۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان صائب تبریزی: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - '( ' به '('
(صفحهای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر = NUR12145J1.jpg | عنوان = دیوان صائب تبریزی | عنوانهای...» ایجاد کرد) |
جز (جایگزینی متن - '( ' به '(') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
| زبان = فارسی | | زبان = فارسی | ||
| کد کنگره = 1375 / 6376 PIR | | کد کنگره = 1375 / 6376 PIR | ||
| موضوع = شعر | | موضوع = شعر فارسی- قرن 11ق. | ||
| ناشر = شرکت انتشارات علمی و فرهنگی | | ناشر = شرکت انتشارات علمی و فرهنگی | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد = 7 | | تعداد جلد = 7 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =12145 | ||
| کتابخوان همراه نور =12145 | |||
| کد پدیدآور = 7140 | | کد پدیدآور = 7140 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۹: | ||
}} | }} | ||
'''دیوان صائب تبریزی'''، مجموعه اشعار [[صائب، محمدعلی|صائب تبریزی]] (متوفی 1086ق) است در هفت جلد. شش جلد اول این اثر به تحقیق [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]] رسیده است. جلد هفتم با عنوان «راهنمای دیوان صائب»، به اهتمام [[عزیزیان، کبری|کبری عزیزیان]] نگاشته شده و به این شش جلد افزوده گشته است. | |||
'''دیوان صائب تبریزی'''، مجموعه اشعار صائب تبریزی (متوفی 1086ق) است در هفت جلد. شش جلد اول این اثر به تحقیق محمد قهرمان رسیده است. جلد هفتم با عنوان «راهنمای دیوان صائب»، به اهتمام کبری عزیزیان نگاشته شده و به این شش جلد افزوده گشته است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب دارای هفت جلد است. جلد اول، حاوی مقدمه محمد قهرمان و متن غزلیات در حرفهای «الف» و «ب» است. جلد دوم از حرف «ت» تا «خ» غزلیات را در خود دارد. جلدهای سوم و چهارم حرف «د» از غزلیات را در خود دارند. جلد پنجم حرف «ذ» تا «م» را و جلد ششم حرف «ن» تا «ی» را شامل است. جلد هفتم، راهنمای دیوان صائب است که به همت کبری عزیزیان منتشر شده است؛ این جلد حاوی مقدمه کبری عزیزیان و محتوای مطالب است. | کتاب دارای هفت جلد است. جلد اول، حاوی مقدمه [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]] و متن غزلیات در حرفهای «الف» و «ب» است. جلد دوم از حرف «ت» تا «خ» غزلیات را در خود دارد. جلدهای سوم و چهارم حرف «د» از غزلیات را در خود دارند. جلد پنجم حرف «ذ» تا «م» را و جلد ششم حرف «ن» تا «ی» را شامل است. جلد هفتم، راهنمای دیوان صائب است که به همت [[عزیزیان، کبری|کبری عزیزیان]] منتشر شده است؛ این جلد حاوی مقدمه [[عزیزیان، کبری|کبری عزیزیان]] و محتوای مطالب است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
===غزلیات=== | ===غزلیات=== | ||
مصحح در توضیح محتوای مطالب مینویسد: سالها قبل با در دست داشتن دو نسخه که بعدها نسخه سوم هم به آن افزوده شده بوده، فهرستی بر اساس حروف الفبا و برحسب رعایت وزن اشعار برای غزلیات صائب ترتیب داده بوده و شماره صفحات را برای آن ذکر کرده بوده است. وی این کار را بهمنظور آسانی دستیابی به غزلهای وی انجام داده بوده است. او پس از به چاپ رسیدن چند نسخه دیگر از دیوان صائب، فهرستش را تکمیل کرده و بعدها برای مقابله نسخ متعدد با یکدیگر از آن سود جسته است. محمد قهرمان در توضیح کاری که کرده مینویسد: | مصحح در توضیح محتوای مطالب مینویسد: سالها قبل با در دست داشتن دو نسخه که بعدها نسخه سوم هم به آن افزوده شده بوده، فهرستی بر اساس حروف الفبا و برحسب رعایت وزن اشعار برای غزلیات صائب ترتیب داده بوده و شماره صفحات را برای آن ذکر کرده بوده است. وی این کار را بهمنظور آسانی دستیابی به غزلهای وی انجام داده بوده است. او پس از به چاپ رسیدن چند نسخه دیگر از دیوان صائب، فهرستش را تکمیل کرده و بعدها برای مقابله نسخ متعدد با یکدیگر از آن سود جسته است. [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]] در توضیح کاری که کرده مینویسد: | ||
غزلها را به شش دسته اصلی تقسیم کردهام. برای این کار، حرف «د» را که مفصلترین بخش غزلیات است، مأخذ قرار دادهام، با توجه به کمیت غزلها. اوزان غزلهای مزبور را بهترتیب با شاهد آوردن نخستین غزل هر وزن از حرف «د» (در متن حاضر) ذکر میکنم (توضیحا میافزایم که غزل سرآغاز دیوان از این قاعده مستثنا بوده است): | غزلها را به شش دسته اصلی تقسیم کردهام. برای این کار، حرف «د» را که مفصلترین بخش غزلیات است، مأخذ قرار دادهام، با توجه به کمیت غزلها. اوزان غزلهای مزبور را بهترتیب با شاهد آوردن نخستین غزل هر وزن از حرف «د» (در متن حاضر) ذکر میکنم (توضیحا میافزایم که غزل سرآغاز دیوان از این قاعده مستثنا بوده است): | ||
# فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات (شد ز سرگردانی من بسکه حیران گردباد). | # فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلات (شد ز سرگردانی من بسکه حیران گردباد). | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
به این نکات باید توجه داشت: | به این نکات باید توجه داشت: | ||
الف)- برای یکدست بودن کار، در شش دسته اوزان اصلی هر حرف، ترتیب همان است که ذکر شد؛ بهعنوان مثال در حرف «ت» سه غزلی را که در وزن مانند دسته دوم هستند، بر غزلهایی که در وزن همانند دسته پنجم میباشند (بیش از دویست غزل) مقدم قرار گرفتهاند. | الف)- برای یکدست بودن کار، در شش دسته اوزان اصلی هر حرف، ترتیب همان است که ذکر شد؛ بهعنوان مثال در حرف «ت» سه غزلی را که در وزن مانند دسته دوم هستند، بر غزلهایی که در وزن همانند دسته پنجم میباشند (بیش از دویست غزل) مقدم قرار گرفتهاند. | ||
ب)- غزلهای هر دسته بهترتیب الفبایی منظم شدهاند. | ب)- غزلهای هر دسته بهترتیب الفبایی منظم شدهاند. | ||
ج)- غزلهای بدون ردیف بر غزلهای مردّف مقدم هستند؛ مثلا: | ج)- غزلهای بدون ردیف بر غزلهای مردّف مقدم هستند؛ مثلا: | ||
«آن را که نیست وسعت مشرب در این سرا» که ردیف ندارد، قبل از «آسان چهسان شود ز وطن دیدهور جدا» که مردّف است، آمده است. | «آن را که نیست وسعت مشرب در این سرا» که ردیف ندارد، قبل از «آسان چهسان شود ز وطن دیدهور جدا» که مردّف است، آمده است. | ||
د)- غزلهایی که قوافی آنها ساکن است قبل از غزلهایی که قوافی آنها متحرّک است، قرار گرفتهاند؛ بنابراین: «نان به خون دل شد از تیغ زبان رنگین مرا»، قبل از «چشم شوخش میبرد آرام و تسکین مرا»، آمده است. | د)- غزلهایی که قوافی آنها ساکن است قبل از غزلهایی که قوافی آنها متحرّک است، قرار گرفتهاند؛ بنابراین: «نان به خون دل شد از تیغ زبان رنگین مرا»، قبل از «چشم شوخش میبرد آرام و تسکین مرا»، آمده است. | ||
ه)- غزلهایی که ردیف آنها کوتاهتر است، قبل از غزلهایی که ردیف مفصلتر دارند، قرار گرفتهاند؛ مثلا: «نیست یک جو غم ز بیبرگی دل آزاده را»، قبل از «عمر در تلخی سرآید در شراب افتاده را»، آمده است و نیز «عنبر افشان را» و «جان را» پیش از «بیقراران را» و «بهاران را» آمده است. | ه)- غزلهایی که ردیف آنها کوتاهتر است، قبل از غزلهایی که ردیف مفصلتر دارند، قرار گرفتهاند؛ مثلا: «نیست یک جو غم ز بیبرگی دل آزاده را»، قبل از «عمر در تلخی سرآید در شراب افتاده را»، آمده است و نیز «عنبر افشان را» و «جان را» پیش از «بیقراران را» و «بهاران را» آمده است. | ||
و)- در غزلهایی که قوافی یکسان دارند، حروف آخر قافیه و کلمات پیش از آنها در مصراع اول مطلع، ملاک ترتیب بوده است؛ بنابراین: «من که خواهم محو از عالم نشان خویش را»، قبل از «غنچهسان پرگل اگر خواهی دهان خویش را» قرار گرفته است و نیز: «آه میباشد مسلسل خاطر افگار را»، پیش از «کم نسازد جام می زنگ دل افگار را». | و)- در غزلهایی که قوافی یکسان دارند، حروف آخر قافیه و کلمات پیش از آنها در مصراع اول مطلع، ملاک ترتیب بوده است؛ بنابراین: «من که خواهم محو از عالم نشان خویش را»، قبل از «غنچهسان پرگل اگر خواهی دهان خویش را» قرار گرفته است و نیز: «آه میباشد مسلسل خاطر افگار را»، پیش از «کم نسازد جام می زنگ دل افگار را». | ||
ز)- غزلهای ترکی به همان ترتیبی که در نسخههای «س» و «د» آمده در پایان غزلیات فارسی جای داده شده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مصحح، ج1، ص14-15</ref>. | ز)- غزلهای ترکی به همان ترتیبی که در نسخههای «س» و «د» آمده در پایان غزلیات فارسی جای داده شده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مصحح، ج1، ص14-15</ref>. | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۳: | ||
===متفرقات=== | ===متفرقات=== | ||
اصل در نسخهها آن بوده است که در این بخش ابیاتی گذاشته شوند که غزل مستقل و کامل آنها در متن دیوان (و یا مطلع آنها در قسمت مطالع) نیامده باشد. البته گاهی کاتبان نسخهها اشتباه کردهاند. در بخش متفرقات نسخ مفصّل، ابیات بسیاری دیده میشود که غزلهای مربوطه به آنها بهطور کامل در نسخههای «ف»، «ک»، «ب»، «چ»، «ه»، «مر»، «ل» آمده است. ظاهرا این غزلها از آثار دوران جوانی صائب است و خود او بعدها ابیاتی را که از آنها پسندیده در بخش متفرقات نسخههای مفصّل گنجانده است. | اصل در نسخهها آن بوده است که در این بخش ابیاتی گذاشته شوند که غزل مستقل و کامل آنها در متن دیوان (و یا مطلع آنها در قسمت مطالع) نیامده باشد. البته گاهی کاتبان نسخهها اشتباه کردهاند. در بخش متفرقات نسخ مفصّل، ابیات بسیاری دیده میشود که غزلهای مربوطه به آنها بهطور کامل در نسخههای «ف»، «ک»، «ب»، «چ»، «ه»، «مر»، «ل» آمده است. ظاهرا این غزلها از آثار دوران جوانی صائب است و خود او بعدها ابیاتی را که از آنها پسندیده در بخش متفرقات نسخههای مفصّل گنجانده است. | ||
مصحح کتاب، محمد | |||
مصحح کتاب، [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]]، ابیات مزبور را به غزلهای اصلی برگردانده است. اینگونه غزلها در بخش غزلیات اینگونه مشخص شده است که ابیات اضافهشده از نسخه «ل» به آنها، میان دو قلاب قرار گرفته است و در آخر ابیات افزوده از نسخههای «ف»، «ک»، «ب»، «چ»، «ه» و «مر»، ستارهای گذاشته شده است. ضمنا اگر غزل اصلی تنها در نسخه «ل» بوده، مصحح، شماره مسلسل غزل را هم میان دو قلاب قرار داه است...<ref>ر.ک: همان، ص15-16</ref>. | |||
===قصاید=== | ===قصاید=== | ||
| خط ۷۵: | خط ۸۲: | ||
===جلد هفتم=== | ===جلد هفتم=== | ||
این جلد از کتاب را میتوان کتاب مستقلی بشمار آورد که برای تکمیل محتوای مطالب جلدهای قبلی به آن افزوده شده است. | این جلد از کتاب را میتوان کتاب مستقلی بشمار آورد که برای تکمیل محتوای مطالب جلدهای قبلی به آن افزوده شده است. | ||
کبری عزیزیان بر این جلد، مقدمه کوتاهی نوشته و در بخشی از آن یادآور شده که کاملترین چاپی که تاکنون از دیوان صائب تبریزی صورت گرفته، چاپی است که به تصحیح محمد قهرمان رسیده و در شش جلد چاپ شده است... این چاپ نهتنها جامعترین نسخه دیوان صائب است که از لحاظ روش علمی و انتقادی تصحیح متن و بیغلط بودن، در شمار معدود دیوانهای شعر فارسی است که در عصر ما به همت یک صاحبنظر طراز اول به چاپ رسیده است. | |||
[[عزیزیان، کبری|کبری عزیزیان]] بر این جلد، مقدمه کوتاهی نوشته و در بخشی از آن یادآور شده که کاملترین چاپی که تاکنون از دیوان صائب تبریزی صورت گرفته، چاپی است که به تصحیح [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]] رسیده و در شش جلد چاپ شده است... این چاپ نهتنها جامعترین نسخه دیوان صائب است که از لحاظ روش علمی و انتقادی تصحیح متن و بیغلط بودن، در شمار معدود دیوانهای شعر فارسی است که در عصر ما به همت یک صاحبنظر طراز اول به چاپ رسیده است. | |||
او سپس در توضیح جلد هفتم، مینویسد: «کتاب حاضر راهنمای بهرهوری از این نسخه دیوان صائب است. ظاهرِ امر چنین مینماید که با بودنِ نظم الفبایی، نیازی به چنین راهنمایی وجود ندارد، اما حقیقتِ امر این است که دیوان صائب یکی از دو سه دیوان شعر فارسی است که نظم الفباییِ آن برای یافتنِ شعرها کافی نیست و به چنین راهنمایی نیازمند است»<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ج7، ص1-2</ref>. | او سپس در توضیح جلد هفتم، مینویسد: «کتاب حاضر راهنمای بهرهوری از این نسخه دیوان صائب است. ظاهرِ امر چنین مینماید که با بودنِ نظم الفبایی، نیازی به چنین راهنمایی وجود ندارد، اما حقیقتِ امر این است که دیوان صائب یکی از دو سه دیوان شعر فارسی است که نظم الفباییِ آن برای یافتنِ شعرها کافی نیست و به چنین راهنمایی نیازمند است»<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ج7، ص1-2</ref>. | ||
وی در جای دیگر از مقدمه، مینویسد: هدف گردآورنده این کتاب، این بوده است که مراجعان به دیوان صائب چاپ استاد قهرمان را از این صرف وقت بینیاز کند و فهرستی تدوین کند که بر اساس تقسیمبندی ردیفها و قافیهها در اولین نگاه هر غزل را بتوان یافت. به این مثال توجه کنید: | وی در جای دیگر از مقدمه، مینویسد: هدف گردآورنده این کتاب، این بوده است که مراجعان به دیوان صائب چاپ استاد قهرمان را از این صرف وقت بینیاز کند و فهرستی تدوین کند که بر اساس تقسیمبندی ردیفها و قافیهها در اولین نگاه هر غزل را بتوان یافت. به این مثال توجه کنید: | ||
{{شعر}} | |||
مرد چِبوَد، گفت گردی برنخاست'' | {{ب|'' رفت تا مجنون ز دشتِ عشق، مردی برنخاست''|2='' مرد چِبوَد، گفت گردی برنخاست''}} | ||
{{پایان شعر}} | |||
غزل شماره 947 (جلد دوم، صفحه 480) و این غزل: | غزل شماره 947 (جلد دوم، صفحه 480) و این غزل: | ||
{{شعر}} | |||
ز سبزه موی بر اندام گلستان برخاست'' | {{ب|'' چو خط ز عارضِ آن فتنه جهان برخاست''|2='' ز سبزه موی بر اندام گلستان برخاست''}} | ||
غزل شماره 1645 ( جلد دوم، ص816)؛ بااینکه ردیف هر دو غزل در «خاست» مشترک است، حدود هفتصد غزل بین آنها فاصله است و ما میدانیم صائب، هیچگاه این همه غزل با ردیف «خاست» نداشته که چنین فاصلهای بهلحاظ حروف الفبا میان آنها وجود داشته باشد. علت این فاصله، دخالت دادن عاملِ وزن عروضی است که در داخل حرفِ «ت» غزلهای «بحر رمل»، از غزلهای «بحر مضارع» جدا شدهاند و همچنین دیگر حروف الفبا و دیگر اوزانِ عروضی. فراهمآوردنده این فهرستها کوشیده، در آن سوی نظام عروضی، باری دیگر نظم الفبایی دقیقی به غزلها بدهد تا هرکس غزل مورد نظرش را در نخستین جستجو پیدا کند<ref>ر.ک: همان، ص2</ref>. | {{پایان شعر}} | ||
غزل شماره 1645 (جلد دوم، ص816)؛ بااینکه ردیف هر دو غزل در «خاست» مشترک است، حدود هفتصد غزل بین آنها فاصله است و ما میدانیم صائب، هیچگاه این همه غزل با ردیف «خاست» نداشته که چنین فاصلهای بهلحاظ حروف الفبا میان آنها وجود داشته باشد. علت این فاصله، دخالت دادن عاملِ وزن عروضی است که در داخل حرفِ «ت» غزلهای «بحر رمل»، از غزلهای «بحر مضارع» جدا شدهاند و همچنین دیگر حروف الفبا و دیگر اوزانِ عروضی. فراهمآوردنده این فهرستها کوشیده، در آن سوی نظام عروضی، باری دیگر نظم الفبایی دقیقی به غزلها بدهد تا هرکس غزل مورد نظرش را در نخستین جستجو پیدا کند<ref>ر.ک: همان، ص2</ref>. | |||
خواننده گرامی برای مشاهده روش تنظیم مدخلها در جلد هفتم، میتواند به صفحه 3 از مقدمه مؤلف آن، مراجعه کند. | خواننده گرامی برای مشاهده روش تنظیم مدخلها در جلد هفتم، میتواند به صفحه 3 از مقدمه مؤلف آن، مراجعه کند. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
مصحح در تصحیح این اثر، 22 نسخه خطی و چاپی مختلف از دیوان صائب را دیده و همچنین برخی کتابهای مرتبط مانند جلد دوم تذکره شعرای کشمیر، فرهنگ بهار عجم، مصطلحات الشعراء و... را هم مطالعه و تورّق کرده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مصحح، ج1، ص6-14</ref>. برای اطلاع از حروف نشانهگذاری نسخههای خطی مورد استفاده محمد قهرمان میتوانید به صفحات 6 تا 14 پیشگفتار مصحح در جلد اول کتاب، مراجعه کنید. وی در صفحات 14 تا 18 مقدمهای که بر کتاب نوشته، توضیحات مفیدی درباره کارهایی که روی کتاب انجام داده افزوده است. این توضیحات راهگشای مطالعه بهتر این دیوان خواهد بود. | مصحح در تصحیح این اثر، 22 نسخه خطی و چاپی مختلف از دیوان صائب را دیده و همچنین برخی کتابهای مرتبط مانند جلد دوم تذکره شعرای کشمیر، فرهنگ بهار عجم، مصطلحات الشعراء و... را هم مطالعه و تورّق کرده است<ref>ر.ک: پیشگفتار مصحح، ج1، ص6-14</ref>. برای اطلاع از حروف نشانهگذاری نسخههای خطی مورد استفاده [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]] میتوانید به صفحات 6 تا 14 پیشگفتار مصحح در جلد اول کتاب، مراجعه کنید. وی در صفحات 14 تا 18 مقدمهای که بر کتاب نوشته، توضیحات مفیدی درباره کارهایی که روی کتاب انجام داده افزوده است. این توضیحات راهگشای مطالعه بهتر این دیوان خواهد بود. | ||
پاورقیها به ذکر اختلافات موجود در نسخهبدلها اختصاص یافته است. | پاورقیها به ذکر اختلافات موجود در نسخهبدلها اختصاص یافته است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
پیشگفتار [[قهرمان، محمد|محمد قهرمان]] بر جلد اول و مقدمه [[عزیزیان، کبری|کبری عزیزیان]] بر جلد هفتم. | |||
==وابستهها== | |||
{{وابستهها}} | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:زبانشناسی، علم زبان]] | ||
[[رده: | [[رده:زبان و ادبیات شرقی (آسیایی)]] | ||
[[رده: | [[رده:زبان و ادبیات فارسی]] | ||
[[رده: | [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | ||