بهاءالدوله، بهاءالدین بن میرقوام‌الدین

بهاء الدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین

نام	بهاء الدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین
نام های دیگر	ش‍اه‌ ب‍ه‍اء ال‍دی‍ن‌ رازی‌، ب‍ه‍اء ال‍دول‍ه‌ ب‍ه‍اء ال‍دول‍ه‌، ح‍س‍ن ‌ب‍ن‌ م‍ی‍ر ق‍وام ال‍دی‍ن‌ ب‍ه‍اء ال‍دول‍ه‌، م‍ح‍م‍د ح‍س‍ی‍ن ‌ب‍ن‌ م‍ی‍ر ق‍وام‌ ال‍دی‍ن‌ ب‍ه‍اء ال‍دول‍ه‌ ح‍ک‍ی‍م‌ م‍ح‍م‍د ع‍ل‍وی‍خ‍ان‌ ن‍ور ب‍خ‍ش‌، ب‍ه‍اء ال‍دول‍ه‌ ب‍ه‍اء ال‍دی‍ن‌ ب‍ن‌ م‍ی‍ر ق‍وام‌ ال‍دی‍ن‌ نوربخش، حسن بن قاسم
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	914 هـ.ق
اساتید
برخی آثار
کد مولف	AUTHORCODE12201AUTHORCODE

«بهاء الدوله رازى»، پزشك و عارف ايرانى در قرن نهم و دهم هجرى است. وى نواده سيد محمد نوربخش (795ق - 869ق) بنيان‌گذار طريقه نوربخشيه بود (تاريخ دامپزشكى و پزشكى ايران، ج 2، ص 492؛ طرائق الحقائق، ج 3، ص 319). برخى منابع، نام او را محمدحسين نوربخشى، فرزند قوام الدين، نوشته‌اند (طب در دوره صفويه، ص 398).

لقب او را نيز بهاء الدين (تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى تا پايان قرن دهم هجرى، ج 1، ص 274؛ تاريخ حبيب السير، ج 4، ص 612) و بهاء الدوله (تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسى تا پايان قرن دهم هجرى، ج 1، ص 400) ثبت كرده‌اند و عنوان كامل او در پايان نسخه خطى «خلاصة التجارب» بهاء الدوله پسر شاه قاسم پسر شمس الدين محمد نوربخشى آمده است.

شاه قاسم پدر بهاء الدوله علاوه بر مرشدى طريقت خويش، در پزشكى نيز تسلط داشت؛ چنان‌كه بهاء الدوله در «خلاصة التجارب» از وى با عنوان حضرت ياد كرده و درمان‌هايش را متذكر شده است. وى در 927ق، درگذشت (تاريخ حبيب السير، ج 4، ص 612). شمس الدين، برادر بهاء الدوله، نيز گاهى به پزشكى مى‌پرداخت (طب در دوره صفويه، ص 398).

از تاريخ تولد بهاء الدوله اطلاع دقيقى در دست نيست؛ اگرچه با استناد به سال تأليف مهم‌ترين اثر او، «خلاصة التجارب» مى‌توان او را متولد حوالى 860ق دانست، و همان گونه كه از نسبت او پيداست موطنش رى بوده و پدرش نيز در همان جا به دنيا آمده است (طب در دوره صفويه، ص 398).

از مطالب خواندمير (تاريخ حبيب السير، ج 4، ص 612) سفرهايى را كه بهاء الدوله در طول زندگى‌اش انجام داده مى‌توان مشخص كرد. خود او نيز در جاهاى مختلف «خلاصة التجارب» از كاشان، نطنز، اصفهان، هرات و استرآباد ياد مى‌كند. از معلمان و استادان بهاء الدوله اطلاعى نداريم، جز اينكه او به بعضى كارهاى درمانى پدرش (رجوع كنيد به «خلاصة التجارب»، باب دوم) اشاره مى‌كند.

بهاء الدوله رازى، روش نيا و پدر خويش را در تصوف دنبال كرد و از مشايخ طريقه نوربخشيه بود. به نوشته خواندمير (تاريخ حبيب السير، ج 4، ص 612)، وى در اواخر زندگى سلطان حسين بايقرا (842ق - 911ق) به هرات رفت و در خانقاه خواجه افضل الدين كرمانى اقامت گزيد و مورد توجه بايقرا بود. پس از مرگ بايقرا، بهاء الدوله به رى بازگشت و سپس به آذربايجان رفت و به شاه اسماعيل صفوى پيوست و پس از دو سه سال اقامت در آنجا، به گفته رازى حَسب اقتضاء قضا مؤاخذه شده، درگذشت (هفت اقليم، ج 3، ص 43)؛ اين تعبير، ممكن است اشاره به كشته شدن او باشد.

درگذشت بهاء الدوله، با توجه به سال فوت سلطان حسين بايقرا، در حدود سال 915ق اتفاق افتاده است و نوشته الگود (طب در دوره صفويه، ص 398) و نصر (علم و تمدن در اسلام، ص 205) كه سال 913ق را زمان مرگ او مى‌دانند، صحيح به نظر نمى‌رسد. سال 926ق (فهرست نسخه‌هاى خطى فارسى، ج 1، ص 527) نيز درست نيست.

تأليفات

مهم‌ترين كتاب بهاء الدوله رازى، «خلاصة التجارب» به فارسى و در پزشكى است كه وى آن را در 907ق در قريه طرشت رى (از محلات كنونى تهران) نوشت.

كتاب ديگر بهاء الدوله رازى، «هدية الخير» نام دارد كه در باب دوم «خلاصة التجارب» از آن ياد كرده است. اين كتاب، روايت و شرح چهل حديث در عرفان و به زبان فارسى است كه آن را به‌صورت هدايت (هداية) الخير (فهرست نسخه‌هاى خطى فارسى، ج 2، بخش 1، ص 1487؛ الذريعة الى تصانيف الشيعة، ج 25، ص 175) نيز معرفى كرده‌اند. از اين كتاب نيز نسخه‌هايى در ايران (فهرست الفبائى كتب خطى كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، ص 610) و خارج از ايران (فهرست نسخه‌هاى خطى فارسى، ج 2، بخش 1، ص 1487) وجود دارد.

وابسته‌ها

خلاصة التجارب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

خلاصة التجارب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

خلاصة التجارب (از روی نسخه خطی با تاریخ کتابت 988 هجری قمری) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده