الإنصاف في مسائل دام فيها الخلاف

الإنصاف في مسائل دام فیها الخلاف

نام کتاب	الإنصاف في مسائل دام فیها الخلاف
نام های دیگر کتاب	دراسات فقهیة موجزة في مسائل احتدم فیها النقاش عبر القرون دراسات کلامیة موجزة في مسائل احتدم فیها النقاش عبر القرون
پدیدآورندگان	سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏169‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏الف‎‏8
موضوع	فقه تطبیقی کلام تطبیقی
ناشر	مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1381 هـ.ش یا 1423 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE37AUTOMATIONCODE

معرفى كتاب

"الإنصاف فى مسائل دام فيها الخلاف" تأليف آية الله شيخ جعفر سبحانى به زبان عربى از جمله آثارى است كه به اختلافات فكرى و فقهى فرق اسلامى و مقارنه و مقايسه بين آنها تحت عنوان فقه و كلام تطبيقى پرداخته است، در جلد اول و دوم به اختلافات فقهى پرداخته و در جلد سوم اختلافات كلامى را جمع آورى و بررسى نموده است.

سابقه تأليف خلاف

بعد از رحلت رسول اكرم صلى الله عليه و آله ميان فقهاء و علماى اسلامى اختلافاتى ظهور كرد و در قرن دوم و سوم هجرى وسعت يافت. كثيرى از علما از همان ابتدا اهتمام بر جمع آورى و تصنيف اين اختلافات داشته و سعى نمودند تا اقوال را در مسائل مطرح نمايند، تا جايى كه گفته شد: شناخت اقوال در مسأله خود نصف استنباط است. به بعضى از كتب تأليف شده در مسائل خلاف اشاره مى نماييم.

نزد اهل سنت:

1- الموطأ، از امام مالك متوفى 179 ق. 2- كتاب الاُمّ از بويطى متوفى 231 ق. 3- مسائل إسحاق الكوسج، اختلاف امام احمد با معاصرينش آورده شده. 4- اختلاف الفقهاء تأليف امام أبى عبد الله محمد بن نصر مروزى (202 - 294 ق). 5- اختلاف الفقهاء تأليف امام ابى بكر محمد بن منذر نيشابورى شافعى متوفى 309ق. 6- اختلاف الفقهاء تأليف امام محمد بن جرير طبرى متوفى 310ق. 7- اختلاف العلماء تأليف امام أبى جعفر أحمد بن محمد طحاوى حنفى متوفى 321ق. 8- اختلاف الفقهاء تأليف محمد بن محمد باهلى شافعى متوفى 321ق. 9- الخلافيات تأليف امام ابى بكر احمد بن حسين بيهقى (384 - 458 ق). 10- اختلاف العلماء تأليف ابى مظفر يحيى بن محمد بن هبيره حنبلى متوفى 555ق.

نزد شيعه:

1- الاختلاف تأليف ابى عبدالله محمد بن عمر واقدى (130 - 207 ق). 2- اختلاف الفقهاء تأليف ابى حنيفه نعمان بن احمد مصرى مغربى متوفى 363ق. 3- مسائل الخلاف فى الفقه، تأليف شريف مرتضى (355 - 436 ق). 4- مسائل الناصريات، تأليف شريف مرتضى. 5- الخلاف فى الاحكام، تأليف شيخ الطايفه ابى جعفر محمد بن حسن طوسى متوفى 460ق. 6- المؤتلف من المختلف بين أئمة السلف، تأليف امين الاسلام فضل بن حسن طبرسى (471 - 548 ق). 7- خلاف المذاهب الخمسه فى الفقه، تأليف شيخ تقى الدين حسن بن على بن داود حلى (647 - 707 ق). 8- تذكرة الفقهاء، تأليف علامه حسن بن مطهر (648 - 726 ق). 9- منتهى المطلب فى تحقيق المذاهب، تأليف علامه حلى كه از بهترين كتب در فقه مقارن از جهت نقل و تحقيق است. 10- مختلف الشيعه، تأليف علامه حلى.

انگيزه تأليف

انگيزه تأليف 1- بيان فرعى بودن اختلافات است. 2- اين اختلافات بسيار محدود است كه در مقابل موارد اتفاق بين فرق اسلامى بسيار ناچيز است. 3- با بررسى منصفانه و عالمانه اين اختلافات، مى توان آن‌ها را به وحدت نظر رساند و موجب برطرف شدن دشمنى‌ها و كينه‌ها بين فرق مختلف شد.

روش تأليف

مؤلف در مقدمه جلد سوم روش مباحث خود را نقلى و عقلى بيان مى دارد. ابتدا به بيان موضوع مورد اختلاف پرداخته و در مورد اختلاف و مناقشه گروه‌هاى اسلامى متمركز شده و به ذكر اقوال در مسئله مى پردازد، سپس به زبان علمى به نقد و بررسى مسائل پرداخته و نظر مورد قبول را با دلايل واضح از كتاب و سنت و با تأييدات صريح عقلى اثبات مى كند و به گونه‌اى بيان مى كند تا در نفوس جاى گرفته و عذر مخالف برطرف گردد.

ساختار

كتاب در دو بخش عمده در سه مجلد تنظيم شده است. بخش اول در دو جلد به اختلافات فقهى بين فرق اسلامى به عنوان فقه تطبيقى و مقارن به بررسى 24 مورد از موارد اختلاف پرداخته و در پايان اين بخش ريشه اين اختلافات در استفاده از منابع شرعى را مورد بررسى قرار داده است. در فقه تطبيقى به مسائلى چون وضو و مسح پا، اذان، قبض يدين، بسمله و ... پرداخته است. در بخش دوم به اختلافات كلامى و بررسى آنها در جلد سوم پرداخته و در 10 فصل به مسائلى چون تحسين و تقبيح عقليين، انسان بين جبر و تفويض، نظريه كسب، اراده الهي، رويت، عصمت انبيا، و ... ميپردازد.

گزارش محتوا

بخش اول: مسائل خلاف فقهى

1. در عنوان وضوء در كتاب و سنت، به مباحثى چون محكم بودن آيه وضو ، اختلاف در كيفيت وضو، منشاء آن ،بررسى دلايل و وضوء پيامبر صلى الله عليه و آله از زبان ائمه اهلبيت عليهم السلام اشاره مى نمايند.

2. در بحث مسح پا از روى كفش، به حكم مسح بر كفش در حال اختيار و دلايل آن در كتاب، سنت و اجماع اهل بيت ميپردازد.

3. در بحث اذان، به معناى لغوى و شرعى، جايگاه آن، تاريخ تشريع اذان، كيفيت تشريع و تثويب در اذان فجر و بدعت ها اشاره دارد.

4. در قبض (بستن) دو دست در نماز، به حكم مسئله، بدعت بودن آن و بررسى و نقد دلايل قائلين مى پردازد.

5. در بسمله، به معناى لغوى و اصطلاحى، فضيلت، بيان اقوال در جزئيت آن، لزوم جهر به آن و بررسى دلايل قائلين به عدم جزئيت آن اشاره شده است.

6. در مسأله سجده بر زمين، به مظهر عبوديت بودن سجود، اختلاف فقهاء در شرايط مسجود عليه به معناى لغوى آن، كيفيت و مراحل سجود در عصر رسول الله صلى الله عليه و آله اشاره دارد.

7. جمع صلاتين.

8. قصر در سفر.

9. افطار مسافر در رمضان.

10. در نماز تراويح، به معناى لغوى و اصطلاحى تروايح، جماعت خواندن آن نزد اماميه و اهل سنت، احاديث مربوط، كلام عمر، اختصاص تشريع به خداوند و ... اشاره مى شود.

11. متعه حج

12. در متعه زنان (ازدواج موقت)، به مسائلى چون غريزه جنسى و محدوده آن، آراء فقهاء در متعه و رواج آن در صدر اسلام، دليل آن در قرآن كريم و پاسخ به شبهات در متعه، اشاره شده است.

13. خمس در كتاب و سنت

14. مواضع خمس در قرآن كريم

15. شهادت بر طلاق

16. سه طلاق در يك مرتبه

17. طلاق معلق

18. حلف به طلاق

19. طلاق در حيض و نفاس يا در طهر مواقعه

20. وصيت به وارث

21. ارث بردن مسلمان از كافر نه عكس آن

22. در ميراث به قرابت يا تعصيب، به معناى لغوى و اصطلاحى عصبه، اقسام آن، توضيح ارث از آن طريق، ضابطه ميراث نزد فريقين و بررسى ادله اشاره مى شود.

23. در عول در ارث، به عول در لغت و اصطلاح، تاريخچه، اقوال مطروح، ادله قائلين به صحت عول و بطلان عول و تصريح ائمه عليهم السلام بر بطلان آن اشاره دارد.

24. در تقيه، به معناى لغوى و اصطلاحى، تاريخ آن در عصر كليم الله و رسول اكرم، اوضاع سياسى شيعه در عصور مختلف، انگيزه تشريع، دلايل آن در كتاب و سنت، اقسام تقيه و شبهات آن اشاره دارد.

خاتمة المطاف: در بحث ريشه اختلاف فقهاء، به مرجعيت علمى اهل بيت عليهم السلام، و صحابه ،حجيت عقل، جايگاه و محل رجوع به آن در فقه شيعه و اهل سنت مى پردازد. در پايان به بررسى مصادر اهل سنت در مواردى كه نص موجود نباشد،مانند قياس، استحسان، مصالح مرسله، سد ذرايع، قول صحابى و غيره اشاره داشته و به نقد آنها مى پردازد.

بخش دوم: مسائل مورد اختلاف در علم كلام

1. در حسن و قبح عقلى، به ملاكات حسن و قبح، حكمت نظرى و عملى، تقسيم قضايا به ضرورى و غير ضرورى، ادله مثبتين و منكرين و نتايج حسن و قبح عقلى مى پردازد.

2. در جبر و تفويض، به مسائلى چون جبر در تاريخ اسلامى، دلايل جبريون ، شبهه افعال انسان در دايره قضا و قدر، شبهه هدايت و ضلالت به دست خدا، دلايل مفوضه، بحث امر بين الامرين اشاره شده و بررسى مى‌شوند.

3. در نظريه كسب، به بيان نظريه مى پردازد و به مسائلى چون توحيد در خالقيت نزد اهل حديث و اماميه، نظريه اشعرى و مراحل تطور نظريه كسب و دلايل ابطال آن ميپردازد.

4. اراده تكوينى و تشريعى خداوند

5. در رؤيت خداوند سبحان، به منشأ بحث رؤيت در يهود و عهد قديم، رؤيت در قرآن و كلمات ائمه اطهار سلام الله عليهم، و پاسخ شبهات قائلين به رؤيت، مى پردازد.

6. در عصمت انبياء، به معناى لغوى و اصطلاحى ، حقيقت آن، عدم سلب اختيار با عصمت، مراحل و ادله عصمت مى پردازد و در پايان دلايل مخالفين عصمت انبياء مورد بررسى و نقد قرار داده است.

7. متكلم و صفات خبريه

8. در بداء، به معناى آن و اين كه در واقع بدا امكان تغيير عاقبت انسان با اعمال صالح و طالح است، بداء در قرآن، تفاسير اشتباه از بداء ، آثار تربيتى ايمان به بداء و در پايان به شبهات اشاره و پاسخ داده شده است.

9. حكومت اسلامى يكى از مهمترين مباحث بعد از رحلت رسول اكرم صلى الله عليه و آله است، لزوم حكومت، نصوص آن ، تنصيصى بودن يا شورايى بودن آن از جمله مسائل اين بحث است. مصنف در پايان نصوص امامت على عليه السلام را چون آيه ولايت، حديث منزلت، حديث غدير را مطرح و سنت نبوى را در اين مسئله طرح و بررسى مى نمايد.

10. عدالت همه صحابه بحثى است كه اهل سنت از آن براى توجيه بسيارى از انحرافات در تاريخ اسلام بهره مى برد. اين كه صحابه چه كسانى هستند، ملاك آن و عدالت ايشان چيست، دلايل عدالت و نقد آن در قرآن، سنت و تاريخ و نمونه هاى بسيارى از عدم عدالت بعضى از صحابه را مطرح مى نمايد.

در پايان مصنف مناظره حسن بصرى با عالم زيدى را در مورد صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله بيان مى دارد.

نسخه حاضر

اين كتاب در گذشته در يك جلد و تنها در موضوع فقه تطبيقى كه به معدودى از مسائل مورد اختلاف اشاره داشت، چاپ شده بود. اما چاپ حاضر در سه جلد داراى مقدمه كوتاهى از مؤلف مى باشد، مقدمه جلد اول به بيان انگيزه بحث و مقدمه جلد دوم به بيان نقش مسائل اختلافى در استنباط و در مقدمه جلد سوم به روش بحث اشاره مى نمايد. در پايان جلد اول مصادر مورد استفاده مصنف به ترتيب الفباء كه 154 منبع مى باشد، آورده شده و فهرست هر جلد نيز در پايان همان جلد آورده شده است.

منابع

1. مقدمه و متن كتاب

پیوندها

مطالعه کتاب الإنصاف في مسائل دام فیها الخلاف در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور