معجم مصطلحات الرجال و الدراية

معجم مصطلحات الرجال و الدراية
پدیدآوران	جديدي نژاد، محمد رضا (نویسنده) رحمان‌ستایش، محمدکاظم (زير نظر)
ناشر	مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1422ق
چاپ	1
موضوع	حديث - مصطلحات حديث - علم الدرايه حديث - علم الرجال
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ج‎‏4‎‏م‎‏6 106/2 ‏‎‏BP‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، اصطلاحات (ابهام زدایی) را ببینید.

معجم مصطلحات الرجال و الدراية، اثر محمدرضا جدیدی‌نژاد، فرهنگ‌نامه‌ای است در حوزه رجال و درایه که با توجه به نگرش مذهب شیعه نوشته شده است. این اثر تحت اشراف محمدکاظم رحمان ستایش به زبان عربی به نگارش درآمده است.

اهمیت کتاب

آشنایی با زبان و مصطلحات هر دانش، نقش مهمی در دستیابی به اطلاعات آن دانش دارد. حدیث‎پژوهان در ارائه یافته‌های خود از مصطلحات مختلفی استفاده کرده‌اند که دانش‌پژوهان علوم حدیث باید با معانی این اصطلاحات آشنا باشند.

گروه رجال مرکز تحقیقات دارالحدیث، فرهنگ‌نامه‌ای از اصطلاحات علوم حدیث را فراهم آورده است. این فرهنگ‌نامه، تمامی الفاظ و تعبیرات مصطلح در منابع مهم رجال حدیث و درایه شیعه را گرد آورده و آن‌ها را تفسیر و تبیین کرده است.

این کتاب، مرجع مناسبی برای استفاده حوزویان و دانش‌پژوهان در موضوع حدیث است تا به‌سهولت به معانی تعبیرات عالمان این دانش دست یابند.

ساختار

اثر با مقدمه ناشر و نویسنده آغاز شده و مطالب کتاب طی بیست‌وهشت فصل به‌ترتیب حروف الفبا ذکر شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر از اهمیت این اثر سخن به میان آمده است. ناشر در این‌باره گفته: عالمان حدیث در هر زمان از اصطلاحات خاصی استفاده نموده‌اند که فهم و درک مقصود و منظور آن‌ها بدون در نظر گرفتن این اصطلاحات قدری مشکل است؛ لذا تألیف فرهنگی در ‌جهت تبیین این اصطلاحات، اهمیتی ویژه دارد.

در مقدمه نویسنده قدری درباره مصطلحات علوم حدیث سخن به میان آمده، سپس از شیوه کار نویسنده بحث شده است.

این فرهنگ‌نامه در حوزه اقسام و انواع حدیث، الفاظ مدح و ذم، توثیقات عام، اقسام تحمل حدیث، رمزهای متداول در کتب حدیث و دیگر مباحث علوم حدیث کاربرد دارد که در مجموع، بیش از ششصد مدخل از انواع فوق در این فرهنگ‌نامه ارائه شده است.

در تفسیر و تبیین هریک از الفاظ، از عبارات عالمان حدیث‌پژوه استفاده شده و غالباً عین عبارت آن‌ها، گاه با تلخیص همراه با نشانی منبع مورد نظر، آورده شده است.

شیوه کار مؤلف:

1. نویسند تمام مصطلحات این علوم را از مصادر اصلی شیعه استخراج نموده و تنها به فهارس مصطلحات و معاجم معاصر اکتفا ننموده است. ایشان سعی نموده برای هر واژه و اصطلاح، تفسیری مناسب ارائه دهد؛ هرچند آن واژه به معنای دقیق کلمه در اصطلاحات علم رجال و درایه جای نگیرد.
2. مدخل‌های این واژه‌نامه از اصطلاحات دو علم رجال و درایه تشکیل شده است. این مدخل‌ها طبیعتا پایه‌هایی را که دو علم مزبور بر آنها استوارند، ارائه می‌نماید؛ مثلاً در این کتاب شرح اموری از قبیل توثیقات عامه، اسباب مدح و قدح، امارات مدح و... نیز آمده است.
3. نویسنده در تفسیر الفاظ و توضیح مصطلحات به مصادر شیعی اکتفا نموده و تنها در توضیح فرق مذهبی از منابع غیر شیعی بهره برده است.
4. سعی ایشان در توضیح مداخل به‌کار بردن عین عبارات مصادر بوده و در صورت ضرورت از تقطیع، تلخیص، نقل به معنا استفاده کرده است.
5. در توضیح مداخل گاه با عبارت مشابه در مصادر مختلف روبه‌رو شده است. ایشان یکی از آن عبارات را آورده و به دیگر مصادر به‌ترتیب زمان اشاره نموده است.
6. نویسنده در شرح هریک از مداخل، ابتدا شرح لغوی و اصطلاحی آن، سپس شروح متعددی که برای آن اصطلاح آمده را به‌ترتیب تاریخ و در ادامه توضیحات دیگری از قبیل اختلاف در الفاظ که موجب اختلاف در معناست را می‌آورد.
7. نویسنده در صورتی که یک اصطلاح دارای اقسام متعددی بوده و علمای حدیث هرکدام را جداگانه به‌کار برده‌اند، هریک از آن‌ها را تحت عنوانی جداگانه ذکر نموده است.
8. وی، شماری از رموز را که به‌وفور در کتب حدیث و علوم حدیث متداول است، شرح داده است.
9. در صورت مواجهه با عبارات و اصطلاحاتی که در مصدر، تفسیری برای آنها نیامده، خود به شرح و توضیح آنها همت گماشته است.
10. در صورت وجود تفسیری منافی با فهم عامه قوم برای یک اصطلاح و خاطرنشان نشدن آن اشتباه در کتب علمای دیگر، خود نویسنده به آن اشاره نموده است.

نمونه‌ای از کار مؤلف:

نویسنده در ذیل «حرف الجيم»، ده اصطلاح را ذکر کرده است؛ سه اصطلاح درباره رموز مورد استفاده رجالیان با عناوین «ج»، «خج» و «جش» است. منظور از «ج»، اصحاب امام جواد(ع)، «جخ»، رجال شیخ طوسی و «جش»، رجال نجاشی است. مقصود از «الجوامع» کتبی است که احادیث در آنها به‌ترتیب ابواب فقه گردآوری شده است. «جاء»، «الجرح»، «جليل أو جليل ‌القدر»، «جيد الحديث» و «جيد الكلام»، از اصطلاحاتی است که در مدح و ذم راویان استفاده می‌شود. «جارودیه»، فرقه‌ای از زیدیه است که بنیان‌گذار آن ابوالجارود زیاد بن ابی‌زیاد می‌باشد... نویسنده این مطالب را از جامع الرواة، طرائف المقال، الرعاية في علم الدراية، الرواشح السماوية، مقباس الهداية، الملل و النحل، الفرق بين الفرق، مجمع البحرين، نقد الرجال، رجال ابن داود، تنقيح المقال، عدة الرجال، حاوي الأقوال نقل نموده است.

ظاهرا نویسنده توضیحی برای «جيد الحديث» و «جيد الكلام» در مصادر نیافته است، لذا خود به تفسیر آن دو پرداخته است.

وضعیت کتاب

فهرست محتویات در ابتدای کتاب و فهرست منابع و مصادر در انتهای آن آمده است.

نویسنده منابع مطالب خود را در ذیل هریک از اصطلاحات و مداخل آورده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. قنبری، محمد، تازه‌های نشر، مجله علوم حدیث، شماره 22، زمستان 1380.