ابویعلی، احمد بن علی

‎ابویعلی موصلی‎

نام	‎ابویعلی موصلی‎
نام‌های دیگر	ابی یعلی، احمد بن علی
نام پدر	علی
متولد	210ش
محل تولد	موصل
رحلت	307ق
اساتید	احمد بن حاتم طویل؛ احمد بن جمیل؛ احمد بن عیسی تستری؛ احمد بن ابراهیم موصلی؛ احمد بن منیع
برخی آثار	المعجم (ابویعلی موصلی) مسند أبي‌يعلی الموصلي
کد مؤلف	AUTHORCODE17086AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، ابویعلی (ابهام زدایی) را ببینید.

احمد بن علی موصلی (210-307ق) معروف به ابویعلی موصلی از ائمه و حفاظ اهل سنت؛ محدث برجسته حنفی‌مذهب موصل و صاحب مسند.

ولادت

امام اهل سنت، حافظ، شیخ‌الاسلام، ابویعلی احمد بن علی بن مثنی بن یحیی بن عیسی بن هلال تمیمی موصلی، در سوم شوال سال 210ق در خانواده‌ای سرشناس و اهل علم در موصل زاده شد. نیای او ابوعلی مثنی بن یحیی، معروف به بازبدای (منسوب به قریه‌ای در کرانه غربی دجله) از محدثان نامدار عراق بود و پدرش نیز در حدیث دست داشت، آمد. با این حساب وی پنج سال از نسائی بزرگ‎تر است بعلاوه این‌که اعلی إسناداً از او نیز هست.

ابویعلی با بزرگان علما دیدار داشت و در نوجوانی به یاری پدر و دایی‌اش محمد بن احمد بن ابومثنی به شهرهای مختلف سفر کرد.

وفات

ابویعلی تا اواسط سال 307 هجری زنده بود و به قول ابوحسین بن منادی در چهاردهم جمادی‌الاولای آن سال در نودوهفت سالگی از دنیا رفت. «به گزارش ازدی، در روز وفات وی، مردم موصل بازارها را تعطیل کردند و جمع کثیری در مراسم تشییع جناره وی حضور یافتند.»

در نظر دیگران

ابوموسای مدینی می‌گوید: هبةالله ابرقوهی از کسی شنیده بود که پدر ابوعبدالله بن منده به‌سوی ابویعلی رحلت (سفر علمی) کرد و به وی گفت: دلیل رحلت من به نزدت، اجماع اهل عصر بر ثقه و متقن بودن توست.

سلمی نیز می‌گوید: از دارقطنی درباره ابویعلی پرسیدم و گفت: «ثقة، مأمون».

ابو عمرو بن حمدان، ابویعلی موصلی را بر حسن بن سفیان برتری می‌داد. از وی پرسیدند: دلیل این امر چیست، درحالی‌که حسن بن سفیان بزرگ‎تر از ابویعلی است و شیوخش اعلی از شیوخ ابویعلی هستند؟ گفت: چون ابویعلی احتساباً حدیث می‌کند و حسن بن سفیان اکتساباً.

اساتید

او «در بغداد فقه حنفی را نزد اصحاب ابویوسف فرا گرفت. وی با احمد بن حنبل مجالست داشته و بیشتر منابع، وی را نیز در شمار مشایخ ابویعلی آورده‌اند. ولی خود وی در المعجم، نامی از احمد نبرده است. ابویعلی به سبب کثرت استماع و کتابت حدیث و در پرتو درک محضر محدثان سالخورده در واپسین سال‎های عمر آنان و نیز ثقه بودن، دین‌داری، تقوا، خلوص نیت و حسن خلق، خیلی زود توانست در موصل جای پدربزرگ خود را بگیرد و طالبان حدیث را از شهرهای مختلف خراسان و عراق و دیگر مناطق به‌سوی خود جلب کند.»

ابویعلی موصلی از اشخاص زیر استماع کرد:

1. احمد بن حاتم طویل؛
2. احمد بن جمیل؛
3. احمد بن عیسی تستری؛
4. احمد بن ابراهیم موصلی؛
5. احمد بن منیع؛
6. احمد بن محمد بن ایوب؛
7. ابراهیم بن حجاج سامی؛
8. ابراهیم بن حجاج نیلی مصاحب سلام بن ابومطیع؛
9. ابراهیم بن محمد بن عرعره؛
10. ابراهیم بن عبدالله هروی؛
11. ابراهیم بن زیاد سبلان؛
12. اسحاق بن ابواسرائیل؛
13. اسحاق بن موسی خطمی؛
14. اسحاق بن اسماعیل طالقانی؛
15. ابومعمر اسماعیل بن ابراهیم هذلی؛
16. ابوابراهیم اسماعیل ترجمانی؛
17. اسماعیل بن عبدالله بن خالد قرشی؛
18. ایوب بن یونس بصری؛
19. وهیب؛
20. ازرق بن علی ابوالجهم؛
21. امیة بن بسطام؛
22. بشر بن ولید کندی؛
23. بشر بن هلال؛
24. بسام بن یزید نقال؛
25. جعفر بن مهران سباک؛
26. جبارة بن مغلس؛
27. جعفر بن حمید کوفی؛
28. حوثرة بن اشرس عدوی؛
29. حسن بن عیسی بن ماسرجس؛
30. حکم بن موسی؛
31. حارث بن مسکین؛
32. حارث بن سریج؛
33. حفص بن عبدالله حلوانی؛
34. حجاج بن شاعر؛
35. خلف بن بزار؛
36. خالد بن مرداس؛
37. خلیفه بن خیاط؛
38. داود بن عمرو ضبی؛
39. داود بن رشید؛
40. روح بن عبدالمؤمن مقری؛
41. ربیع بن ثعلب؛
42. ابوخیثمه زهیر بن حرب؛
43. زکریا بن یحیای زحمویه؛
44. زکریا بن یحیای رقاشی؛
45. زکریا بن یحیای کسایی کوفی؛
46. ابوربیع زهرانی؛
47. ابوربیع سلیمان بن داود خُتُّلِیّ؛
48. ابوایوب سلیمان بن داود شاذکونی؛
49. سلیمان بن محمد مبارکی؛
50. سعید بن عبدالجبار؛
51. سعید بن ابوربیع سمان؛
52. سعید بن مطرف باهلی؛
53. سریج بن یونس؛
54. سهل بن زنجله رازی؛
55. شیبان بن فروخ؛
56. صلت بن مسعود جحدری؛
57. صالح بن مالک خوارزمی؛
58. عبدالله بن محمد بن اسماء؛
59. عبدالله بن معاویه جمحی؛
60. عبدالله بن سلمه بصری؛
61. اشعث بن براز هجیمی؛
62. عبدالله بن عون خراز؛
63. ابوبکر بن ابی شیبه؛
64. عبدالله بن بکار بصری؛
65. عبدالله بن عمر مشکدانه؛
66. عبیدالله بن عمر قواریری؛
67. عبیدالله بن معاذ؛
68. عبدالرحمن بن سلام جمحی؛
69. عبدالرحمن بن صالح اسدی؛
70. ابونصر عبدالملک بن عبدالعزیز تمار؛
71. عبدالواحد بن غیاث؛
72. عبدالغفار بن عبدالله بن زبیر؛
73. عبدالاعلی بن حماد نرسی؛
74. علی بن جعد؛
75. علی بن حمزه معولی؛
76. علی بن مدینی؛
77. عمرو ناقد؛
78. عمرو بن حصین؛
79. عمرو بن ابوعاصم نبیل؛
80. عیسی بن سالم؛
81. عیسی بن ابی شیبه؛
82. غسان بن ربیع؛
83. فضل بن صباح؛
84. قطن بن نسیر؛
85. کامل بن طلحه؛
86. مصعب بن عبدالله؛
87. منصور بن ابومزاحم؛
88. معلی بن مهدی؛
89. مسروق به مرزبان؛
90. منتجع بن مصعب بصری؛
91. موسی بن محمد بن حیان؛
92. محمد بن منهال ضریر؛
93. محمد بن منهال انماطی؛
94. محمد بن ابوبکر مقدمی؛
95. محمد بن یحیی بن سعید قطان؛
96. محمد بن جامع عطار؛
97. محمد بن عبدالله بن نمیر؛
98. محمد بن بکار مولی بنی‌هاشم؛
99. محمد بن بکار بصری؛
100. محمد بن عباد مکی؛
101. محمد بن اسحاق مسیبی؛
102. ابوکریب محمد بن علاء؛
103. محمد بن خالد طحان؛
104. محمد بن عبدالله بن عمار موصلی؛
105. نعیم بن هیصم؛
106. هدبه بن خالد؛
107. هارون بن معروف؛
108. هاشم بن حارث؛
109. هذیل بن ابراهیم جمّانی؛
110. وهب بن بقیه؛
111. یحیی بن معین؛
112. یحیی بن ایوب مقابری؛
113. یحیای حمانی؛
114. و....

شاگردان

1. ابوعلی قالی؛
2. نسایی؛
3. ابن حبان؛
4. ابوالفتح ازدی؛
5. طبرانی؛
6. ابن عدی؛
7. ابوعمرو بن حمران حیری؛
8. ابوالشیخ؛
9. و....

آثار

1. مسند ابویعلی؛
2. المعجم؛
3. حدیث محمد بن بشار عن شیوخه؛
4. المفاريد.

منابع مقاله

1. حسین سلیم اسد، المعجم، تألیف ابویعلی تمیمی، دار المأمون للتراث، بیروت، چاپ اول، 1410ق.
2. صادقی، مریم، دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1373.

وابسته‌ها

المعجم (ابویعلی موصلی)

مسند أبي‌يعلی الموصلي