المغازي: تفاوت میان نسخه‌ها
Wikinoor.ir (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '}}↵↵↵'''' به '}} '''') |
|||
| (۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR02371J1.jpg | |||
| عنوان =المغازي | |||
| | | عنوان‌های دیگر =كتاب المغازي | ||
| پدیدآوران = | |||
[[جونز، مارزدن]] (محقق) | |||
| | |||
[[واقدی، محمد بن عمر]] ( | [[واقدی، محمد بن عمر]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 24/4 /و2م6 | ||
| موضوع = | |||
اسلام - تاریخ - از آغاز تا 41ق. | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
غزوات | غزوات | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات | ||
| مکان نشر =بیروت - لبنان | |||
| سال نشر = 1409 ق یا 1989 م | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02371AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =3 | |||
| تعداد جلد =3 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =02371 | |||
| کتابخوان همراه نور =02371 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''المغازي'''، اثر [[واقدی، محمد بن عمر|محمد بن عمر بن واقدى]] (متوفى 207ق)، با تحقيق [[جونز، مارزدن|مارسدن جونس]]، كتابى است ارزشمند پيرامون جنگ‌هاى پيامبر كه به زبان عربى، نوشته شده است. | |||
عنوان و نام كتاب، آن‌چنان كه [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]] ذكر كرده است، «كتاب التاريخ و المغازي و المبعث» است و چنين به نظر مى‌رسد كه اين اثر، بخشى از كتاب بزرگى است كه مشتمل بر تاريخ و مغازى و مبعث بوده است.<ref>ر.ک: مهدوى دامغانى، محمود، 1369، ج1، ص15</ref> | |||
با توجه به تاريخ مرگ واقدى كه 207ق است، تقريبا اين كتاب، قديمى‌ترين كتاب در اين رشته است كه به‌طور مفصل تدوين و از دستبرد حادثه محفوظ و به دست ما رسيده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/3 همان، ص3]</ref> | |||
اهميت مقام علمى و فضل واقدى چنان است كه نه‌تنها اين كتاب او، بلكه آثار ديگرش هم از همان قرن سوم هجرى مورد استفاده و استناد ديگر مؤلفان و نويسندگان قرار گرفته است و غالباً به كتاب‌هاى او اعتماد داشته‌اند و مطالب نقل‌شده از ديگران را با مطالب واقدى معيار زده‌اند و بدون ترديد هيچ كتابى در سيره و مغازى به اهميت مغازى ابن اسحاق و مغازى واقدى نيست.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/3 همان]</ref> | |||
==ساختار== | |||
كتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در سه جلد، سامان يافته است. | |||
== ساختار == | |||
كتاب با دو مقدمه از محقق و | |||
واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است. | واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است. | ||
روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ | روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ مثلاًاو هنگام ذكر هريك از جنگ‌ها، نخست فهرست مفصلى از رجال را كه خبر را از ايشان نقل كرده است بيان مى‌كند، سپس نام و تاريخ دقيق هريك از جنگ‌ها و فرمانده آن و در موارد لزوم نام كسى كه در مدينه جانشين بوده است را ذكر مى‌كند. غالباً اطلاعات سودمند جغرافيايى از لحاظ منطقه جنگ عرضه مى‌دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/31 همان، ص31]</ref> | ||
==گزارش محتوا== | |||
درباره محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، توجه به نكات زير مفيد است: | درباره محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، توجه به نكات زير مفيد است: | ||
#براى هركس كه مطالب كتاب را بخواند، به‌خوبى روشن مى‌شود كه علت اهميت واقدى ميان نويسندگان مغازى و سيره، در اين است كه مطالب تاريخى را با روش مخصوص علمى و فنى بررسى كرده است. در آثار واقدى به‌خوبى مشاهده مى‌شود كه او بيشتر از ديگران براى نقل مطالب تاريخى به روش منطقى تلاش كرده است... | #براى هركس كه مطالب كتاب را بخواند، به‌خوبى روشن مى‌شود كه علت اهميت واقدى ميان نويسندگان مغازى و سيره، در اين است كه مطالب تاريخى را با روش مخصوص علمى و فنى بررسى كرده است. در آثار واقدى به‌خوبى مشاهده مى‌شود كه او بيشتر از ديگران براى نقل مطالب تاريخى به روش منطقى تلاش كرده است... جنگ‌هایى را كه پيامبر(ص) شخصا در آن شركت داشته‌اند، برمى‌شمرد و اسامى اشخاصى را كه آن حضرت در هر جنگ به جانشينى خود در مدينه تعيين فرموده است، نقل مى‌كند. گاه شعار مسلمانان را در آن جنگ ثبت كرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/31 همان]</ref> | ||
#اگر در مورد جنگى آياتى از قرآن نازل شده باشد، درصورتى‌كه تعداد آيات زياد باشد، فصلى جداگانه براى ذكر آيات و تفسير آنها گشوده است، كه معمولا در | #اگر در مورد جنگى آياتى از قرآن نازل شده باشد، درصورتى‌كه تعداد آيات زياد باشد، فصلى جداگانه براى ذكر آيات و تفسير آنها گشوده است، كه معمولا در پایان فصل مربوط به آن جنگ آمده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/31 همان]</ref> | ||
#در جنگ‌هاى مهم، واقدى اسامى اشخاصى را كه در آن جنگ شركت داشته‌اند و اسامى كسانى كه به شهادت رسيده‌اند و كشته‌شدگان دشمن را نقل مى‌كند و اين وحدت روش كافى است كه واقدى را مورخى زيرك و داراى | #در جنگ‌هاى مهم، واقدى اسامى اشخاصى را كه در آن جنگ شركت داشته‌اند و اسامى كسانى كه به شهادت رسيده‌اند و كشته‌شدگان دشمن را نقل مى‌كند و اين وحدت روش كافى است كه واقدى را مورخى زيرك و داراى سبک مخصوص بدانيم. اطلاعات جغرافيايى را با كوشش و تلاش و مسافرت به منطقه، به‌منظور كسب معلومات صحيح به دست آورده است و اين هم نمونه‌اى ديگر از اهميتى است كه در سيره‌نويسى براى واقدى قايل شده‌اند. لازم به تذكر است كه همين اطلاعات مفصل جغرافيايى، كه واقدى در كتاب خود آورده است، يكى از مايه‌هاى اولى تنظيم جغرافيا در عرب است و خشت اساسى مطالب علماى ادوار بعد، مانند: [[ابن سعد، محمد بن سعد|محمد بن سعد]]، و [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذرى]] و ديگران است كه از اين روش در كتاب‌هاى فتوح استفاده كرده‌اند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/31 همان]</ref> | ||
#براى اطلاع مختصر از كميت و | #براى اطلاع مختصر از كميت و کیفیت مطالب كتاب، خوب است بدانيم كه مجموعه غزوات پيامبر(ص) و در واقع ده سال زندگانى آن حضرت، در 1126 صفحه به قطع وزيرى 23*15 سانتى‌متر چاپ شده است و حال آنكه در [[السيرة النبوية|سيره ابن هشام]] كه از كتاب‌هاى بسيار معروف و تاريخ مرگ مؤلف آن 218ق است، مجموعه غزوات، تقريبا در 650 صفحه چاپ شده است و در ترجمه [[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاريخ طبرى]] هم تمام مدت زندگانى پيامبر(ص) در مدينه، جمعا 350 صفحه به همين قطع را در بر گرفته است. همچنين است كتاب‌هاى ديگر سيره و مغازى مانند سيره ابوالفداء و سيره ابن سيد الناس. علت عمده اين تفاوت در آن است كه واقدى نكات دقيق فراوان و ريزه‌كارى‌هایى را ثبت و ضبط كرده است كه ديگران چندان توجهى به آن نداشته‌اند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/3 همان، ص3]</ref> | ||
#آرا و اخبار واقدى در مورد مغازى پيامبر(ص) مورد استناد هر دو گروه شيعه و سنى قرار گرفته است؛ هرچند در مورد مذهب وى بسيار گفتگو شده است. اخبار واقدى به همان اندازه كه در كتب اهل سنت مورد استفاده قرار گرفته، در كتب شيعه هم از مراجع و منابع شمرده شده است؛ به‌طورى‌كه در كتب تفسير شيعه مكرر به آرا و اقوال او برمى‌خوريم؛ | #آرا و اخبار واقدى در مورد مغازى پيامبر(ص) مورد استناد هر دو گروه شيعه و سنى قرار گرفته است؛ هرچند در مورد مذهب وى بسيار گفتگو شده است. اخبار واقدى به همان اندازه كه در كتب اهل سنت مورد استفاده قرار گرفته، در كتب شيعه هم از مراجع و منابع شمرده شده است؛ به‌طورى‌كه در كتب تفسير شيعه مكرر به آرا و اقوال او برمى‌خوريم؛ مثلاً[[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در «تفسير تبيان» (براى نمونه: صفحه 578، ج2، چاپ نجف) و [[طبرسی، فضل بن حسن|شيخ طبرسى]] در تفسير «[[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع البيان]]» (براى نمونه: صفحه 498، ج1 و 2، چاپ بيروت و صفحات بعد) و ابوالمحاسن جرجانى در «تفسير گازر» (براى نمونه: صفحات 164 و 335، جلد 2) و مجلسى در جاهاى مختلف «[[بحار الأنوار]]» گفته‌هاى او را شاهد آورده‌اند؛ بنابراین، به‌اصطلاح، واقدى تا حدود زيادى مورد اتفاق فريقين است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/4 همان، ص4]</ref> | ||
#واقدى سعى كرده است كه در مورد هر جنگ و سريه، آياتى را كه شأن نزولش مربوط به آن است ذكر كند؛ به‌طورى‌كه، گاه فصل جداگانه‌اى به اين منظور باز كرده است؛ | #واقدى سعى كرده است كه در مورد هر جنگ و سريه، آياتى را كه شأن نزولش مربوط به آن است ذكر كند؛ به‌طورى‌كه، گاه فصل جداگانه‌اى به اين منظور باز كرده است؛ مثلاًدر جنگ بدر، احد و بنى نضير. در نتيجه، خواننده مايه و زيربناى اخبار مربوط به هر واقعه را از قرآن مجيد در مقابل خود مى‌بيند. حتى اختلاف نظرهایى را كه در تفسير آيه شده است ملاحظه مى‌كند و اين موضوع در كمتر كتابى از كتاب‌هاى سيره و مغازى ديده مى‌شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/5 همان، ص5]</ref> | ||
#مغازى واقدى چنان نيست كه فقط محتوى تاريخ جنگ‌ها بوده و موضوع ديگرى در آن طرح نشده باشد، بلكه مطالب آموزنده بسيارى در آن آمده است؛ به‌عنوان نمونه، صحنه‌هاى مختلفى كه در باب صميميت و فداكارى و اخلاص مسلمانان در سايه ارشاد و تربيت پيامبر(ص) ديده مى‌شود، براى هميشه خواندنى و آموختنى است. رغبت نوجوانان براى وصول به درجه شهادت، اصرار پيرمردان و افراد عليل به پيامبر(ص) براى كسب اجازه شركت در جنگ، پيشنهاد نوجوانانى كه به واسطه كمى سن و سال از شركت در جنگ محروم شده‌اند، به كشتى گرفتن و زورآزمايى با شركت‌كنندگان، صبر و بردبارى و شكيبايى مادران، همسران و خواهران داغدار و مصيبت‌ديده، سيماى مهربان و عنايت كامل پيامبر(ص) نسبت به بازماندگان شهدا، گذشت و بزرگ‌منشى انصار در مقابل غنايم و امور مادى، خوش‌رفتارى با اسيران و چاره‌انديشى براى آزاد كردن ايشان، درعين‌حال در موارد لازم شدت عمل و دورانديشى و باريك‌بينى، همه از امورى است كه جامعه اسلامى در همه وقت و به‌خصوص در اين زمان به فراگرفتن و عمل كردن به آن سخت نيازمند است و بدون مبالغه مى‌توان مغازى را كتابى دانست كه بسيارى از مسائل اجتماعى و اخلاقى در آن طرح شده است | #مغازى واقدى چنان نيست كه فقط محتوى تاريخ جنگ‌ها بوده و موضوع ديگرى در آن طرح نشده باشد، بلكه مطالب آموزنده بسيارى در آن آمده است؛ به‌عنوان نمونه، صحنه‌هاى مختلفى كه در باب صميميت و فداكارى و اخلاص مسلمانان در سايه ارشاد و تربيت پيامبر(ص) ديده مى‌شود، براى هميشه خواندنى و آموختنى است. رغبت نوجوانان براى وصول به درجه شهادت، اصرار پيرمردان و افراد عليل به پيامبر(ص) براى كسب اجازه شركت در جنگ، پيشنهاد نوجوانانى كه به واسطه كمى سن و سال از شركت در جنگ محروم شده‌اند، به كشتى گرفتن و زورآزمايى با شركت‌كنندگان، صبر و بردبارى و شكيبايى مادران، همسران و خواهران داغدار و مصيبت‌ديده، سيماى مهربان و عنايت كامل پيامبر(ص) نسبت به بازماندگان شهدا، گذشت و بزرگ‌منشى انصار در مقابل غنايم و امور مادى، خوش‌رفتارى با اسيران و چاره‌انديشى براى آزاد كردن ايشان، درعين‌حال در موارد لازم شدت عمل و دورانديشى و باريك‌بينى، همه از امورى است كه جامعه اسلامى در همه وقت و به‌خصوص در اين زمان به فراگرفتن و عمل كردن به آن سخت نيازمند است و بدون مبالغه مى‌توان مغازى را كتابى دانست كه بسيارى از مسائل اجتماعى و اخلاقى در آن طرح شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/5 همان]</ref> | ||
#واقدى در مورد برخى از اصطلاحات مربوط به مغازى و سيره، مانند غزوه و سريه، تعريفى را كه بعدها يا قبلا در مورد آنها شده است، رعايت نكرده است. بسيارى گفته‌اند | #واقدى در مورد برخى از اصطلاحات مربوط به مغازى و سيره، مانند غزوه و سريه، تعريفى را كه بعدها يا قبلا در مورد آنها شده است، رعايت نكرده است. بسيارى گفته‌اند جنگ‌هایى كه با سرپرستى و شركت پيامبر(ص) بوده است، «غزوه» و بقيه «سريه» ناميده مى‌شود؛ درصورتى‌كه در مغازى واقدى مواردى را مى‌بينيم كه پيامبر(ص) در آن شركت نداشته‌اند، درعين‌حال به آن «غزوه» اطلاق كرده است؛ مانند غزوه رجيع و غزوه مؤته. همچنين اسامى برخى از جنگ‌ها و سريه‌ها با كتاب‌هاى ديگر سيره و مغازى، حتى معاصران او متفاوت است؛ مثلاًجنگ «بني المصطلق» را كه تقريبا در عموم تواريخ به همين نام ثبت كرده‌اند، واقدى «مريسيع» ناميده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/5 همان]</ref> | ||
#از ويژگى‌هاى برجسته مغازى واقدى اين است كه تاريخ تمام جنگ‌ها معين و مشخص است و حال آنكه در مغازى ابن اسحق، بسيارى از جنگ‌ها بدون تاريخ ثبت شده‌اند - مانند واقعه خرار، واقعه كشتن اسماء دختر مروان، كشتن ابى‌عفك، جنگ بنى قينقاع، كشتن كعب بن اشرف، سريه قطن، جنگ دومة الجندل و... - و حال آنكه همه اينها در مغازى واقدى داراى تاريخ مشخص و معين است | #از ويژگى‌هاى برجسته مغازى واقدى اين است كه تاريخ تمام جنگ‌ها معين و مشخص است و حال آنكه در مغازى ابن اسحق، بسيارى از جنگ‌ها بدون تاريخ ثبت شده‌اند - مانند واقعه خرار، واقعه كشتن اسماء دختر مروان، كشتن ابى‌عفك، جنگ بنى قينقاع، كشتن كعب بن اشرف، سريه قطن، جنگ دومة الجندل و... - و حال آنكه همه اينها در مغازى واقدى داراى تاريخ مشخص و معين است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/32 همان، ص32]</ref> | ||
#واقدى ضمن بيان جنگ‌ها، اخبار زيادى آورده است كه در كتاب‌هاى ديگر معاصران او نظيرش را نمى‌بينيم؛ چنان‌كه مثلا، | #واقدى ضمن بيان جنگ‌ها، اخبار زيادى آورده است كه در كتاب‌هاى ديگر معاصران او نظيرش را نمى‌بينيم؛ چنان‌كه مثلا، اولین سريه به ناحيه ذى القصه و سريه ابوبكر به نجد و دو سريه ميفعه و ذات اطلاح، در كتاب‌هاى ديگر نيامده است. دقت واقدى و تفصيل لازم او در نگارش غزوات مشهور، چون احد و طائف و ريزه‌كارى‌هایى كه به كار برده است در هيچ‌يك از مراجع ديگر و كتاب‌هاى سيره ديده نمى‌شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/33 همان، 33-34]</ref> | ||
#در مغازى واقدى بسيارى از امور اجتماعى و اقتصادى زندگى صدر اسلام از قبيل زراعت و آداب زندگى و ذكر بت‌ها و رسوم دفن مردگان آمده است و كتاب او نمودارى از غالب مظاهر زندگى جامعه اسلامى در فاصله ميان هجرت و رحلت پيامبر(ص) است | #در مغازى واقدى بسيارى از امور اجتماعى و اقتصادى زندگى صدر اسلام از قبيل زراعت و آداب زندگى و ذكر بت‌ها و رسوم دفن مردگان آمده است و كتاب او نمودارى از غالب مظاهر زندگى جامعه اسلامى در فاصله ميان هجرت و رحلت پيامبر(ص) است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/34 همان، ص34]</ref> | ||
#واقدى فقط به ذكر اخبار و آراى ديگران اكتفا نكرده و در بسيارى از موارد عقيده خود را با آوردن جملاتى از قبيل: «اين صحيح‌تر است»، «در نظر ما اين يكى ثابت است»، «در اين مورد اختلافى نيست»، «ما عقيده بر آن داريم»، «قول نخست ثابت شده است»، «در اين مورد همه متفقند و شكى در آن نيست» و نظاير اين عبارات، اظهار داشته است. اين‌گونه اظهار نظر و بررسى حتى در آثار [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذرى]] كه هفتاد سال پس از واقدى درگذشته است، به چشم نمى‌خورد و [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذرى]] رأى شخصى خود را اظهار نمى‌دارد | #واقدى فقط به ذكر اخبار و آراى ديگران اكتفا نكرده و در بسيارى از موارد عقيده خود را با آوردن جملاتى از قبيل: «اين صحيح‌تر است»، «در نظر ما اين يكى ثابت است»، «در اين مورد اختلافى نيست»، «ما عقيده بر آن داريم»، «قول نخست ثابت شده است»، «در اين مورد همه متفقند و شكى در آن نيست» و نظاير اين عبارات، اظهار داشته است. اين‌گونه اظهار نظر و بررسى حتى در آثار [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذرى]] كه هفتاد سال پس از واقدى درگذشته است، به چشم نمى‌خورد و [[بلاذری، احمد بن یحیی|بلاذرى]] رأى شخصى خود را اظهار نمى‌دارد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/34 همان]</ref> | ||
#برخى اشتباهات تاريخى در مغازى واقدى وجود دارد، از قبيل: | #برخى اشتباهات تاريخى در مغازى واقدى وجود دارد، از قبيل: | ||
#:الف)- در مورد تاريخ قتل كعب بن اشرف، اختلافى چنين ديده مى‌شود كه از يك‌سو واقدى مى‌گويد: محمد بن مسلمه در شب چهاردهم ربيع‌الأول، كه ماه بيست و پنجم هجرت است، براى كشتن كعب رفته است و پيامبر(ص) او را تا بقيع همراهى فرموده است؛ درصورتى‌كه در واقعه «ذى امر» مى‌نويسد كه پيامبر(ص) روز پنج‌شنبه دوازدهم ربيع‌الأول از مدينه به غطفان رفته‌اند. بديهى است كه ظاهرا امكان ندارد كه پيامبر(ص) دو روز پس از خروج از مدينه محمد بن مسلمه را تا بقيع همراهى كرده باشند. | #:الف)- در مورد تاريخ قتل كعب بن اشرف، اختلافى چنين ديده مى‌شود كه از يك‌سو واقدى مى‌گويد: محمد بن مسلمه در شب چهاردهم ربيع‌الأول، كه ماه بيست و پنجم هجرت است، براى كشتن كعب رفته است و پيامبر(ص) او را تا بقيع همراهى فرموده است؛ درصورتى‌كه در واقعه «ذى امر» مى‌نويسد كه پيامبر(ص) روز پنج‌شنبه دوازدهم ربيع‌الأول از مدينه به غطفان رفته‌اند. بديهى است كه ظاهرا امكان ندارد كه پيامبر(ص) دو روز پس از خروج از مدينه محمد بن مسلمه را تا بقيع همراهى كرده باشند. | ||
#:ب)- در دو نسخه خطى مغازى واقدى براى جنگ بحران دو تاريخ ذكر شده است: در يكى، جمادى‌الأولى و در ديگرى، جمادي‌الثاني. | #:ب)- در دو نسخه خطى مغازى واقدى براى جنگ بحران دو تاريخ ذكر شده است: در يكى، جمادى‌الأولى و در ديگرى، جمادي‌الثاني. | ||
#:ج)- واقدى تاريخ غزوه رجيع را در ماه صفر سى و ششمين ماه هجرت مى‌داند و مى‌گويد كه حمله بر مسلمانان در اين جنگ پس از كشته شدن سفيان بن خالد بن نبيح هذلى بوده است، ولى در جاى ديگرى تاريخ كشته شدن سفيان بن خالد را در ماه پنجاه و چهارم هجرت دانسته است و | #:ج)- واقدى تاريخ غزوه رجيع را در ماه صفر سى و ششمين ماه هجرت مى‌داند و مى‌گويد كه حمله بر مسلمانان در اين جنگ پس از كشته شدن سفيان بن خالد بن نبيح هذلى بوده است، ولى در جاى ديگرى تاريخ كشته شدن سفيان بن خالد را در ماه پنجاه و چهارم هجرت دانسته است و.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/32 همان، ص32-33]</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و فهارس زير، در انتهاى جلد سوم، جاى گرفته است: فهرست اعلام؛ قبايل و امم؛ اصنام؛ اماكن؛ ايام و غزوات؛ شعرا؛ قوافى و مستدرك مطالب. | فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و فهارس زير، در انتهاى جلد سوم، جاى گرفته است: فهرست اعلام؛ قبايل و امم؛ اصنام؛ اماكن؛ ايام و غزوات؛ شعرا؛ قوافى و مستدرك مطالب. | ||
در پاورقى‌ها، منابع مطالب | در پاورقى‌ها، منابع مطالب.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14097/2/56 ر.ک: پاورقى، ج1، ص56]</ref>، اختلاف نسخ و اسامى مختلفى كه براى جنگ‌ها ذكر گرديده، نگاشته شده است. | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | |||
#مقدمه و متن كتاب. | #مقدمه و متن كتاب. | ||
#«مغازى؛ تاريخ جنگ‌هاى پيامبر(ص)»، تأليف محمد بن عمر واقدى، ترجمه [[مهدوی دامغانی، محمود|محمود مهدوى دامغانى]]، مركز نشر دانشگاهى، چاپ دوم 1369. | #«مغازى؛ تاريخ جنگ‌هاى پيامبر(ص)»، تأليف محمد بن عمر واقدى، ترجمه [[مهدوی دامغانی، محمود|محمود مهدوى دامغانى]]، مركز نشر دانشگاهى، چاپ دوم 1369. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[مغازی: تاریخ جنگهای پیامبر(ص) (ترجمه)]] | [[مغازی: تاریخ جنگهای پیامبر(ص) (ترجمه)]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:سرگذشت‌نامه‌ها]] | [[رده:سرگذشت‌نامه‌ها]] | ||
[[رده: | [[رده:سرگذشتنامههای فردی]] | ||
[[رده:سیرت نبوی]] | [[رده:سیرت نبوی]] | ||
[[رده:آثار خاورشناسان]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۲:۲۹
| المغازي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جونز، مارزدن (محقق) واقدی، محمد بن عمر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | كتاب المغازي |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1409 ق یا 1989 م |
| چاپ | 3 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - از آغاز تا 41ق. غزوات |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 24/4 /و2م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المغازي، اثر محمد بن عمر بن واقدى (متوفى 207ق)، با تحقيق مارسدن جونس، كتابى است ارزشمند پيرامون جنگ‌هاى پيامبر كه به زبان عربى، نوشته شده است.
عنوان و نام كتاب، آن‌چنان كه ابن نديم ذكر كرده است، «كتاب التاريخ و المغازي و المبعث» است و چنين به نظر مى‌رسد كه اين اثر، بخشى از كتاب بزرگى است كه مشتمل بر تاريخ و مغازى و مبعث بوده است.[۱]
با توجه به تاريخ مرگ واقدى كه 207ق است، تقريبا اين كتاب، قديمى‌ترين كتاب در اين رشته است كه به‌طور مفصل تدوين و از دستبرد حادثه محفوظ و به دست ما رسيده است.[۲]
اهميت مقام علمى و فضل واقدى چنان است كه نه‌تنها اين كتاب او، بلكه آثار ديگرش هم از همان قرن سوم هجرى مورد استفاده و استناد ديگر مؤلفان و نويسندگان قرار گرفته است و غالباً به كتاب‌هاى او اعتماد داشته‌اند و مطالب نقل‌شده از ديگران را با مطالب واقدى معيار زده‌اند و بدون ترديد هيچ كتابى در سيره و مغازى به اهميت مغازى ابن اسحاق و مغازى واقدى نيست.[۳]
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در سه جلد، سامان يافته است.
واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است.
روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ مثلاًاو هنگام ذكر هريك از جنگ‌ها، نخست فهرست مفصلى از رجال را كه خبر را از ايشان نقل كرده است بيان مى‌كند، سپس نام و تاريخ دقيق هريك از جنگ‌ها و فرمانده آن و در موارد لزوم نام كسى كه در مدينه جانشين بوده است را ذكر مى‌كند. غالباً اطلاعات سودمند جغرافيايى از لحاظ منطقه جنگ عرضه مى‌دارد.[۴]
گزارش محتوا
درباره محتوا و ويژگى‌هاى اين اثر، توجه به نكات زير مفيد است:
- براى هركس كه مطالب كتاب را بخواند، به‌خوبى روشن مى‌شود كه علت اهميت واقدى ميان نويسندگان مغازى و سيره، در اين است كه مطالب تاريخى را با روش مخصوص علمى و فنى بررسى كرده است. در آثار واقدى به‌خوبى مشاهده مى‌شود كه او بيشتر از ديگران براى نقل مطالب تاريخى به روش منطقى تلاش كرده است... جنگ‌هایى را كه پيامبر(ص) شخصا در آن شركت داشته‌اند، برمى‌شمرد و اسامى اشخاصى را كه آن حضرت در هر جنگ به جانشينى خود در مدينه تعيين فرموده است، نقل مى‌كند. گاه شعار مسلمانان را در آن جنگ ثبت كرده است.[۵]
- اگر در مورد جنگى آياتى از قرآن نازل شده باشد، درصورتى‌كه تعداد آيات زياد باشد، فصلى جداگانه براى ذكر آيات و تفسير آنها گشوده است، كه معمولا در پایان فصل مربوط به آن جنگ آمده است.[۶]
- در جنگ‌هاى مهم، واقدى اسامى اشخاصى را كه در آن جنگ شركت داشته‌اند و اسامى كسانى كه به شهادت رسيده‌اند و كشته‌شدگان دشمن را نقل مى‌كند و اين وحدت روش كافى است كه واقدى را مورخى زيرك و داراى سبک مخصوص بدانيم. اطلاعات جغرافيايى را با كوشش و تلاش و مسافرت به منطقه، به‌منظور كسب معلومات صحيح به دست آورده است و اين هم نمونه‌اى ديگر از اهميتى است كه در سيره‌نويسى براى واقدى قايل شده‌اند. لازم به تذكر است كه همين اطلاعات مفصل جغرافيايى، كه واقدى در كتاب خود آورده است، يكى از مايه‌هاى اولى تنظيم جغرافيا در عرب است و خشت اساسى مطالب علماى ادوار بعد، مانند: محمد بن سعد، و بلاذرى و ديگران است كه از اين روش در كتاب‌هاى فتوح استفاده كرده‌اند.[۷]
- براى اطلاع مختصر از كميت و کیفیت مطالب كتاب، خوب است بدانيم كه مجموعه غزوات پيامبر(ص) و در واقع ده سال زندگانى آن حضرت، در 1126 صفحه به قطع وزيرى 23*15 سانتى‌متر چاپ شده است و حال آنكه در سيره ابن هشام كه از كتاب‌هاى بسيار معروف و تاريخ مرگ مؤلف آن 218ق است، مجموعه غزوات، تقريبا در 650 صفحه چاپ شده است و در ترجمه تاريخ طبرى هم تمام مدت زندگانى پيامبر(ص) در مدينه، جمعا 350 صفحه به همين قطع را در بر گرفته است. همچنين است كتاب‌هاى ديگر سيره و مغازى مانند سيره ابوالفداء و سيره ابن سيد الناس. علت عمده اين تفاوت در آن است كه واقدى نكات دقيق فراوان و ريزه‌كارى‌هایى را ثبت و ضبط كرده است كه ديگران چندان توجهى به آن نداشته‌اند.[۸]
- آرا و اخبار واقدى در مورد مغازى پيامبر(ص) مورد استناد هر دو گروه شيعه و سنى قرار گرفته است؛ هرچند در مورد مذهب وى بسيار گفتگو شده است. اخبار واقدى به همان اندازه كه در كتب اهل سنت مورد استفاده قرار گرفته، در كتب شيعه هم از مراجع و منابع شمرده شده است؛ به‌طورى‌كه در كتب تفسير شيعه مكرر به آرا و اقوال او برمى‌خوريم؛ مثلاًشيخ طوسى در «تفسير تبيان» (براى نمونه: صفحه 578، ج2، چاپ نجف) و شيخ طبرسى در تفسير «مجمع البيان» (براى نمونه: صفحه 498، ج1 و 2، چاپ بيروت و صفحات بعد) و ابوالمحاسن جرجانى در «تفسير گازر» (براى نمونه: صفحات 164 و 335، جلد 2) و مجلسى در جاهاى مختلف «بحار الأنوار» گفته‌هاى او را شاهد آورده‌اند؛ بنابراین، به‌اصطلاح، واقدى تا حدود زيادى مورد اتفاق فريقين است.[۹]
- واقدى سعى كرده است كه در مورد هر جنگ و سريه، آياتى را كه شأن نزولش مربوط به آن است ذكر كند؛ به‌طورى‌كه، گاه فصل جداگانه‌اى به اين منظور باز كرده است؛ مثلاًدر جنگ بدر، احد و بنى نضير. در نتيجه، خواننده مايه و زيربناى اخبار مربوط به هر واقعه را از قرآن مجيد در مقابل خود مى‌بيند. حتى اختلاف نظرهایى را كه در تفسير آيه شده است ملاحظه مى‌كند و اين موضوع در كمتر كتابى از كتاب‌هاى سيره و مغازى ديده مى‌شود.[۱۰]
- مغازى واقدى چنان نيست كه فقط محتوى تاريخ جنگ‌ها بوده و موضوع ديگرى در آن طرح نشده باشد، بلكه مطالب آموزنده بسيارى در آن آمده است؛ به‌عنوان نمونه، صحنه‌هاى مختلفى كه در باب صميميت و فداكارى و اخلاص مسلمانان در سايه ارشاد و تربيت پيامبر(ص) ديده مى‌شود، براى هميشه خواندنى و آموختنى است. رغبت نوجوانان براى وصول به درجه شهادت، اصرار پيرمردان و افراد عليل به پيامبر(ص) براى كسب اجازه شركت در جنگ، پيشنهاد نوجوانانى كه به واسطه كمى سن و سال از شركت در جنگ محروم شده‌اند، به كشتى گرفتن و زورآزمايى با شركت‌كنندگان، صبر و بردبارى و شكيبايى مادران، همسران و خواهران داغدار و مصيبت‌ديده، سيماى مهربان و عنايت كامل پيامبر(ص) نسبت به بازماندگان شهدا، گذشت و بزرگ‌منشى انصار در مقابل غنايم و امور مادى، خوش‌رفتارى با اسيران و چاره‌انديشى براى آزاد كردن ايشان، درعين‌حال در موارد لازم شدت عمل و دورانديشى و باريك‌بينى، همه از امورى است كه جامعه اسلامى در همه وقت و به‌خصوص در اين زمان به فراگرفتن و عمل كردن به آن سخت نيازمند است و بدون مبالغه مى‌توان مغازى را كتابى دانست كه بسيارى از مسائل اجتماعى و اخلاقى در آن طرح شده است.[۱۱]
- واقدى در مورد برخى از اصطلاحات مربوط به مغازى و سيره، مانند غزوه و سريه، تعريفى را كه بعدها يا قبلا در مورد آنها شده است، رعايت نكرده است. بسيارى گفته‌اند جنگ‌هایى كه با سرپرستى و شركت پيامبر(ص) بوده است، «غزوه» و بقيه «سريه» ناميده مى‌شود؛ درصورتى‌كه در مغازى واقدى مواردى را مى‌بينيم كه پيامبر(ص) در آن شركت نداشته‌اند، درعين‌حال به آن «غزوه» اطلاق كرده است؛ مانند غزوه رجيع و غزوه مؤته. همچنين اسامى برخى از جنگ‌ها و سريه‌ها با كتاب‌هاى ديگر سيره و مغازى، حتى معاصران او متفاوت است؛ مثلاًجنگ «بني المصطلق» را كه تقريبا در عموم تواريخ به همين نام ثبت كرده‌اند، واقدى «مريسيع» ناميده است.[۱۲]
- از ويژگى‌هاى برجسته مغازى واقدى اين است كه تاريخ تمام جنگ‌ها معين و مشخص است و حال آنكه در مغازى ابن اسحق، بسيارى از جنگ‌ها بدون تاريخ ثبت شده‌اند - مانند واقعه خرار، واقعه كشتن اسماء دختر مروان، كشتن ابى‌عفك، جنگ بنى قينقاع، كشتن كعب بن اشرف، سريه قطن، جنگ دومة الجندل و... - و حال آنكه همه اينها در مغازى واقدى داراى تاريخ مشخص و معين است.[۱۳]
- واقدى ضمن بيان جنگ‌ها، اخبار زيادى آورده است كه در كتاب‌هاى ديگر معاصران او نظيرش را نمى‌بينيم؛ چنان‌كه مثلا، اولین سريه به ناحيه ذى القصه و سريه ابوبكر به نجد و دو سريه ميفعه و ذات اطلاح، در كتاب‌هاى ديگر نيامده است. دقت واقدى و تفصيل لازم او در نگارش غزوات مشهور، چون احد و طائف و ريزه‌كارى‌هایى كه به كار برده است در هيچ‌يك از مراجع ديگر و كتاب‌هاى سيره ديده نمى‌شود.[۱۴]
- در مغازى واقدى بسيارى از امور اجتماعى و اقتصادى زندگى صدر اسلام از قبيل زراعت و آداب زندگى و ذكر بت‌ها و رسوم دفن مردگان آمده است و كتاب او نمودارى از غالب مظاهر زندگى جامعه اسلامى در فاصله ميان هجرت و رحلت پيامبر(ص) است.[۱۵]
- واقدى فقط به ذكر اخبار و آراى ديگران اكتفا نكرده و در بسيارى از موارد عقيده خود را با آوردن جملاتى از قبيل: «اين صحيح‌تر است»، «در نظر ما اين يكى ثابت است»، «در اين مورد اختلافى نيست»، «ما عقيده بر آن داريم»، «قول نخست ثابت شده است»، «در اين مورد همه متفقند و شكى در آن نيست» و نظاير اين عبارات، اظهار داشته است. اين‌گونه اظهار نظر و بررسى حتى در آثار بلاذرى كه هفتاد سال پس از واقدى درگذشته است، به چشم نمى‌خورد و بلاذرى رأى شخصى خود را اظهار نمى‌دارد.[۱۶]
- برخى اشتباهات تاريخى در مغازى واقدى وجود دارد، از قبيل:
- الف)- در مورد تاريخ قتل كعب بن اشرف، اختلافى چنين ديده مى‌شود كه از يك‌سو واقدى مى‌گويد: محمد بن مسلمه در شب چهاردهم ربيع‌الأول، كه ماه بيست و پنجم هجرت است، براى كشتن كعب رفته است و پيامبر(ص) او را تا بقيع همراهى فرموده است؛ درصورتى‌كه در واقعه «ذى امر» مى‌نويسد كه پيامبر(ص) روز پنج‌شنبه دوازدهم ربيع‌الأول از مدينه به غطفان رفته‌اند. بديهى است كه ظاهرا امكان ندارد كه پيامبر(ص) دو روز پس از خروج از مدينه محمد بن مسلمه را تا بقيع همراهى كرده باشند.
- ب)- در دو نسخه خطى مغازى واقدى براى جنگ بحران دو تاريخ ذكر شده است: در يكى، جمادى‌الأولى و در ديگرى، جمادي‌الثاني.
- ج)- واقدى تاريخ غزوه رجيع را در ماه صفر سى و ششمين ماه هجرت مى‌داند و مى‌گويد كه حمله بر مسلمانان در اين جنگ پس از كشته شدن سفيان بن خالد بن نبيح هذلى بوده است، ولى در جاى ديگرى تاريخ كشته شدن سفيان بن خالد را در ماه پنجاه و چهارم هجرت دانسته است و.[۱۷]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و فهارس زير، در انتهاى جلد سوم، جاى گرفته است: فهرست اعلام؛ قبايل و امم؛ اصنام؛ اماكن؛ ايام و غزوات؛ شعرا؛ قوافى و مستدرك مطالب.
در پاورقى‌ها، منابع مطالب.[۱۸]، اختلاف نسخ و اسامى مختلفى كه براى جنگ‌ها ذكر گرديده، نگاشته شده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- «مغازى؛ تاريخ جنگ‌هاى پيامبر(ص)»، تأليف محمد بن عمر واقدى، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، مركز نشر دانشگاهى، چاپ دوم 1369.