تاریخ مذاهب اسلامی

تاریخ مذاهب اسلامی
پدیدآوران	ابوزهره، محمد (نویسنده) ایمانی، علی‌رضا (مترجم)
عنوان‌های دیگر	تاريخ المذاهب الإسلامية
ناشر	مرکز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب
مکان نشر	ایران - قم
چاپ	1
شابک	‎964-8090-03-3
موضوع	اسلام - فرقه‌ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏236‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏2041
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاریخ مذاهب اسلامی، اثر علی‌رضا ایمانی، ترجمه بخش اول کتاب «تاريخ المذاهب الإسلامية في السياسة و العقائد و تاريخ المذاهب الفقهية»، تألیف محمد بن احمد بن مصطفی، معروف به ابوزهره (1316-1395ق) است.

تاريخ المذاهب الإسلامية، از مشهورترین آثار ابوزهره است که در دو قسمت تدوین گردیده است. بخش اول به بیان مذاهب سیاسی و اعتقادی اختصاص یافته و بخش دوم تبیین مذاهب فقهی را مد نظر دارد. بخش اول کتاب که یک‎سوم حجم کتاب را در بر دارد، خود شامل چند قسمت است..

مترجم در مقدمه درباره اهمیت کتاب می‌گوید: ازآنجاکه بازشناسی فرقه‌های اسلامی و انشعاب‌های فراوان آن‌ها نیازمند انجام پژوهش‌های نوین در عصر حاضر است، در دهه‌های اخیر برخی پژوهشگران اسلامی و حتی مستشرقان به این مهم همت گماشته و آثار شایان تقدیری از خود به‌جای گذاشته‌اند. در این میان، کتاب تاريخ المذاهب الإسلامية به قلم دانشمند فقه‌شناس و فرقه‌نگار مصری، محمد ابوزهره، به دلیل جامعیت و گستردگی مباحث و تحلیل‎های علمی، اهمیت بیشتری یافته و امروزه به‌عنوان یک متن قابل استناد در مراکز علمی جهان اسلامی پذیرفته شده است. ازآنجاکه زبان این کتاب عربی است و بسیاری از دانش‌پژوهان فارسی‌زبان توان استفاده از متن اصلی آن را ندارند، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب بر آن شد تا با ترجمه آن، بر گستره بهره‌مندی از این کتاب بیفزاید.

انگیزه مترجم

هدف مترجم، ترجمه اثری مهم درباره فرق اسلامی بوده و به دنبال نقد نظریات مؤلف نبوده است؛ اگرچه مؤلف در برخی موارد دچار اشتباهاتی شده، نظیر آنچه در مورد عقاید شیعه اثناعشری مطرح کرده است..

روش مترجم

مترجم، سعی نموده با حفظ امانت، ترجمه‌ای روان از کتاب در اختیار خواننده قرار دهد؛ لذا مطالبی را که خود جهت روان‌سازی کتاب اضافه نموده، در کروشه قرار داده است. علاوه بر این او درصورتی‌که عنوان یا زیرعنوانی به کتاب اضافه نموده آن‌ها را نیز در کروشه قرار داده است؛ به‌عنوان‎ مثال، مترجم برای این متن مؤلف:

«هذا الكلام كان يبث بين المسلمين و لم يكن خافياً في جوهره عن أعين المعتزلة الذين كانوا يجادلون أهل الديانات الأخری و الزنادقه و هم لهذا يعلمون أن من يقول: القرآن غير مخلوق قد يؤديه إلی أن يقول إنه قديم...»، عنوان [انگیزه معتزله] را در نظر گرفته، سپس آن را چنین ترجمه نموده است:

«این اندیشه [لازمه مخلوق نبودن، قدیم بودن است]، میان مسلمانان رواج می‌یافت و عمق معنای آن از چشم معتزله‌ای که با پیروان دیگر ادیان و زندیقان بحث و مناظره می‌کردند، پوشیده نمی‌ماند؛ بدین‌جهت آنان می‌دانستند کسی که می‌گوید قرآن مخلوق نیست، این عقیده، او را به اعتقاد به قدیم بودن قرآن می‌رساند و...».

مترجم، پاورقی‌های مؤلف را بدون تصرف قابل‎ توجهی تکرار نموده است و پاورقی‌های خود را با نشانه «(م)» در انتهای آن مشخص نموده است..

مختصری از محتویات کتاب

با توجه به اینکه کتاب‌شناسی «تاريخ المذاهب الإسلامية» قبلاً انجام نشده است، لذا در اینجا خلاصه‌ای از محتوای کتاب گزارش می‌شود:

مؤلف در آغاز به عوامل پیدایش اختلاف در میان امت اسلامی پرداخته و خاستگاه آن را در میان دیدگاه‌های اعتقادی یا موضع‎گیری‌های سیاسی مذاهب جستجو کرده است. از نگاه ابوزهره، عواملی چون دشواری مسائل کلامی، دخالت تمایلات نفسانی، اختلاف گرایش‌ها، تقلید از پیشینیان، ریاست‎طلبی و تمایل به نزدیک شدن به دربار پادشاهان و بالاخره نژادپرستی و تعصبات قومی و طایفه‌ای، از عمده‌ترین عوامل اختلاف‌های مذهبی در طول تاریخ بوده است. همچنین هم‎جواری مسلمانان با پیروان ادیان گذشته و تشرف برخی از آنان به آیین اسلام، بدون آنکه تمامی اندیشه‌های باطل و افکار خرافی خود را کنار گذاشته باشند، ترجمه شدن فلسفه یونان به زبان عربی و رواج آن در میان مسلمانان، وجود آیات متشابه در قرآن کریم که به‎ تصریح خود قرآن برای آزمودن ایمان مؤمنان بوده و تفاوت توانمندی‌ها و دیدگاه‌ها در نحوه استنباط احکام شرعی از منابع آن نیز از اسباب فرقرایی و تفرقه میان صفوف امت اسلامی بوده است.

مؤلف پس‎ از این مقدمه، به فرقه‌هایی که با انگیزه‌های سیاسی در جهان اسلام پدیدار گشته‌اند، می‌پردازد و مذهب شیعه را در کنار فرقه خوارج به‌عنوان دو گرایش سیاسی که در برابر جمهور مسلمانان قد برافراشتند، مطرح می‌کند و خاستگاه و انشعابات آن‌دو را بررسی می‌نماید. البته روشن است که نمی‌توان فرقه‌ای همچون شیعه را یک فرقه سیاسی صرف قلمداد کرد و از محوریت مسائل اعتقادی در پیدایش و گسترش آن چشم‌پوشی کرد. ایشان سپس به تبیین مذاهب اعتقادی پرداخته؛ از جبریه، معتزله، اشاعر، ماتریدیه و سلفیه به‌تفصیل سخن می‌گوید و پایان کتاب خود را به بررسی مذاهب نوپیدایی همچون وهابیت، بهائیت و قادیانیه اختصاص می‌دهد.

فهرست محتویات در ابتدا و نمایه در انتهای اثر قید شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب
2. محمد ابوزهره، «تاريخ المذاهب الإسلامية في السياسة و العقائد و تاريخ المذاهب الفقهيه»، دارالفكر العربي، 1996م.