الوجوه و النظائر في القرآن العظيم

الوجوه و النظائر في القرآن العظيم
پدیدآوران	مقاتل بن سلیمان (نویسنده) ضامن، حاتم صالح (محقق)
ناشر	مرکز جمعة الماجد للثقافة و التراث
مکان نشر	امارات - دبي
سال نشر	1427ق. = 2006م.
چاپ	چاپ يکم
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏م7و3 / 82/6 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الوجوه و النظائر في القرآن العظيم، اثر مقاتل بن سلیمان بلخی (متوفی 150ق) از کهن‌ترین تفاسیر ادبی در واژه‌شناسی قرآن است که با تحقیق حاتم صالح ضامن ارائه شده است.

انگیزه تألیف

از بررسی کتاب مذکور، مطلبی که دلالت بر انگیزه مؤلف بنماید یافت نشد. شاید هدف ایشان از نگارش این اثر را بتوان از حدیثی از پیامبر(ص) به دست آورد. پیامبر(ص) فرمود: «کسی به بلندترین مرتبه فهم قرآن نمی‌رسد، مگر اینکه برای واژگان قرآن وجوه و معانی بسیاری بداند». می‌توان از نقل این حدیث در آغاز اثر دو نکته برداشت کرد: یکی اهمیت دانش وجوه و نظائر و دیگری انگیزه تألیف مفسر.

به نظر محقق، اثر حاضر از نخستین تفاسیر ادبی قرآن در این موضوع بشمار می‌آید؛ زیرا پیش از مقاتل هیچ مفسری به‌صورت مستقل به این دانش نپرداخته است. البته این سخن پایدار نیست؛ زیرا «بیان معانی الفاظ القرآن» اثر علی بن عبدالله بن عباس (متوفی 118ق) که به‌تازگی یافت شده کهن‌ترین اثر در این رشته بشمار می‌آید.

روش وی در این کتاب این‌گونه است که نخست لفظی را ذکر می‌کند و سپس به بیان وجوه و نظائر مختلف آن در قرآن کریم می‌پردازد.

وی در این کتاب صدوهفتادوشش واژه را مورد بررسی قرار داده است. ذکر آنها به‌ترتیب الفبایی نیست. با واژه «الهدی» آغاز و با کلمه «فوق» انجام یافته است.

ویژگی‌ها

1. اولین کتاب در دانش واژه‌شناسی قرآن.
2. تدوین فن وجوه و نظائر در زمان شکل‌گیری فکر و اندیشه اسلامی در قرن دوم هجری.
3. دسترسی به آرای تفسیری مفسر.
4. امکان دستیابی به اندیشه‌های قرآنی مقاتل پیرامون واژگان قرآن.
5. بررسی تحلیلی دیدگاه نحویان معروف توسط مؤلف و تقویت قواعد نحوی و پایه‌ریزی تفسیر تحلیلی ادبی قرآن.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ایروانی، مرتضی، مهر 1371، «الوجوه و النظائر في القرآن الكريم و کتاب مقاتل بن سلیمان»، رسالة القرآن، ش10، ص35-52.
3. نجارزادگان، فتح‌الله، پاییز 1385، کاوشی در شناخت کهن‌ترین اثر در فن وجوه و نظائر قرآن، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 3، ص143-156.