فتح الجليل للعبد الذليل

فتح الجليل للعبد الذليل
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده) زنجير، محمد رفعت (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	فتح الجليل للعبد الذليل: رسا‌لة‌ في‌ تفسير قول‌ الله‌ تعا‌لي‌: (الله‌ ولي‌ الذين‌ آمنوا) رسا‌لة‌ نا‌درة في‌ إعجا‌ز القرآن‌
ناشر	مؤسسة الريان للطباعة و النشر و التوزيع
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1423ق. = 2002م.
چاپ	چاپ يکم
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/س9ف22 / 83/8 BP

فتح الجلیل للعبد الذلیل اثر جلال¬الدین سیوطی (840-911 ه) در اعجاز شگفت¬انگیز آیه «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور ...»(بقره/257). مؤلف از این آیه صدوبیست بحث از مباحث علم بدیع و بیش از بیست مسئله از مسایل سایر علوم چون صرف، نحو، فقه، اصول فقه، کلام، اخلاق و سیر و سلوک استخراج کرده است. پاورقی¬های سودمند و عالمانۀ محقق آن دکتر محمد رفعت زنجیر بر اهمیت کتاب افزوده است.

انگیزه تالیف

هدف مؤلف از نگارش این اثر آن است تا مهمترین ویژگی قرآن که همانا تاثیرگذاری، قداست و خدایی بودن است، را نشان دهد. این مهم از راه¬هایی قابل استفاده است. یکی از آن راه¬ها اعجاز بیانی قرآن است. اگر بتوان یک آیه با بیست¬وپنج واژه را تحلیل کرد و مسایل چندین علم و صدوبیست بحث بلاغی از آن استخراج کرد در نتیجه باور به تاثیرگذاری قرآن تقویت خواهد شد. از این¬رو وقتی ولید بن مغیره به اعجاز شگفت¬انگیز آن پی برد اذعان کرد که قرآن سخن بشر نیست. بدین دلیل سیوطی برای نخستین بار آیه مذکور را در این کتاب مورد پژوهش قرار می¬دهد.

محاسن و معایب

محقق این رساله چند نکته اعم از حسن و عیب برای آن برشمرده است که عبارتند از:

1. در تراجم مشهور این اثر به عنوان رسالۀ مستقلی ذکر شده است نه برگرفته از لابلای آثار وی همچون معترک الاقران فی اعجاز القرآن که گسترده¬ترین اثر بلاغی سیوطی بشمار می¬آید.
2. سیوطی در این اثر مباحث علم معانی، بیان، و بدیع را نه بطور کامل ادغام کرده و نه به صورت جامع تفکیک کرده است. بلکه به شکل مزجی برخی از مباحث علم بدیع را با دانش معانی آمیخته کرده و بعضی از عناوین دانش معانی را مستقل آورده است. بهتر این بود که هر یک از سه دانش بلاغی را در فصلی جداگانه مطرح می¬کرد.
3. وی در ذکر اصطلاحات بلاغی ناهماهنگ عمل کرده است. گاهی اطباب گفته و گاهی بسط. در حالی که ایندو یکی است ولی خواننده گمان می¬برد که دوتاست. از این¬رو آمار مصطلحات فصاحت و بلاغت بدون دلیل موجهی افزایش پیدا کرده است. اعجاز قرآن از چنان شهرتی برخوردار است که دوست و دشمن به آن اذعان داشته¬اند و لازم نیست برای اثبات آن به تکلف افتاد و عناوین و مصطلحات غیر استاندارد جعل کرد..

منابع مقاله

1. سیوطی، جلال¬الدین، فتح الجلیل للعبد الذلیل، با تحقیق محمد رفعت زنجیر، بیروت، مؤسسه الریان، اول، 1423.
2. مقدمه محقق بر کتاب حاضر.