۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - '== وابستهها ==' به '== وابستهها == {{وابستهها}}') |
جز (جایگزینی متن - 'كتاب' به 'کتاب') |
||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
'''اخبار الطوال'''، اثر عربى ابوحنيفه [[احمد بن داود دينورى]]، تاريخنگار، طبيعىدان و لغتشناس ايرانى (متوفى 281ق) در تاريخ عمومى است. | '''اخبار الطوال'''، اثر عربى ابوحنيفه [[احمد بن داود دينورى]]، تاريخنگار، طبيعىدان و لغتشناس ايرانى (متوفى 281ق) در تاريخ عمومى است. | ||
کتاب يكى از مهمترين منابع تاريخ ايرانى عصر ساسانى است كه حوادث دولتهاى عرب پس از اسلام را تا پايان خلافت معتصم عباسى(227ق) در برداشته و شامل بسيارى از مقررات اسلام در امور سياسى، ادارى و نخستين مورد اجراى آنها در دولت اسلامى است. | |||
نويسنده، از اكثر منابع در دسترس خويش بهره برده است كه اين امر بر ارزش، اهميت و اعتبار | نويسنده، از اكثر منابع در دسترس خويش بهره برده است كه اين امر بر ارزش، اهميت و اعتبار کتاب افزوده و به گفته دكتر عبدالحسين زرينكوب، وى در اين کتاب، يكى از معتمدان تاريخ به شمار مىرود. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
مؤلف خود هيچ تقسيمبندى براى | مؤلف خود هيچ تقسيمبندى براى کتابش صورت نداده و حتى عنوانهاى صفحات، با توجه به اين كه داخل كروشه قرار دارد، احتمالا از مصحح بوده و توسط ايشان بر اساس موضوع هر قسمت، انتخاب شده است؛ با اين وجود، مىتوان مطالب آن را به سه بخش كلى تاريخ پيامبران، پادشاهان ايران و روم و تاريخ اسلام تقسيم كرد. | ||
مؤلف، از روش تاريخنگارى تركيبى استفاده نموده و وقايع را سال به سال و يا برحسب سلسله و كشور ياد نكرده، بلكه آنها را از آغاز تا فرجام، پيوسته آورده است. در اين روش، مورخ به جاى ذكر روايات مختلف، از راه مقايسه و تركيب و ايجاد سازگارى ميان آنها، واقعه مذكور را طى يك روايت توضيح دهد. | مؤلف، از روش تاريخنگارى تركيبى استفاده نموده و وقايع را سال به سال و يا برحسب سلسله و كشور ياد نكرده، بلكه آنها را از آغاز تا فرجام، پيوسته آورده است. در اين روش، مورخ به جاى ذكر روايات مختلف، از راه مقايسه و تركيب و ايجاد سازگارى ميان آنها، واقعه مذكور را طى يك روايت توضيح دهد. | ||
خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
اثر او گذشته از اين كه از منابع معتبر تاريخ اسلام به شمار مىرود، از ازرش ادبى نيز برخوردار بوده و در فصاحت كلام در زمره آثار ادبى طراز اول عربى به شمار مىرود. | اثر او گذشته از اين كه از منابع معتبر تاريخ اسلام به شمار مىرود، از ازرش ادبى نيز برخوردار بوده و در فصاحت كلام در زمره آثار ادبى طراز اول عربى به شمار مىرود. | ||
فتوحات نخستين اعراب، جنگهاى قادسيه و نهاوند، برافتادن امپراتورى ايران، پيدايش و بالاگرفتن كار عباسيان، جشنهاى علويان به ويژه در خراسان، سقوط امويان و شورشهاى خوارج از مباحث پرارزش | فتوحات نخستين اعراب، جنگهاى قادسيه و نهاوند، برافتادن امپراتورى ايران، پيدايش و بالاگرفتن كار عباسيان، جشنهاى علويان به ويژه در خراسان، سقوط امويان و شورشهاى خوارج از مباحث پرارزش کتاب است. | ||
نويسنده برخى وقايع عصر خود را شخصاً ديده يا شنيده است كه اين برارزش اثر او مىافزايد. | نويسنده برخى وقايع عصر خود را شخصاً ديده يا شنيده است كه اين برارزش اثر او مىافزايد. | ||
خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
وى از شرح دستهبندىها و انقلابهاى زمان خود دورى جسته و شايد بيمناك بوده و نخواسته كه خويشتن را گرفتار مسايل روز كند. | وى از شرح دستهبندىها و انقلابهاى زمان خود دورى جسته و شايد بيمناك بوده و نخواسته كه خويشتن را گرفتار مسايل روز كند. | ||
کتاب در مورد فتوحات اسلام داراى رواياتى است كه در ديگر منابع ديده نمىشود و بسيارى از مطالب آن، با کتابهايى نظير تاريخ يعقوبى كه معاصر نويسنده مىباشد، يكى است. | |||
نويسنده در انواع علوم و فنون متداول عصر خود صاحبنظر بوده و بيشتر منابعى كه در نگارش | نويسنده در انواع علوم و فنون متداول عصر خود صاحبنظر بوده و بيشتر منابعى كه در نگارش کتابش از آنها بهرهمند شده، اكنون در دست نيست و خود نيز در چند مورد نام آنها را نياورده است. | ||
وى سعى بر خلاصهنويسى داشته و مهمترين منابع او عبارتند از: قرآن، منابع ايرانى، ادبى، جغرافيايى، | وى سعى بر خلاصهنويسى داشته و مهمترين منابع او عبارتند از: قرآن، منابع ايرانى، ادبى، جغرافيايى، کتابهاى مورخان مسلمان گذشته و نسب نامهها. | ||
شرح حال و سرگذشت پادشاهان ايران از جمشيد و پيروزى ضحاك بر او تا پادشاهى منوچهر، كيقباد، گشتاسب، بهمن، دارا، اسكندر و سپس ساسانيان تا انقراض آنها، از مباحث ديگر | شرح حال و سرگذشت پادشاهان ايران از جمشيد و پيروزى ضحاك بر او تا پادشاهى منوچهر، كيقباد، گشتاسب، بهمن، دارا، اسكندر و سپس ساسانيان تا انقراض آنها، از مباحث ديگر کتاب است. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
بخش اول، ابتدا به بيان تاريخ خلقت پرداخته و دربردارنده مطالبى در مورد آدم و فرزندان نخستين او و پيامبرانى؛ همچون ادريس(ع)، نوح(ع)، هود(ع)، ابراهيم(ع)، اسماعيل(ع) و پادشاهى داوود(ع) و سليمان(ع) تا ظهور عيسى(ع) است. | بخش اول، ابتدا به بيان تاريخ خلقت پرداخته و دربردارنده مطالبى در مورد آدم و فرزندان نخستين او و پيامبرانى؛ همچون ادريس(ع)، نوح(ع)، هود(ع)، ابراهيم(ع)، اسماعيل(ع) و پادشاهى داوود(ع) و سليمان(ع) تا ظهور عيسى(ع) است. | ||
مطالب اين بخش، نه از لحاظ زمانى و نه از لحاظ مكانى پيوسته نيست و از شرح حال پيامبرانى بزرگ؛ چون موسى(ع)، هارون(ع) و يوسف(ع) در آن گفتگو نشده است؛ اما ظهور زردشت و آيين او و نجات بنىاسرائيل به وسيله پادشاهان ايران در آن بحث شده و شايد از كهنترين منابعى باشد كه اين موضوعات در آن آمده است و چون آغاز تنظيم | مطالب اين بخش، نه از لحاظ زمانى و نه از لحاظ مكانى پيوسته نيست و از شرح حال پيامبرانى بزرگ؛ چون موسى(ع)، هارون(ع) و يوسف(ع) در آن گفتگو نشده است؛ اما ظهور زردشت و آيين او و نجات بنىاسرائيل به وسيله پادشاهان ايران در آن بحث شده و شايد از كهنترين منابعى باشد كه اين موضوعات در آن آمده است و چون آغاز تنظيم کتابهاى تاريخ، قومى بوده است، نبايد انتظار داشت كه قابل مقايسه با تاريخ طبرى يا مروجالذهب مسعودى و امثال آن باشد. | ||
دوم، كه مطالب آن آميخته با بخش اول بوده و جداگانه تنظيم نشده، شرح حال و سرگذشت پادشاهان ايران، رم و يمن است و از جمشيد و پيروزى ضحاك (بيوراسب) بر او و منوچهر، كيقباد، گشتاسب، بهمن، دارا و اسكندر، ملوك الطوايف و سپس ساسانيان تا انقراض ايشان سخن گفته و برخى از وقايع جنبى؛ چون خروج بهرام چوبين را هم بررسى كرده است. | دوم، كه مطالب آن آميخته با بخش اول بوده و جداگانه تنظيم نشده، شرح حال و سرگذشت پادشاهان ايران، رم و يمن است و از جمشيد و پيروزى ضحاك (بيوراسب) بر او و منوچهر، كيقباد، گشتاسب، بهمن، دارا و اسكندر، ملوك الطوايف و سپس ساسانيان تا انقراض ايشان سخن گفته و برخى از وقايع جنبى؛ چون خروج بهرام چوبين را هم بررسى كرده است. | ||
در اين بخش، از بلقيس، ملكه سبا و نمرود هم گفتگو شده و با توجه به اختصار آن نبايد آن را با | در اين بخش، از بلقيس، ملكه سبا و نمرود هم گفتگو شده و با توجه به اختصار آن نبايد آن را با کتابهايى كه در قرون چهارم و پنجم نوشته شده، مقايسه كرد. | ||
به عنوان مثال، قابل مقايسه با | به عنوان مثال، قابل مقايسه با کتاب «سنن الملوك و الارض و الانبيا»، حمزه بن حسن اصفهانى از قرن چهارم يا غرر اخبار ملوك الفرس ابومنصور ثعالبى از قرن پنجم نيست. با وجود اين، اهميت آن محفوظ بوده و مورد اعتماد است. | ||
سوم، مختص به تاريخ اسلام بوده و با پيكارهاى اعراب و ايرانيان در دوره دوم خلافت خليفه دوم شروع و به پايان خلافت معتصم؛ يعنى سال 227ق ختم مىشود؛ با اين حال، در مورد سيره و مغازى رسول خدا(ص) مطلقا سخنى به ميان نيامده است. | سوم، مختص به تاريخ اسلام بوده و با پيكارهاى اعراب و ايرانيان در دوره دوم خلافت خليفه دوم شروع و به پايان خلافت معتصم؛ يعنى سال 227ق ختم مىشود؛ با اين حال، در مورد سيره و مغازى رسول خدا(ص) مطلقا سخنى به ميان نيامده است. | ||
خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
آخرين مبحث او هم درباره چگونگى كشته شدن بابك و افشين است و با آن كه در سال 283ق؛ يعنى 55 سال پس از مرگ معتصم، زنده بوده، تاريخ خود را به حكومت وى ختم كرده است. | آخرين مبحث او هم درباره چگونگى كشته شدن بابك و افشين است و با آن كه در سال 283ق؛ يعنى 55 سال پس از مرگ معتصم، زنده بوده، تاريخ خود را به حكومت وى ختم كرده است. | ||
در | در کتاب، كم و بيش گرايش ايرانى مشاهده مىشود، اين واقعيت را مىتوان به وضوح در داستان قيام مختار ملاحظه نمود. | ||
نويسنده از | نويسنده از کتابهاى كمى نام برده و براى ذكر اسانيد، تنها به ذكر قالوا اكتفا كرده است. البته گاهى از منابع خود؛ چون ابن مقفع، على بن حمزه كسايى و اصعمى نام برده است. | ||
نويسنده كوشيده است تا در تاريخ اسلام شكلى موازى و مرتبط به هم از حوادث ايران، يمن، عربستان و روم شرقى ارائه دهد. او به اسناد اهميتى نمىدهد، زيرا مىخواهد، گزيدهاى از آثار پيشين فراهم كند كه حجم كم | نويسنده كوشيده است تا در تاريخ اسلام شكلى موازى و مرتبط به هم از حوادث ايران، يمن، عربستان و روم شرقى ارائه دهد. او به اسناد اهميتى نمىدهد، زيرا مىخواهد، گزيدهاى از آثار پيشين فراهم كند كه حجم كم کتاب شاهد اين مدعاست. چنين پيداست كه وى ميان اسرائيليات و منابع ايرانى، روايات عراقى و مدنى تاليف و تركيبى بوجود آورده است. | ||
يكى از نكات قابل توجه در | يكى از نكات قابل توجه در کتاب، توجه نويسنده به پيدايى و شكلگيرى آداب و رسومها و نيز بوجود آمدن برخى امكانات براى تسهيل زندگى بشر است. | ||
وى حوادث برجسته و مهم را كه تأثيرى زيادى در دورههاى بعد داشته است، گلچين كرده و آنها را در مجموعهاى واحد تدوين نموده است. | وى حوادث برجسته و مهم را كه تأثيرى زيادى در دورههاى بعد داشته است، گلچين كرده و آنها را در مجموعهاى واحد تدوين نموده است. | ||
خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
در كل مىتوان گفت كه دينورى يكى از معدود مورخانى است كه توانسته به درستى حوادث تاريخى را حلاجى كرده و شاهكارى به زبان عربى در تاريخ بوجود آورد. | در كل مىتوان گفت كه دينورى يكى از معدود مورخانى است كه توانسته به درستى حوادث تاريخى را حلاجى كرده و شاهكارى به زبان عربى در تاريخ بوجود آورد. | ||
== وضعيت | == وضعيت کتاب == | ||
کتاب نخستين بار در سال 1887م در ليدن هلند به همت گيرگاس خاورشناس روس منتشر شده و نسخه منقح، پيراسته و معتبر آن توسط عبدالمنعم عامر در 1960م در قاهره چاپ رسيده است. | |||
ترجمه فارسى | ترجمه فارسى کتاب به قلم صادق نشأت در سال 1346ش صورت گرفته است. | ||
پاورقىها به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته است. | پاورقىها به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته است. | ||
خط ۱۲۷: | خط ۱۲۷: | ||
1- مقدمه و متن | 1- مقدمه و متن کتاب. | ||
2- دايره المعارف تشيّع، جلد دوم ص3. | 2- دايره المعارف تشيّع، جلد دوم ص3. |
ویرایش