دیوان فانی خویی (موسوم به گنج‌الله): تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =‏دیوان فانی خویی (موسوم به گنج‎الله)

| ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''‏دیوان فانی خویی (موسوم به گنج‎الله)''' مجموعه سروده‌های [[فانی زنوزی، محمدحسن|میرزا حسن زنوزی خویی]] در قالب غزل، قصیده، مخمس، رباعی، ترجیع‎بند، قطعه و... است.

کتاب، مشتمل است بر مقدمه مدیرعامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب، پیشگفتار [[حسن زاده،‌ شهريار|شهریار حسن‎زاده]]، مقدمه مصحح و محتوای اصلی که در چند بخش ارائه گردیده است. مجموع اشعار دیوان، شامل 253 غزل، 3 ترجیع‎بند، یک قصیده، 19 قطعه، 53 مثنوی، یک مخمس و 96 رباعی و روی‎هم‎رفته 5564 بیت است.<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه ‎سی‎وشش</ref>.

[[فانی زنوزی، محمدحسن|زنوزی]]، فقیه و ادیب بوده و به زبان‎های فارسی، ترکی و عربی شعر سروده و «فانی» تخلص می‎کرده است.

این دیوان که آن را گنج‎الله نام نهاده‌اند، چنین آغاز می‎شود:  

طبع آرایشگر و باریک‎اندیش میرزا حسن در آرایش کلمات و احساس بخشیدن به واژه‌ها و مهارت وی در به‌هم‎پیوستن آن‎ها، کاخ سخنی به وجود آورده که در اوج جلال و حد کمال در باغ بدیع سخن از تابش آفتاب و گزند باد و باران در امان خواهد ماند<ref>ر.ک: همان</ref>.

بسیاری از غزل‎های [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی]] در پرتو حالات روحی از کشف و سیر معنوی الهام گرفته و به آنها مفاهیم افلاکی بخشیده است؛ زیرا این اندیشه بلند عرفانی گاه از محدوده جهان خاکی فراتر می‎رود.

اشعار [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی خویی]] گل‎نوای دلاویز و گلبانگ شورانگیزی است که از یک دل پاک سوخته و دردمند بیرون می‎آید. این عالم قرن سیزدهم روح عاشق‎پیشه خویش را تا پایان زندگی به دست مایه عشق، در سرای سپنجی، آیینه تمام‎نمای صنع و تجلیات معشوق و معبود خود گردانیده و با صدهزار دیده تماشا نموده است.

شعر شگفتی‌ساز این شاعر، نهاد آرمان‎گرایی در نقش‎بند وجودی است که خود هم فقیه و هم شاعر است و چون قاضی ارجانی و ابوحنیفه اسکافی اجتماع دو جنبه روحانی و شاعری در وجود وی می‎باشد و نتیجه‌اش آزادگی و وارستگی است. باید گفت صفا و پاکی و همچنین شیرین‎ترین موضوعات شعری در جنبه‌های ظاهری و معنوی بر تار و پود این دیوان سایه انداخته است که نشانه‌های آن را در سخن عشق و وجود عاشقانه [[فانی زنوزی، محمدحسن|میرزا حسن زنوزی خویی]] می‎توان یافت و لمس کرد:

{{ب|'' دل‎نشان شد سخنم تا تو قبولش کردی''|2='' آری آری سخن عشق نشانی دارد''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎سی‎وهفت – سی‎ونه</ref>.

هنر والای شعر [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی]] که احساسات و عواطف درونی را به گفتار درمی‎آورد، مبیّن غم‎ها و شادی‎ها و سایر بازتاب‎های روانی در قالب و اشعار است که با دمیدن شور عرفانی، دنیای دیگری را در زاویه نگاه خود خلق می‎کند و با برداشتی از «خلاف‎آمد عادت» و بهره‎گیری از مظاهر ناهمگون، دنیای درونی خود را در ایمان و اعتقاد و درک از واقعیت‎ها و رسالت خلقت درمی‎آمیزد و از دهلیز ظاهر به شبستان انس خیمه می‎زند. اشعار و رسایل ارغنون در دیوان فانی نمود و عرصه چنین اندیشه باریک و مایه شاعری اوست:

در دیوان [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی خویی]] یازده حکایت با بن‎مایه کهن، به‎مانند بوستان سعدی و کلیله و دمنه و مثنوی مولانا دیده می‎شود. حکایات فیل و نهان‎خانه تاریک، لیلی و مجنون، شکایت پشه از باد در درگاه سلیمان(ع)، علل تفاوت خلقت انسان، طواف کعبه دل و ماهی و دریا از حکایت‎های عرفانی دیوان این شاعر فقیه است که با پرورش متن به‎صورت عرفان شهودی، به تقویت اندیشه و افکار خداجویانه پرداخته و ناپایداری دنیا و ضعف انسان و عظمت پرودگار را با روح معنوی متذکر گردیده است؛ چنان‎که در حکایت فیل می‎گوید:

حکایت مجنون و لیلی و دلدادگی آنان در دیوان میرزا حسن، مبیّن دیدگاه عرفانی شاعر در چشم‎دوزی از دنیا و عقبی می‎باشد که در ورای آن دو شور عشق معشوق را به سر دارد:

{{ب|'' شنیدستم که مجنون دل‎افکار''|2='' چو شد در عشق لیلی کارش از کار''}}

در حکایات [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی خویی]]، به‎مناسبت هر موضوعی که زمینه اصلی آن را عرفان تشکیل می‎دهد، حاصل عمر و تجارب پنجاه‎وسه سال زندگی و سیر و سفر و نشست و برخاست با مردم گوناگون، به‎خصوص عالمان علم و دین و استماع سخن جان‎سوختگان و قدرت قوی تحلیل داستان‎های متون ادب فارسی و برداشت تازه از آن‎ها به‎وضوح مشهود است تا چون پیری آگاه، راهی روشن در سر راه سالکان و مریدان و انسان‎های صادق قرار دهد و به رسالت خود عمل نماید.

محسوس‎ترین ویژگی زبان [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی]] عرفانی بودن آن است؛ چنان‎که غزل یا قطعه و مثنوی و حکایتی نمی‎توان یافت که از رنگ و لعاب اندیشه عرفانی خالی و عاری باشد. ریزش رشحات معانی بلند عرفانی که از وسعت دنیای ایمان و آگاهی او سرچشمه می‎گیرد با توسل به تصویرسازی‎های بدیع و تشبیهات محسوس و ریختن مضمون‎های بکر در قالب تعبیر‎های تازه عرفان و معنویت سبک گفتاری وی را نشان می‎دهد.

پایبندی [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی]] به شریعت با مناعت و آزادگی و بلندی روح و زیبایی و وارستگی همراه است و این همراهی و همگامی در اعتقاد محض به ذات حضرت باری تعالی، تفسیر تجلی صفات آن خورشید عالم‎تاب در مظاهر طبیعی، عشق و دلباختگی به خداوند، رجا به هدایت و جذبه، بدرقه و مشایعت علم الیقین تا عین و حق الیقین و همین‎طور نگرش بلند عارفانه به جایگاه آسمانی، بهشتی و عاشق بودن انسان به عشق لایزال، منصفانه راه خلود را در گذر از هفت شهر عشق می‎نمایاند.

{{ب|'' سرچشمه زندگی لب توست''|2='' زان چشمه بده حیات ما را''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‎ودو – چهل‎وچهار</ref>.

اعتقادات و باورداشت‎های دینی [[فانی زنوزی، محمدحسن|میرزا حسن زنوزی خویی]] با جلوه زرین عرفان آن در دوستداری [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] ریشه دوانیده است و چون مریدی حیران در تماشای نورانیت آن قاف عشق به انتظار فیض نشسته و معتکف گشته است. [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی خویی]] با ایمان راسخ، [[امام على(ع)|علی(ع)]] را دست‎پرورده دامان حضرت محمد(ص) دانسته و او را علم و معرفت‎آموز مکتب آسمانی پیامبر خدا معرفی می‎کند؛ پیامبری که چون کوهساری چشمه‌های علم ازلی خویش را به سرزمین وجودی [[امام على(ع)|علی(ع)]] جاری و ساری ساخته و جانشین خود کرده است:

شخصیت حقیقی [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] در زبان شعر فانی شکوه زیبایی‎ها و فخامت ایستادگی‎ها در سختی‎هاست. [[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی]]، [[امام على(ع)|علی(ع)]] را سر معراج می‎داند و می‎گوید: او در مقام جمع الجمع است که کرانه‌ها را درمی‎نوردد و از قید زمان و زمین آزاد می‎شود.

{{ب|'' ختم می‎فرمود قرآن مجید''|2='' در زمان از ابتدا تا انتها''}}

[[فانی زنوزی، محمدحسن|فانی خویی]]، [[امام على(ع)|علی(ع)]] را محرم اسرار الهی و قافله‎سالار سیر الی الله می‎نامد و او را پاسخی برای هر سؤال می‎بیند. دنیای اندیشه فانی چلچراغی زیبا از صفات جمالی و باطنی [[امام على(ع)|علی(ع)]] در شجاعت، ولایت، عزت، علم، شرف، عظمت، کرامت و عدالت به تصویر می‎کشد و او را گوهر دردانه فلک در بحر نجف می‎یابد. عشق و علاقه قلبی میرزا حسن به [[امام على(ع)|علی(ع)]] پایان‎پذیر نیست و در یک ترجیع‎بند زیباترین و دلنوازترین نجوای شاعرانه از عشق ولایی را به تصویر کشیده است:

{{ب|'' دو جهان روشن از جمال تو شد''|2='' نور حقی صفات و ذات تویی''}}<ref>ر.ک: همان، صفحه ‎چهل‎وپنج – چهل‎ونه</ref>.

در پاورقی‎ها آدرس و توضیح برخی مطالب ذکر شده است.

<references />

== وابسته‌ها ==