التنبيه علی سبيل السعادة: تفاوت میان نسخه‌ها

| تصویر =NUR21611J1.jpg

[[فارابی، محمد بن محمد]] (نويسنده)

[[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] در اين كتاب، به شيوه‌اى متفاوت از اثر ديگرش «احصاء العلوم»، به تقسيم‌بندى علوم پرداخته است. وى در اين شيوه، معارف را به دو گروه تقسيم كرده و معتقد است كه هر يك از اين دو گروه را صناعت‌هايى است و صناعت‌ها نيز بر دو قسم مى‌باشند: يكى آن‌هايى كه تنها از راه علم به آن معرفت داريم و ديگرى، علمى كه ممكن است بدان عمل شود.

[[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] در ابتدا، به تعريف سعادت پرداخته و آن را مطلوب‌ترين خيرات معرفى نموده است. به نظر وى، ما مى‌بينيم وقتى كه به سعادت مى‌رسيم، پس از آن به هيچ وجه براى هيچ غايتى به جز خود سعادت تلاش نمى‌كنيم، از اين‌رو مى‌فهميم كه سعادت، چيزى است كه ذاتاً مطلوب است و هيچ وقت براى غيرخودش، مورد طلب قرار نمى‌گيرد.

#عوارض نفس مثل شهوت، لذت، شادمانى، خشم و چيزهايى از اين دست كه به اين‌ها شبيه است.

#تميز و تشخيص‌هايى كه به وسيله ذهن انجام مى‌شود.

مطلب ديگرى كه [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] به آن پرداخته، بحث در مورد چيزى است كه به وسليه آن اخلاق جميله براى انسان تبديل به ملكه مى‌شود و سپس در پى آن، به چيزى پرداخته است كه به وسيله آن، كمك مى‌شود تا نيروى ادراك درست در انسان به صورت ملكه درآيد. مقصود وى از ملكه، اين است كه نيكويى چنان باشد كه زوال آن ناممكن گردد يا لااقل بسيار دشوار، بنابراين وى مى‌گويد تمامى اخلاق؛ زيبا و زشت آن، اكتسابى است و براى انسان ممكن است و هرگاه نفسش در موردى به خلقى نزدیک شد، خوب يا بد، باز هم براى انسان ممكن است كه با اراده خويش، به ضد آن خلق منتقل شود و آن‌چه انسان به وسيله آن، خلقى را كسب مى‌كند يا نفس خود را از خلقى در درونش در حال شكل‌گيرى است به خلق ديگر منتقل مى‌كند، عادت است.

منظور [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] از عادت، تكرار كردن يك كار به دفعات بسيار در زمانى طولانى و در اوقاتى به هم نزدیک است و از آنجا كه معتقد است خُلق جميل نيز از عادت پديد مى‌آيد، به بررسى نحوه پديد آمدن خلق جميل و قبيح پرداخته است.

به باور وى، فعل از خلق نشأت مى‌گيرد و خلق از عادت و كمال انسان نيز در خلق اوست و اعتدال، راز سلامتى است. وى براى فهم بهتر اين مطلب، به ذكر امورى پرداخته است كه به عنوان اخلاق خوب مشهور است و از افعال معتدلى كه از اخلاق جميله پديد آمده، سخن به ميان آورده است تا ذهن خواننده به مطابقت آن‌چه بيان داشته است، با اصناف اخلاق و افعالى كه از هر صنف خاصى از اخلاق سرمى‌زند، راه يابد. در اين رابطه، وى شجاعت را مثال زده كه خلقى زيباست كه با ميانه‌روى در اقدام به امور ترسناك و دست كشيدن از آن‌ها حاصل مى‌شود؛ اگر اقدام به آن زياد شود، بى‌باكى را به دست مى‌دهد و نقصان در آن، ترس را حاصل مى‌كند.

[[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] در راستاى توضيح چگونگى به دست آوردن اين اخلاق جميله، لازم دانسته است كه ابتدا، خلق‌ها و نيز افعالى كه از آن‌ها پديد مى‌آيد را مورد شناسايى و شمارش قرار دهد و پس از آن، به اين نكته اشاره نمايد كه سزاوار است آدمى تأمل كند تا ببيند چه خلق‌هايى را درون خود مى‌يابد.

وى براى فهم چگونگى اعتدال‌سنجى اخلاق، روشى را پيشنهاد نموده است، بدين طريق كه بررسى نماييم آيا فعلى كه از حالت نقصان خُلق ناشى مى‌شود، به راحتى از ما سر مى‌زند يا نه؟ و آيا انجام فعلى كه از حالت زيادى خُلق ناشى مى‌شود، براى ما آسان است يا نه؟ و چنين نتيجه مى‌گيرد كه اگر اين دو جهت سهولت، براى ما يكسان يا به هم نزدیک بودند، مى‌فهميم كه درون ما در حالت اعتدال قرار دارد.[[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] لذت را سد راه اكثر خيرات دانسته و در اين راستا، به شناخت و بررسى لذت و رنج پرداخته است. وى در تعريف برده و آزاده، تعبير زيبايى به كار برده است. او معتقد است آزاده كسى است كه داراى قدرت سنجش اطراف و عواقب امور بوده و از نيروى اراده در مورد آن‌چه اين سنجش‌ها اقتضا مى‌كنند، برخوردار است. او كسى كه فاقد اين دو صفت باشد را انسان بهيمى (چهارپا صفت) و برده دانسته است.

با اين بيان، [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] راه رسيدن به سعادت و اين‌كه چگونه بايد در اين راه سلوك كرد و مراتبى كه بايد در آن قدم نهاد، را تبيين كرده است. پس اولين مراتب اين سلوك، به اعتقاد وى، تحصيل صناعت منطق است و هر صناعتى را وقتى مى‌توان شروع كرد كه توان فراگيرى امورى را كه صناعت بر اساس آن بنا شده است را داشته باشيم.

[[رده: فیلسوفان، آ–ی]]