المقتفی من سيرة المصطفی صلي‌الله‌عليه‌وسلم

المقتفی من سيرة المصطفی صلي‌الله‌عليه‌وسلم
پدیدآوران	ذهبی، مصطفی محمد حسین (محقق و مقدمه‌نويس) ابن حبیب، حسن بن عمر (نویسنده)
ناشر	دار الحديث
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1416ق. = 1996م.
چاپ	چاپ اول
موضوع	محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - شعر محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - غزوات
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏7 / 22/6 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

المقتفی من سيرة المصطفی صلي‌الله‌عليه‌وسلم عنوان اثری است یک جلدی به زبان عربی از حسن بن عمر بن حبیب با موضوع تاریخ اسلام و سیره پیامبر اکرم(ص). اثر به تحقیق دکتر مصطفی محمد حسین ذهبی رسیده و همو بر آن مقدمه نوشته و بر مطالبش فهرست قرار داده است.

این اثر، کتابی علمی است که تاریخ پیامبر اسلام(ص) را با روش نثر بیان کرده و در پایان هر موضوعی، چند بیت شعر مرتبط آورده است و در حقیقت میان زیبایی نثر و بدیع شعر، جمع کرده است.

ساختار

کتاب حاوی مقدمه ابو نغم محمود شاور ربیع، مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در چند بخش است.

گزارش محتوا

مقدمه محقق، با حمد الهی و ثنای پیامبر اکرم(ص) و با نثری مسجع آغاز شده است. نویسنده با توجه به موضوع کتاب که سیره نبوی است از همان ابتدا خطبه کتاب را با توصیفاتی زیبا بیان کرده است: سپاس خداوندی را که فرستاده‌ پیامبران و راهنمای راه‌هاست؛ همو که ما را به اسلام رهنمون شد و به امتِ بهترین مردم گرامی داشت؛ پیامبری که درختان و سنگ‌ها به او سلام کردند؛ همو که چشمه آب از سرانگشتانش جوشید....

مصطفی ذهبی با همین نثر مسجع، کتاب را توصیف می‌کند: المقتفی من سیرة المصطفی(ص)، کتاب نفیس و جلیلی درباره مباحث سیره است که مطالب مفید و مهمی دارد. نویسنده این اثر حسن بن عمر بن حسن بن حبیب در نگارش آن بلاغت را رعایت کرده و از اختصار مخل دوری جسته است و مطالب کتاب در عین ایجاز، کامل و تمام است. وی معلومات بسیاری را در این کتاب بیان کرده و در عین حال از حشو و زیاده‌گویی دوری جسته است؛ تا جایی‌که در یک صفحه به اندازه چند صفحه مطلب بیان کرده و یک فصل کوتاهش معادل یک فصل طولانی از دیگر کتابهاست. این کتاب را می‌توان دایرة‌المعارفی کوچک در سیره جاودانه پیامبر اسلام(ص) به شمار آورد که همه مطالب در میان صفحات آن جای گرفته است. نویسنده این مطالب را با سجع بدیع شیرین کرده و با اشعار زیبا، زینتش بخشیده است. با این احوال و سخن از جامعیت کتاب، ابن حبیب، در المقتفی، متعرض مناقب پیامبر اکرم(ص) نشده و وعده کرده که مناقب را در کتابی مستقل، بیان کند و نام آن را «النجم الثاقب فی أشرف المناقب» بگذارد.

این اثر، کتابی علمی است که تاریخ پیامبر اسلام(ص) را با روش نثر بیان کرده و در پایان هر موضوعی، ابیاتی که مربوط به آن بوده را بیان نموده است و در حقیقت میان جمال نثر و بدیع شعر، جمع کرده است. در واقع این اثر، نمونه‌ای است از دقت و ذوق و جمال.

بخشی از متن کتاب که نویسنده در آن درباره غزوه ودّان صحبت کرده، به عنوان نمونه این نثر زیبا و اشعار بدیع، ارائه می‌شود: «خرج النبى صلى اللّه عليه و سلم فى صفر من السنة المذكورة، و دفع لواءه إلى حمزة الموصوف بالمناقب المبرورة، و استخلف على المدينة سعد بن عبادة، و سار معه المهاجرون الرافلون فى حلل السعادة، حتى بلغ الأبواء يريد عيرا لقريش، فلم يلق كيدا بمن معه من الجيش، و فى هذه الغزوة وادع بنى ضمرة، و كتب بينه و بينهم كتابا أجرى الثقات من الرواة ذكره، و هى أول غزوة غزاها بنفسه، و أخلى بسببها المدينة من بركته و أنسه.

با نگاه به این نمونه درمی‌یابیم که نویسنده، ملتزم به سجع است و حتی یک جمله وی نیز از این شیوه خالی نیست. این از ناحیه شکلی کتاب بود که در پاراگراف فوق هم اشارتی به آن شد و بیان شد که او این شیوه را در کل کتاب مراعات کرده است. وی اشعار مذکور در کتاب را با انتساب به شاعرش ذکر می‌کند و غالباً به دو یا سه بیت بسنده می‌کند. البته در برخی موارد مثل غزوات مشهور که شاعران، اشعار زیادی درباره آن سروده‌اند، مانند: غزوه بدر، مؤلف اشعاری از حمزه بن عبدالمطلب و [امیرالمؤمنین] علی بن ابی‌طالب(ع) و حسان بن بن ثابت ذکر کرده است.

نویسنده در این کتاب، بسیاری از غزوات و سرایا و معلومات و معارفی که در دیگر کتابها وجود ندارد، جمع کرده است و این امر باعث شده که این اثر از اهم مراجع در بازه زمانی‌ای باشد که نویسنده درباره آن نوشته است.

تا بدینجا درباره مطالب نویسنده صحبت شد، اما اگر در کتاب به همین نمونه که در فوق ذکر شد، یعنی غزوه ودّان، مراجعه کنیم، تعریف مکان غزوه را از جانب محقق خواهیم دید و خواهیم دانست که ودّان روستایی است در ناحیه «الفُرع» که میان آنجا و ابواء حدود هشت مایل فاصله است. همچنین معانی برخی واژه‌های دشوار توسط محقق توضیح داده شده، مثلاً در عبارت مورد نظر داریم که: الاظعان جمع ظعینه است و ظعینه پاهایی است که با آن راه می‌روند و سفر می‌کنند، یا مثلاً الرها به معنی زمین وسیع است و سباسب الفلوات یعنی زمین بایر و مسطح دور در بیابان بدون آب و علف و موارد مشابه این در سایر جاهای کتاب که نشان سعی بسیار محقق در تحقیق این اثر است

وضعیت کتاب

فهارس فنی کتاب به ترتیب شامل فهرست‌های آیات قرآنی، اماکن و بقعه‌ها و شهرها، أعلام، شعرها، مصادر تحقیق و مقدمه و در نهایت، فهرست مطالب در انتهای اثر است. پاورقی‌های کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است.

محقق در تحقیق اثر از دو نسخه خطی کتاب استفاده کرده است .

منابع مقاله

مقدمه‌های محقق و محمود شاور ربیع بر کتاب.