شرح التسهيل المسمی تمهيد القواعد بشرح تسهيل الفوائد

شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد
پدیدآوران	ناظر الجیش، محمد بن یوسف (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	اول موسوعه علمیه فی النحو العربی تشتمل علی ثلاثه شروح للتسهیل تسهیل الفوائد. شرح المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد
ناشر	دارالسلام
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1428 ق
چاپ	1
موضوع	ابن مالک، محمد بن عبدالله، 600؟ - 672ق. تسهیل الفوائد - نقد و تفسیر زبان عربی - نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	11
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6151‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏5028‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح التسهيل يا تمهيد القواعد بشرح تسهيل الفوائد، اثر محب‌الدين محمد بن يوسف بن احمد، معروف به ناظرالجيش، شرحى است بر كتاب «التسهيل»، اثر ابن مالك. كتاب حاضر به زبان عربى و پيرامون مباحث علم نحو نوشته شده است.

شارح، آراء متقدمين و متأخرين نحوى را در اين اثر جمع نموده است. در واقع مى‌توان گفت اين شرح، تركيبى از سه كتاب بزرگ در نحو و سه شرح عظيم بر «تسهيل» به نام‌هاى شرح ابن مالك، ابى‌حيان و ناظرالجيش مى‌باشد.

شرح حاضر از بزرگ‌ترين شروح عربى بر كتاب «التسهيل» است. شارح محترم، در ترتيب ابواب و فصول، روش ابن مالك را پيش گرفته و بدون تقديم و تأخير مطالب ابواب و فصول، به شرح مطالب كتاب پرداخته است.

هرجا كه سخن ابن مالك، شارح را به اعجاب آورده، با نثر و نظم زبان به مدح او گشوده است.

وى اشكالاتى را كه ابى‌حيان به ابن مالك نموده است، با دليل و حجت پاسخ داده است.

ناظرالجيش، استشهادهاى فراوانى به قرآن، اشعار عرب، اقوال آنها و مثل‌هايشان دارد كه در اين طريق به ابن مالك اقتدا نموده كه نشان از اطلاع وسيع او بر دواوين عرب و اشعار آنها دارد.

شارح فقط به نقل مطالب از كتب نپرداخته، بلكه به تمييز صحيح از سقيم و انتخاب بهترين آنها استناد جسته كه اين عمل را با ذكر دليل همراه نموده است.

از جمله روش‌هاى اين كتاب چنين است كه به تقسيم و تنظيم مطالب پرداخته، تا مورد فهم و سهولت در يادگيرى قرار گيرد كه اين روش را از ابن عصفور در تأليفات مختلفش، مخصوصاً «المقرب» اخذ نموده است.

همچنين پس از اينكه مسئله را به‌طور اجمال ذكر نمود، به شرح و توضيح مفصل آن مى‌پردازد.

از روش‌هاى ديگرى كه در اين شرح استفاده نموده، روش سؤال و جواب است كه ابوالبركات انبارى به اين روش، مشهور است و شارح با عبارات: «هنا سؤال، فإن قيل...» به طرح بحث مى‌پردازد.

در مواقعى كه نظرى را مى‌پسندد و دليل براى آن دارد با عبارتى، اطمينانِ خود را نسبت به مطلب اعلان مى‌كند و هر جا كه دليلى بر آن ندارد و با نظرش موافق نيست، با عباراتى چون «لا أفهم مقصود المصنف» يا «و الشيخ قد التبس عليه هذا الأمر» و يا «قد كان هذا الأمر يدور بخاطري، لكن لم أذكره حتى رأيت الشيخ قد ذكره و أجازه فقلت به» بدان اشاره مى‌كند.

شارح، تأثير زيادى از روش اندلسيون و ابن عصفور پذيرفته است و براى مطالب كتاب، شواهد فراوانى از آراء ذكر كرده تا جايى كه مى‌توان اين موسوعه را متضمن آراء اكثر نحويون دانست.

مذهب نحوى ناظرالجيش در اين كتاب، مذهب اهل بصره است.

كتاب، توسط آقايان على‌محمد فاخر، جابر محمد البراجه، جابر السيد مبارک، محمد راغب نزال، ابراهيم جمعه و على السنوسى محمد مورد تحقيق قرار گرفته است. محققین در آغاز كتاب، ضمن تمهيد و ده فصل و يك خاتمه، مطالب مفيدى را عرضه كرده‌اند. در تمهيد، به حالت سياسى و علمى در عصر ناظرالجيش پرداخته‌اند. در فصول ده‌گانه به ترتيب درباره مطالب زير بحث كرده‌اند: سخنى كوتاه درباره ابن مالك، سخنى درباره ناظرالجيش، كتاب تسهيل و ارزش علمى آن، شرح تسهيل ناظرالجيش، مصادر و مراجع كتاب شرح تسهيل، روش و اسلوب ناظرالجيش در شرح تسهيل، شخصيت نحوى ناظرالجيش، موضع شارح در قضيه استشهاد و ادله نحوى، مذهب نحوى شارح و برخى از اختيارات وى، تأثيرپذيرى اين شرح از ماقبل خود و تأثيرگذارى آن در مابعد خويش. در خاتمه، روش تحقيق و وصف نسخ تحقيقى و تصاويرى از آنها را درج كرده‌اند.

وضعيت كتاب

در پاورقى‌هاى كتاب، اختلاف نسخ، آدرس آيات قرآنى، قرائات قرآنى، منابع احاديث، منابع اقوال و امثال و اشعار عرب، شرح الفاظ غريب و دشوار در شواهد شعرى، ترجمه اعلام و اماكن موجود در شرح، توضيح الفاظ دشوار و مسائل مبهم شرح و... ذكر شده است.

در پايان هر جلد از كتاب، فهرست محتويات آن جلد ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.