سید حیدر آملی و تفسیر محیط اعظم: تفاوت میان نسخه‌ها

| زبان =فارسي

| کتابخانۀ دیجیتال نور =

'''سید حیدر آملی و تفسیر محیط اعظم''' اثر عبدالله صلواتی، کتابی است در معرفی سید حیدر آملی و کتاب تفسیر وی، تحت عنوان «المحيط الأعظم والبحر الخضم في تأويل كتاب الله العزيز المحكم».

علامه سید حیدر آملی از علمای شیعه سده هشتم هجری است. این حکیم فرزانه، آثار بسیاری از خود برجای گذاشته است که «تفسیر محیط اعظم» از جمله آنهاست که در اثر حاضر، به معرفی وی و کتاب تفسیر او پرداخته شده است.

مؤلف در مقدمه، به بیان این موضوع پرداخته است که «تفسیر محیط اعظم»، اثری کاملا شیعی بوده و سخنان گهربار ائمه(ع) در آن مشهود است. این اثر با نگاهی وحدت‌گرا سعی در جمع بین تفسیر و تأویل دارد. مؤلف معتقد است که نگرش سید حیدر در این تفسیر، نگرشی وحدت‌انگارانه‌ و محبوبی‌ است‌؛ وحدت‌انگارانه ازآن‌رو که نه‌ از‌ ظهور‌ واحد در مظاهر غفلت می‌کند و نه از حضور کثرت در واحد؛ محبوبی از آن جهت که معارف و تفسیر ایشان، از عنایت‌ الهی‌ است‌، نه محصول تلاش او؛ بنابراین به نتایج به‌‌نحو‌ پیشینی و یقینی آگاهی دارد، اما در گام بعدی بر آن برهان اقامه می‌کند.

همچنین مؤلف در مقدمه این اثر‌ آورده‌ است‌: «سید حیدر، حقایق را به سه سطح شریعتی، طریقتی و حقیقتی‌ معرفی می‌کند. در نگاه اول، آموزه‌های شرعی و برگرفته از معانی ظاهری آن مطرحند و در نگاه دوم، مفاهیم در‌ ارتباط‌ با‌ مقامات سیر و سلوکی و باطنی ملاحظه می‌شوند و جوهره نگاه سوم، رهیافت توحید‌ صمدی‌ است که بر پایه آن، همه مفاهیم دینی، حتی واژه‌های شرعی چون غسل، وضو و... معنای جدیدی می‌یابند‌ و در‌ منزلگاه‌ قدسی و باطنی آرام می‌گیرد».

یکی از ویژگی‌های این اثر، توجه جدی به‌ رویکرد‌ انتقادی‌ سید حیدر در بخش آرا و تفسیر است؛ به این بیان که سید حیدر به‌‌عنوان‌ یک‌ عالم شیعی به پیروی از بیان نورانی حضرت علی(ع)، رجال را به‌ حق‌ می‌شناسد، نه حق را به رجال و هماره حق را ملاک و معیار امور قرار‌ می‌دهد‌؛ ازاین‌رو‌ با هرگونه عقیده و سخنی که به نظر ایشان مطابق حق نباشد، مخالفت می‌کند، هرچند‌ گوینده‌ آن سخن یا نظریه‌پرداز آن، عارف بزرگی چون ابن عربی باشد؛ چنان‌که در‌ مبحث‌ ولایت مقیده و مطلقه، نظر ابن عربی را به‌شدت مورد انتقاد قرار می‌دهد. این انتقاد‌ به‌نحو تفصیلی و در سه شیوه نقلی، عقلی و کشفی، در آثارش از جمله‌ «جامع‌ الأسرار»‌، «نص النصوص» و «تفسير المحيط» مطرح می‌شود. همچنین او به پاره‌ای تفسیرهای نادرست اشاره کرده و آنها‌ را‌ مورد‌ نقد و بررسی قرار می‌دهد که نویسنده اثر نیز به مواردی از این‌ دست‌ اشاره می‌کند.

نویسنده سعی داشته در کنار معرفی‌ کتاب گران‌سنگ «المحيط الأعظم»‌ و مبانی‌، رهیافت و اقوال تفسیری، تصویری اجمالی‌ از‌ احوال، آثار و آرای این عارف را در زبانی ساده، بدون پرداختن به مطالب‌ سنگین‌ و پیچیده عرفانی و بیان بسیاری از‌ ظرایف‌ و لطایف‌ اقوال مؤلف «المحيط‌ الأعظم»‌، بیان کند.

در فصل دوم، آثار سید حیدر آملی که خود به آن اذعان دارد و همچنین آثاری‌ که به وی نسبت داده شده، ذکر شده است. مؤلف با ارائه دلایلی که بدان‌ها اشاره می‌کند، همانند تفاوت در نوع نگارش، هیچ‌یک از آثار منسوب به سید حیدر را از‌ آن‌ او نمی‌داند<ref>ر.ک: قاسمی، سارا، ص49-50</ref>.

سید حیدر آملی، آثار متعددی در عرفان، کلام و تفسیر، به نگارش درآورده است. ایشان در دو اثر «جامع الأسرار» و «نص النصوص»، از آثار خویش یاد کرده است. این آثار، عبارتند از:

در فصل سوم به آرای عرفانی، تفسیری و کلامی سید حیدر آملی پرداخته شده است. در این فصل، ضمن بررسی توحید صمدی قرآنی، امامت و وحدت بین تشیع و تصوف، به انتقادات سید حیدر‌ به‌ برخی از فلاسفه در باب قاعده الواحد، قدم عالم و علم خدا به جزئیات زمانی و گونه‌های سلوک و گونه‌های علم، بهشت و... همت گمارده شده است<ref>ر.ک: قاسمی، سارا، ص50</ref>.

از جمله منابع سید آملی در نگارش این تفسیر، عبارتند از: «تفسیر مجمع البیان»، «کشاف زمخشری»، «تأویل نجم‌الدین رازی»، «تأویل عبدالرزاق قاسانی»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص67-‌69</ref>.

شایان ذکر است که خود سید حیدر انگیزه تألیف تفسیر را چنین بیان می‌کند: «پس از تألیف چند کتاب و رساله به‌ زبان‌ فارسی و عربی که به چهل عدد می‌رسد، حق تعالی مرا به تأویل قرآن کریم امر و فرمان داد و من بعد از آن تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آن را‌ به‌ محیط اعظم‌ و طور اشم در تأویل کتاب اللّه عزیز محکم نامیدم و همچنین این تفسیر در نهایت حسن و کمال تدوین‌ شد و در غایت فصاحت و بلاغت به توفیق ربانی ظهور کرد؛ به‌طور‌ی‌که‌ قبل‌ از من احدی همچون من کتابی مانند این ننگاشته است»<ref>ر.ک: قاسمی، سارا، ص50</ref>.

سید حیدر تفسیر محیط اعظم را با ‌‌یکی‌ از مهم‌ترین اثر ابن عربی، یعنی «فتوحات مکیه» مقایسه می‌کند و البته هر دو‌ را‌ از‌ فیوضات حق تعالی می‌داند. او سعی دارد «المحيط الأعظم» را کتابی جامع تأویل و تفسیر ارائه‌ دهد؛ تأویلی که مطابق ارباب توحید و اهل حقیقت باشد و از سوی دیگر از‌ قاعده اهل‌بیت(ع)‌، به‌حسب ظاهر خارج نباشد<ref>ر.ک: همان</ref>.

 

در پایان لازم به ذکر است که این‌ اثر بر اساس ادعای مؤلف مبنی بر گریز از مطالب پیچیده عرفانی و ارائه مختصری از دریای ژرف کتاب «المحيط الأعظم» نگاشته شده است. با مراجعه به کتاب نیز با اثری مواجه می‌شویم‌ با‌ زبانی روان و گویا که تمام اهداف مؤلف را در بر دارد. تنها نکته قابل ‌توجه بیان نقل قول از سید حیدر و آثار وی است. بدین تقریر که بیان نقل قول مستقیم حتی‌الامکان‌ برای توجه به نکته خاصی در بیان شخص است و در غیر این صورت بهتر است از نقل قول غیر مستقیم ‌استفاده شود. از طرفی بیان پی‌درپی نقل قول نیز‌ صحیح‌ نیست و بهتر است که بعد از بررسی محتوایی هریک، به دیگری اشاره کرد. البته این امر تنها در یک جای کتاب آمده است<ref>قاسمی، سارا، ص50</ref>.

<references />

[[رده:مقالات جدید]]