الوشي المرقوم في حلّ المنظوم

الوشي المرقوم في حلّ المنظوم
پدیدآوران	عبدالعظیم، یحیی (محقق) ابن اثیر، نصرالله بن محمد (نویسنده) راضی، عبدالحکیم (مقدمه نويس)
ناشر	الهيئة العامة لقصور الثقافة
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	2004 م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏P‎‏ ‎‏88‎‏ ‎‏77‎‏*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الوشي المرقوم في حلّ المنظوم، تأليف ضياء‌الدين، ابن اثير جزرى (متوفى 637ق)، به زبان عربى است. اين اثر، درباره فن حل كلام منظوم است؛ يعنى معانى سخنى منظوم را به‌صورت نثر بيان كردن، ولى در مورد حل آيات و اخبار نيز بحث كرده است.

ابن خلكان، درباره اين كتاب، چنين مى‌گويد: «كتاب الوشى المرقوم با اينكه مختصر است در نهایت حسن و فايده است».

ساختار

كتاب مشتمل بر دو بخش است:

1. تحقيق؛
2. نص كتاب.

بخش اول كه در سه فصل به قلم محقق كتاب تنظيم شده است، درباره شرح حال مؤلف و ويژگى‌هاى اثر و نسخ كتاب مى‌باشد.

بخش دوم، داراى يك مقدمه و سه فصل است.

گزارش محتوا

نگارش ابن اثير، به شيوه معمول كتابت در عصر ايوبيان است كه به طريقه قاضى فاضل شهرت دارد و بيش از هر چيز مبتنى بر معانى تخيلى و تضمين آيات و احاديث و اشعار در متون انشايى است.

اين اثر، پيرامون موضوع كتابت و تزيين آن است؛ بدين معنا كه كسى كه مى‌خواهد كاتب، اديب يا خطیب شود، نيازمند لوازمى است كه به‌وسيله آنها نوشته‌اش را به شكل بديع و بليغ درآورد؛ از جمله اين ادوات، حفظ قرآن كريم، حفظ احاديث نبوى و اشعار فحول شعراست. از همين‌جا اهميت اين كتاب كه مطالبش از منابعى گرفته شده كه هر نویسنده‌اى بايد آنها را به‌عنوان سرمشق كتابت در نظر گيرد، روشن مى‌شود.

مؤلف، توضيح مى‌دهد كه نویسنده چگونه نوشته‌اش را به شكلى خواندنى بنگارد و به چه نحو از الفاظ استفاده كند كه به سرقت ادبى متهم نشود. کیفیت تضمين معانى اشعار و آيات و احاديث و امثال از ديگر مطالبى است كه به آن پرداخته شده است.

ابن اثير، نمونه‌هایى عالى از نثرش را كه در مكان‌ها و زمان‌هاى مختلف در طول عمرش نوشته است، ذكر نموده است، سپس در مراحل بعد نمونه‌هاى برگزيده‌اى از آيات و احاديث نبوى و اشعار بزرگان و امثال و حكم و حتى مطالبى از تورات و انجيل و زبان‌هاى مختلف فارسی، تركى، رومى و ارمنى را نشان داده است.

او، درباره شعراى پيش از خود، سخنى با اين مضمون مى‌گويد: «از جهت معنايى، شعر احدى از شعراى قديم و جديد، به پايه شعر أبى تمام و أبى طيب متنبى نمى‌رسد و از جهت لفظى، شعر احدى با شعر ابا عباده بحترى برابرى نمى‌كند و لذا شعر اين سه تن را برگزيدم».

اكنون به شرح فصول سه‌گانه كتاب مى‌پردازيم:

فصل اول

در اين فصل، حل شعر، به سه قسم منقسم شده است:

1. شعر، با حفظ تمام الفاظش حل شود و به‌صورت نثر درآيد(اشعارى كه تغيير الفاظشان جايز نيست، بر ده گونه‌اند)؛
2. شعر با حفظ بعضى از الفاظش حل شود(اين قسم از همه اقسام مشكل‌تر است، چرا كه اگر شعر شاعر معروفى را كه از الفاظ زيبا و نيكو استفاده كرده است، برگزينى، بايد بين الفاظ جاى‌گزين و الفاظ شاعر هم‌آهنگى باشد)؛
3. بيان معناى شعر در قالب الفاظى غير از الفاظ

شعر (ترجمه كامل شعر در صورتى ارزش‌مند است كه ترجمه داراى سبکی نيكو بوده و در شكلى لطيف ارائه شود).

فصل دوم

اين فصل، به حل آيات قرآن كريم اختصاص دارد. حل آيات، به دو صورت امكان پذير است:

1. اينكه بخشى از آيه، در ابتدا يا انتهاى كلام آورده شود؛
2. تنها معناى آيه در كلام آورده شود.

فصل سوم

اين فصل، به حل اخبار نبوى اختصاص دارد. حل اخبار نبوى نيز مانند حل آيات قرآن بر دو گونه است.

وضعيت كتاب

يحيى عبدالعظيم حسانين، كار تحقيق و تصحيح را به عهده داشته و با مقدمه مفصلى كه حدود ثلث كتاب را به خود اختصاص داده و مقابله شش نسخه از اثر تحقيق كاملى را به انجام رسانده است. تصاوير متعددى از نسخ را نيز پس از مقدمه‌اش آورده است. آدرس آيات و روايات و اشعار و اختلاف نسخ و شرح برخى الفاظ و اصطلاحات نيز در پاورقى به قلم محقق آمده است. مصادر تفسير و قراءات، حديث و منابع عمومى و نيز فهارس آيات، احاديث، ابيات، امثال، قبايل، شعراء، بلدان و اماكن، اعلام و محتواى كتاب به تفكيك در انتهاى اثر آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.