التوسل إلی الترسل: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بهاءالدین بغدادی، محمد بن موید]] (نويسنده)

'''التوسل إلی الترسل''' اثر بهاء‌الدين محمد بن مؤيد بغدادى در موضوع ادبيات و فن انشاء به زبان فارسی مى‌باشد كه توسط [[بهمنیار، احمد|احمد بهمنيار]] مورد تحقيق و تصحيح قرار گرفته است. مؤلف انگيزه خود از نوشتن كتاب را خدمت به پادشاه زمانش علاءالدين تكش خوارزمشاه و پاس داشتن الطاف وى ذكر كرده است.

كتاب مشتمل بر دو مقدمه از محققین كتاب، ديباچه مؤلف و دو فصل است كه فصل دوم مشتمل بر سه قسم است.

فصل دوم كتاب از سه قسم اصلى شده است: قسم اول، مشتمل است بر منشورها، فرمانها و عهدنامه‌هاى حكومتى، فتح‌نامه‌ها و يك سوگندنامه؛ قسم دوم، حاوى فرمانها، تحيّت‌نامه‌ها و نامه‌هايى است كه سلطان براى ملوك و بزرگان وقت فرستاده است؛ قسم سوم، شامل نامه‌هاى خصوصى، رقعه‌ها و مدايحى است كه نويسنده به دوستان خود و بزرگان عهد نوشته است. در پایان اين قسم چند قطعه انشاء كه براى افتتاح انواع مراسلات شايسته است، به طور نمونه و مثال درج و مجموعه را به يك قصيده پارسى در عرض حال خويش و توصيف كتاب و يك قصيده تازى در مدح بهاء‌الدين وزير ختم كرده است.

نويسنده نه تنها اطلاعاتى بسيار ارزشمند از حوادث تاريخى عصر خويش به دست مى‌دهد بلكه از عادات و اخلاق و كيفيات حالات مردم و دربار و امراء و رجال نيمه دوم قرن ششم هجرى نيز سخن به ميان آورده است.

علامه قزوينى در تنبيه اول مقدمه‌اش كتاب را هم از لحاظ ادبى يعنى براى مقايسه بين سبک ‌هاى مختلف و تحصيل ملكه كتابت و هم از لحاظ تاريخى به سبب اشتمال بر بسيارى از وقايع تاريخى اواخر دوره خوارزمشاهى و معاصرين ايشان از غوريه و اتابكان آذربايجان و غيره حائز اهميت مى‌داند. با اين توصيفات مى‌توان گفت كتاب براى محققان تاريخ ايران در نيمه دوم قرن ششم هجرى منبعى سرشار از اطلاعات گرانبها است و افرادى چون بارتولد، لمبتون و فقس اوغلى در تحقيقات خويش از مطالب اين كتاب بهره‌بردارى كامل كرده‌اند. فقس اوغلى در كتاب تاريخ دولت خوارزمشاهيان درباره موارد استفاده كتاب التوسل الى الترسل مى‌گويد: «اين مجموعه مانند عرائس الخواطر راجع به مناسبات بسيار حساس بين خوارزمشاهيان و طوايف تركى قنقلى قبچاق در زمان سلطان تكش است و منابع و اسناد دست اول و ذيقيمتى دارد كه در سايه آنها بررسى حوادث و علل و عوامل جريانات اين دوره امكان‌پذير مى‌باشد».

بهار معتقد است كه دبيران در نامه‌هايى كه از سوى خدايگان خود به ساير فرمانروايان و صاحبان قدرت مى‌نوشتند مجبور به استفاده از لحنى پرآب و تاب بودند كه موجب تفاوت اين نامه‌ها با نامه‌هاى معمولى باشد.