) و احوال مفصله آن حضرت و ساير انبيا تا خاتم الانبيا(ص)، در ذكر کیفیت خلقت آدم و....

روضه چهارم، در مورد شرح حال و تراجم علماء عامه و خاصه، عرفا، ادبا و حكما به ترتيب حروف تهجى و ذكر حكمايى كه مقدم بر اسلامند و ذكر مؤلف ات و اشعار عربى و فارسى و ساير افادات هر يك ازايشان مى‌باشد.

در اين روضه، ذيل هر ترجمه، منابع و مآخذ فراوانى توسط محقق ارائه شده تا در صورتى كه محققان اطلاعات مفصل و گسترده‌ترى لازم داشته باشند، به آن منابع و مآخذ به راحتى بتوانند مراجعه كنند.

روضه پنجم، در شرح حال شعراى عرب و عجم بوده و در دو قسم تنظيم شده است: مشاهير شعراى عرب و عامه شعراى عجم.

روضه ششم، شرح حال مشاهير پادشاهان پيش از ظهور اسلام و پس از آن مى‌باشد.

روضه هفتم، در مورد مشاهير وزراء، امراء و برخى از خوشنويسان است.

روضه هشتم: پيرامون نوادر حكايات و لطائف روايات، مطالب متفرقه، مسائل متنوعه از هر فن و از هر مقوله اعم از اشعار، الغاز، معماها، حكايات و برخى از اصطلاحات علوم مى‌باشد.

كتاب خاتمه‌اى نيز دارد كه مؤلف در آن سخنى چند در وفات حسينقلى خان دنبلى و آمدن عباس ميرزا نائب السلطنه به شهر خوى بيان كرده و كتاب را با ذكر تاريخ اتمام آن به پايان برده است.

وضعيت كتاب

از اين اثر، نسخه‌هاى چندى در مجموعه‌هاى خصوصى و كتابخانه‌هاى عمومى وجود دارد. اين رساله به طور كامل منتشر نشده و فقط قسمت دوم از روضه چهارم آن به تصحيح على رفيعى"علامرودشتى" در سال 1370ش. توسط كتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى منتشر شده است كه در برنامه موجود است. اين بخش از كتاب مشتمل بر شرح حال 323 تن از علماء عامه، خاصه، عرفا، ادبا و حكما به ترتيب حروف الفباست. نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر حواشى مصحح و فهرست تراجم اصلى، فهرست تراجم فرعى و نيز تراجم حواشى در انتهاى كتاب مى‌باشد.

منابع مقاله

1- قاسمى، رحيم، «سيرى در رياض الجنة»، مجله آينه پژوهش، مرداد و شهريور1381، ش75، ص37-43.

2- حائرى، سيدمهدى، دائرةالمعارف تشيع، ج8، ص535.

3- كريمى زنجانى، محمد، همان، ص 425.

4- اكرمى، ميرجليل، «زنوزى متخلص به فانى از شخصيتهاى برجسته علمى و مورخ نامى در آذربايجان «، دانشكده ادبيات و علوم انسانى تبريز، بهار و تابستان 1372، ش146و147، ص1-17.

5- مقدمه سيد محمودمرعشى نجفى بر كتاب.

6- مقدمه محقق.