امامان شیعه(ع) و جنبشهای مکتبی

امامان شیعه (ع) و جنبشهای مکتبی

نام کتاب	امامان شیعه (ع) و جنبشهای مکتبی
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	آژیر، حمیدرضا (مترجم) مدرسی، محمدتقی (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏233‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏الف‎‏8
موضوع	ائمه اثناعشر جنبش‏های اسلامی شیعه - جنبشها و قیامها
ناشر	آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر
کد اتوماسیون	12311

معرفى اجمالى

«امامان شيعه و جنبش‌هاى مكتبى»، مجموعه سخنرانى‌هاى حجت‌الاسلام محمّدتقى مدرّسى با موضوع جنبش‌هاى مختلف مكتبى و موضع ائمه(ع) در برابر آنهاست. توجّه مؤلّف در اين سخنرانى‌ها به جنبش‌هايى بوده است كه بين سال‌هاى 61 تا 250ق شكل گرفته است. اين سخنرانى‌ها كه به زبان عربى ايراد شده، توسط حميدرضا آژير به زبان فارسى ترجمه شده است. استقبال از نوارهاى سخنرانى مؤلف، اين انگيزه را در وى ايجاد كرده كه آن را به‌صورت كتاب منتشر كند.

ساختار

كتاب، مشتمل بر مقدمه‌هاى مؤلف و مترجم، سه فصل و يك خاتمه است. هريك از فصول، مشتمل بر چند بخش و ريزعناوين متعددى است.

با توجه به اينكه متن اثر، مجموعه سخنرانى است، در عبارات آن تغيير زيادى داده نشده و مى‌توان گفت همچنان شكل اوليه خود را حفظ كرده است؛ البته با توجه به تحليل‌هاى تاريخى مؤلّف همانند يك كتاب تحليلى تدوين شده است.

گزارش محتوا

نويسنده، زندگى ائمه(ع) را ملاك كار خود قرار داده و با بيان شمّه‌اى از سيره ائمه، به تحليل جنبش‌هاى مكتبى هم‌زمان با آنها پرداخته و كوشيده است، موضع مشخص هر امام را در برابر جنبش همان عصر روشن سازد؛ همين عمل موجب مى‌شود تا بسيارى از شبهات در باره ميزان مشروعيّت جنبش‌ها مرتفع گردد و خواننده را بصيرت بخشد (پيشگفتار چاپ اول).

در واقع كتاب حاضر را بايد كتابى تحليلى - تاريخى بشمار آورد؛ زيرا ثبت سنوات وقايع و ذكر شرح حال شخصيّت‌هاى تاريخى را دنبال نمى‌كند، بلكه به تبيين امورى مى‌پردازد كه يا در كتب تاريخى يافت نمى‌شود يا چنان نادر و كمياب است كه به‌سختى مى‌توان آنها را از لابه‌لاى صفحات كتب تاريخى بيرون آورد و به ترتيب و تبويب آنها همّت گماشت. مدرّسى در تحليل جنبش‌هاى مختلفى، چون انقلاب توّابين و نهضت زيديه و جنبش اسماعيليه و نظاير آن، بى‌طرفى انكارناپذيرى را در پيش گرفته است و بدون توجّه به آراى افراد مختلف در باره اين مسائل، استنباطهاى خود را كه ناشى از مطالعات بى‌طرفانه وى است، بيان مى‌دارد (همان).

مطالب فصول مختلف كتاب به‌اختصار و به ترتيب فصول به شرح ذيل است:

1. در فصل اول كتاب با عنوان «درآمدى بر پژوهش تاريخ مكتبى»، با طرح دو سؤال كلى به مطالعه دلائل و روش بررسى تاريخ پرداخته شده است. در بخش ديگرى از اين فصل، علل عقب‌ماندگى مسلمين از قافله تمدن بشرى بررسى شده است. همچنين با اشاره به عقب‌ماندگى فكرى نويسندگان گذشته كه تهمت را به انقلابى‌ها وارد و تحميل كرده‌اند، خاطرنشان شده است كه اگر توانستيم نظرات نادرست ايشان را تغيير دهيم، مى‌توانيم خرافات موجود در اذهان مردم را از ميان ببريم و به دنبال آن مى‌توانيم تمايل جامعه را تغيير بدهيم و به جلو برانيم (متن كتاب، ص 23).

در بخش دوم با ردّ گرايش حاكم بر مورخان علمى جهان كه هدفى جز افزودن مجموعه اطلاعاتى بر معلومات خود ندارند، هدف مكتب از بررسى تاريخ، تجديد بناى حيات آدمى دانسته شده است (همان، ص 25). در انتهاى اين فصل با ذكر ويژگى‌هاى نظام اموى به بررسى حركت‌هاى مكتبى پس از واقعه كربلا پرداخته شده است (همان، ص 33 - 44).

2. مسير جنبش مكتبى در زمان امويان، عنوان اين فصل از كتاب است. در اين فصل ابتدا اهداف جنبش امام حسين(ع) بيان شده است. بررسى انقلاب توابين و مختار و دلايل شكست اين جنبش‌ها از ديگر مطالب اين فصل است. يك بخش از اين فصل به جنبش‌هاى سياسى در حكومت امويان اختصاص يافته و عوامل و چگونگى جنبش خوارج، جنبش زبيرى‌ها و جنبش فقها بررسى شده است. جنبش زيد بن على از جمله موضوعات مهمى است كه بسيار مورد نقد و بررسى قرار گرفته و ديدگاه ائمه(ع) در باره آن ذكر شده كه نويسنده هم به جهت اهميت آن، بخش اعظمى از اين فصل را به اين جنبش اختصاص داده است (همان، 45 - 146).

3. در اين فصل، «مسير جنبش مكتبى در زمان بنى‌عباس» بررسى شده است. نويسنده، معتقد است كه در ابتداى حكومت عباسيان، امت اسلامى به‌خوبى مفهوم جنبش آزادى‌بخش را درك كرده بود؛ زيرا تفكر و مفاهيم سياسى كه حكّام، آن را بر توده‌هاى مسلمان تحميل مى‌كردند عملاً در قرن اول از بين رفته بود. نويسنده در اين فصل پس از بررسى اوضاع جنبش زيديه و جنبش صاحب فخ در عهد عباسيان به موضوع تقيه به‌عنوان يك اساس ثابت رهبرى ائمه(ع) نسبت به اين جنبش‌ها اشاره كرده است. در مبحث دوم كتاب در پنج بخش، جنبش‌هاى مكتبى از زمان امام موسى بن جعفر(ع) تا امام حسن عسكرى و حضرت حجت(ع) مورد مطالعه قرار گرفته است (همان، ص 147 - 364).

«مفاهيم اجتماعى جنبش مكتبى»، عنوان خاتمه كتاب است. در اين بخش، مفاهيمى چون خراج، جنگ بين شمال و جنوب و اختناق فكرى تبيين شده است (همان، ص 368 - 376).

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است. پاورقى صفحات در انتهاى هر بخش با عنوان پى‌نوشت ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب امامان شیعه (ع) و جنبشهای مکتبی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور