التحبير في علم التفسير

التحبیر فی علم التفسیر
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده)
ناشر	دار الفکر
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	2001 م
چاپ	1
موضوع	تفسیر - فن قرآن - علوم قرآنی قرآن - مسایل ادبی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏69‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9‎‏ت‎‏3‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التحبير في علم التفسير تألیف جلال‌الدين عبدالرحمن السيوطى كتاب پيرامون مسائل علوم قرآنى نوشته شده است، مؤلف آن جلال‌الدين سيوطى يكى از بزرگان و نويسندگان مشهور است كه در مباحث علوم قرآنى صاحب‌نظر بوده و کتاب‌هاى او به عنوان مرجع مباحث علوم قرآنى است. مطالب كتاب التحبير در يك صد و دو نوع بيان شده است كه مى‌توان آنها را در چند قسمت تقسيم بندى نمود از جمله مباحثى كه مربوط به فصاحت و بلاغت، قرائت قرآن، و تفسير قرآن كه هر كدام از اينها را در چند نوع بيان نموده است مؤلف سعى نموده است مطالب را به صورت اختصار ولى گويا بيان نمايد و در ابتداى مباحث كتاب‌شناسى نيز نموده است.استفاده از آيات قرآن به عنوان شاهد مثال ارزش كتاب را دو چندان نموده است.

با توجه به خصوصيات و ويژگى‌هاى كتاب، شرح و بسط آن و توضيح مطالب و تحقيق دربارۀ موضوعات مطرح شده،(از طرف صاحب‌نظران) مى‌تواند به اين كتاب جايگاه ويژه‌اى در بين کتاب‌هاى علوم قرآنى ببخشد.

ساختار

كتاب داراى صد و دو نوع مى‌باشد كه فهرست مطالب آن به قرار زير است:

آيات مكى و مدنى، آياتى كه در وطن و سفر نازل شده، آياتى كه در روز و شب نازل شده، آياتى كه در تابستان و زمستان نازل شده، آياتى كه در فراش(محل خواب) نازل شده، آياتى كه در خواب نازل شده، اسباب النزول، اولین و آخرين آياتى كه نازل شده، آياتى كه تاريخ دقيق نزول آنها معلوم است، آنچه كه فقط بر پيامبر(ص) نازل شده و آنچه بر بعضى ديگر از انبياء(ع) نازل شده، آياتى كه نزول آنها تكرار شده، آنچه كه بصورت دسته جمعى نازل شده و آنچه به صورت متفرق نازل شده، کیفیت نزول قرآن، متواتر-آحاد-شاذ، قراءتهاى پيامبر(ص)، راويان و حافظان قرآن، کیفیت تحمل قرائت، عالى و نازل(قرائت عالى يعنى علوّ الاسناد و بر عكس آن دنوّ الاسناد)، مسلسل(قرائت مسلسل)، ابتداء و وقف، امالة، مدّ، تخفيف همزه، ادغام، اخفاء، قلب، مخارج حروف، غريب القرآن، معرّب، مجاز، مشترك، مترادف محكم و متشابه، مشكل، مجمل و مبيّن، استعاره و تشبيه، كنايه و تعريض، عام كه بر عموم خود باقى است، عامى كه تخصيص خورده و عامى كه از او ارادۀ خصوص شده است، عموم قرآن كه بواسطۀ نسبت تخصيص خورده و عموم سنت كه بواسطۀ قرآن تخصيص خورده، آياتى كه تاويل شده است، مفهوم و منطوق، مطلق و مقيد، ناسخ و منسوخ، آياتى كه فقط يك نفر به آن عمل نموده سپس نسخ شده، آياتى كه عمل آنها فقط برای يك نفر واجب بود، ايجاز، اطناب، مساوات، الاشباه (آياتى كه تشبيه به يكديگر مى‌باشند)، فصل و وصل، قصر، احتباك، القول بالموجب، مطابقة، مناسبة، مجانسة، توريه و استخدام، لفّ و نشر، التفات، فواصل آيات و انتهاى آنها، افضل، و فاضل و مفضول قرآن، مفردات قرآن (منظور آياتى است كه گفته شده اهميت ويژه‌اى دارند مانند آية الكرسى)، امثال قرآن، آداب قارى و مقرىء، آداب مفسر، چه كسى تفسير او مقبول و چه كسى تفسيرش مردود است، غرائب تفسير، شناخت مفسرين، كتابت قرآن، نامگذارى سوره‌ها، ترتيب آيه‌ها و سوره‌ها، اسامى اشخاص(اعلام القرآن)، كنيه‌ها و القاب، مبهمات قرآن، اسامى كسانى كه در قرآن آياتى برای آنها نازل شده، و تاريخ(تاريخ وفات بعضى از اشخاص)

ويژگى‌ها

1. در ابتداى هر بحث بعضى از کتاب‌هاى تألیف شده دربارۀ آن موضوع را معرفى مى‌نمايد
2. مباحث را بصورت مختصر بيان نموده است
3. در هر بحث آيات فراوانى را به عنوان شاهد مثال ذكر مى‌كنند
4. نوع نود و يكم:در اين نوع شروط و آداب تفسير و مفسر را در پانزده مورد بيان مى‌نمايد
5. نوع صدم:در اين نوع مبهمات قرآن (اسامى كه به صورت مبهم ذكر شده است) را در چند قسمت تقسيم بندى نموده، آنها را توضيح مى‌دهند
6. نوع هفتاد و سوم:اين نوع را به نام احتباك نام گذارى نموده است كه عبارت است از آنكه در كلام متقابلان جمع شوند كه يكى از آندو به جهت دلالت ديگرى بر آن، حذف شود.
7. نوع اول و دوم:آيات مكى و مدنى كه در آن چگونگى معرفت و شناخت آيات مكى و مدنى بيان شده است
8. نوع يازدهم:در اين نوع پيرامون اسباب النزول بحث نموده است و معتقد است آن از مسائلى است كه مورد احتياج مفسرين مى‌باشد
9. نوع 62 و 63:پيرامون ناسخ و منسوخ، در اين نوع پس از ذكر اقسام نسخ مطالبى را به عنوان فوائد ذكر مى‌نمايد
10. نوع سى و سى و يك:در اين دو نوع پيرامون ابتداء و وقف سخن مى‌گويد و در ادامه مواردى را كه بايد وقف نمود توضيح مى‌دهند.
11. نوع نود و هشتم:افرادى كه به صورت كنيه در قرآن ذكر شده‌اند را بحث نموده و مى‌گويد فقط يك نفر است كه در قرآن به صورت كنيه ذكر شده و آن ابولهب مى‌باشد، در ادامۀ اين نوع القاب ذكر شده در قرآن را بيان مى‌نمايد

تذكر:

1. در ابتداى چهل و هشت تذكر مى‌دهند كه اين نوع و اين بحث را من اضافه نموده‌ام(يعنى قبلا مطرح نبوده است)
2. در ابتداى نه نوع اهميت آنها را ياد آور مى‌شود كه عبارتند از:

اول و دوم آيات مكى و مدنى، يازدهم:اسباب نزول، سى و يك و سى و دو:وقف و ابتداء، صدم: مبهمات، شصت و دو و سه ناسخ و منسوخ و سى و نهم:غريب

نسخه شناسى

كتاب يك جلد، متن آن عربى و داراى 181 صفحه مى‌باشد و مشخصات آن به قرار زير است:

1. نوع كاغذ:اعلا
2. چاپ:كامپيوترى
3. جلد:شوميز
4. نوبت چاپ:اول
5. تاريخ انتشار:1421 هجرى قمرى
6. ناشر:دار الفكر-بيروت
7. داراى فهرست موضوعات در آخر كتاب
8. نام كتاب:التحيير في علم التفسير
9. نام مؤلف:جلال‌الدين عبدالرحمن سيوطى

تذكر:

1. اين كتاب توسط مؤسسۀ دار الفكر تحقيق(كه با دو نسخۀ اصلى يكى در كتابخانۀ طوبق سرا در تركيه (استانبول) و ديگرى نسخۀ دار الكتب المصريه مقابله شده است) به چاپ رسيده است
2. در صفحۀ 61 كتاب بحث كيفيات وحى، قسم سوم آن حذف شده است از طرف ديگر عنوان السابعة كه دربارۀ بحث حروف است، غلط است و در حقيقت الرابعه بايد باشد چونكه در ابتداى نوع بيستم مى‌گويد:و فيه مسائل: الاولى في نزوله، الثانية في قدر ما كان ينزل منه، الثالثة:كيفية الانزال (كه خود 6 مطلب را بيان مى‌كند) و قسم چهارم دربارۀ حروف مى‌شود كه در كتاب السابعة آمده كه بايد الرابعة باشد.