تهذیب و تصحیح ترجمان اللغة: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'تـ' به 'ت'
جز (جایگزینی متن - 'یـ' به 'ی')
جز (جایگزینی متن - 'تـ' به 'ت')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۳۱: خط ۳۱:


==القاموس المحيط==
==القاموس المحيط==
کتاب «قاموس» از مهم‌ترین کتاب‌های لغت در عصر خود و چندین قرن‌ پس‌ از آن در زمینه واژه‌های‌ عربی است و بدان‌سان شهرت یافته است که واژه قاموس برای کتاب لغت، علم شده‌ است. این کتاب که همواره مورد‌ تـوجه‌ ادیبان و لغت‌شناسان بوده، مقبول طبع اهل نظر ایران نیز واقع شده است‌<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21793/59 ر.ک: حبیبی، حسن، ص59-‌60]</ref>.
کتاب «قاموس» از مهم‌ترین کتاب‌های لغت در عصر خود و چندین قرن‌ پس‌ از آن در زمینه واژه‌های‌ عربی است و بدان‌سان شهرت یافته است که واژه قاموس برای کتاب لغت، علم شده‌ است. این کتاب که همواره مورد‌ توجه‌ ادیبان و لغت‌شناسان بوده، مقبول طبع اهل نظر ایران نیز واقع شده است‌<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21793/59 ر.ک: حبیبی، حسن، ص59-‌60]</ref>.


[[فیروزآبادی، محمد بن یعقوب|فیروزآبادی]] در عصر خود از فقها و اهل حدیث مالکیه بشمار می‌رفته و در فنون ادب و لغت، متبحر و متخصص بوده است. او هم به فارسی و هم به عربی می‌نوشته است. وی در متن «[[القاموس المحيط]]»، شصت هزار ماده لغت عرب را گردآوری کرده؛ درحالی‌که جوهری در «[[الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية|صحاح اللغة]]» فقط چهل هزار ماده جمع کرده است. این لغت‌نامه به جهت جامعیت و حسن‌ قبولی که در نزد دانشوران و لغت‌دانان داشته، نسخه‌های متعددی پیدا کرد و عالمان و فاضلان بسیاری درصدد تلخیص، شرح و ترجمه آن به زبان‌های عربی، ترکی و فارسی برآمدند. از جمله ترجمه‌های فارسی این کتاب، «ترجمان اللغة» (شرح قاموس) است که نگارنده آن، آن را به دستور شاه سلطان حسین صفوی، در مدت سی‌ویک ماه و ده روز، فراهم آورده است. وی در دهم شعبان 1114ق آغاز کار نموده و در بیستم ربیع‌الاول 1117ق آن را به پایان رسانیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/15897?pageNumber=3&viewType=pdf ر.ک: مقدمه تصحیح، ج1، صفحه سه]</ref>.
[[فیروزآبادی، محمد بن یعقوب|فیروزآبادی]] در عصر خود از فقها و اهل حدیث مالکیه بشمار می‌رفته و در فنون ادب و لغت، متبحر و متخصص بوده است. او هم به فارسی و هم به عربی می‌نوشته است. وی در متن «[[القاموس المحيط]]»، شصت هزار ماده لغت عرب را گردآوری کرده؛ درحالی‌که جوهری در «[[الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية|صحاح اللغة]]» فقط چهل هزار ماده جمع کرده است. این لغت‌نامه به جهت جامعیت و حسن‌ قبولی که در نزد دانشوران و لغت‌دانان داشته، نسخه‌های متعددی پیدا کرد و عالمان و فاضلان بسیاری درصدد تلخیص، شرح و ترجمه آن به زبان‌های عربی، ترکی و فارسی برآمدند. از جمله ترجمه‌های فارسی این کتاب، «ترجمان اللغة» (شرح قاموس) است که نگارنده آن، آن را به دستور شاه سلطان حسین صفوی، در مدت سی‌ویک ماه و ده روز، فراهم آورده است. وی در دهم شعبان 1114ق آغاز کار نموده و در بیستم ربیع‌الاول 1117ق آن را به پایان رسانیده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/15897?pageNumber=3&viewType=pdf ر.ک: مقدمه تصحیح، ج1، صفحه سه]</ref>.


==ترجمان اللغة==
==ترجمان اللغة==
[[قزوینی، محمد بن یحیی|محمدشفیع قزوینی]]، مترجم کتاب «قاموس» یا مصنف‌ «ترجمان‌ اللغة»، در نظر داشته است که «شرحی مبسوط [بر قاموس‌] نوشته، مفصلا معانی‌ الفاظ ظاهره‌ را‌ تفسیر نماید» و از کتاب‌های متقدمان‌ شواهدی‌ را به‌ شرح‌ مذکور‌ بیفزاید، اما این ترتیب کار از‌ آن‌ جهت سرانجام نمی‌یابد که قصد شارح به اطلاع سلطان‌ صفوی می‌رسد، کـه‌ با‌ القاب و عناوین متعدد در چند سطر‌ بلند از وی یاد‌ می‌شود‌ و در نهایت پس از آخرین‌ عنوان‌ یعنی «محط رحال كافة أنام»، نام وی یعنی «السلطان بن‌ السلطان و الخاقان بن‌ الخاقان‌ المؤيد بتأييدات خالق الثقلين شاه‌ سلطان‌ حسین»، آشکار می‌شود و شاه‌ که‌ «این ذره بی‌مقدار و این‌ خاکسار‌ بی‌اعتبار را منظور نظر التـفات و عنایت‌ و مشمول عواطف بی‌غایت و نهایت فرموده، مقرر می‌دارد» کـه‌ دست‌ از شرح مزبور برداشته کتاب مذکور‌ را‌ فارسی کـند‌. «تا‌ فارسی‌زبانان‌ را حظی وافر و نصیبی‌ متکاثر بوده‌، ثواب آن به روزگار فرخنده‌آثـار پادشاه... عاید گردد»؛ در نتیجه مترجم «حسب‌ الفرمان‌‌ قضاجریان شروع در مقصود» می‌نماید‌، اما‌ اندکی‌ از‌ آنچه‌ را که در‌ طـرح‌ نخست خود لازم می‌دانسته با تعبیر «ایرادات ضرور» به کار می‌افزاید و بدین‌سان ترجمه را «در مدت‌‌ سی‌ ویک‌ ماه و ده یوم» به پایان می‌برد و دوره کـار‌ ترجمه‌ را‌ با‌ این‌ تـعبیر بیان می‌کند که‌ «آغاز چـهره‌گشایی این گلزار همیشه بهار و این شاهد سراپانگار در دهم شهر شعبان المعظم سنه 1114 رخ نموده و زیور اتمام و پیرایه اختتام‌ در بیستم شهر ربیع‌الاول‌ سنه 1117 پوشیده» است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21793/61 ر.ک: حبیبی، حسن، ص61]</ref>.
[[قزوینی، محمد بن یحیی|محمدشفیع قزوینی]]، مترجم کتاب «قاموس» یا مصنف‌ «ترجمان‌ اللغة»، در نظر داشته است که «شرحی مبسوط [بر قاموس‌] نوشته، مفصلا معانی‌ الفاظ ظاهره‌ را‌ تفسیر نماید» و از کتاب‌های متقدمان‌ شواهدی‌ را به‌ شرح‌ مذکور‌ بیفزاید، اما این ترتیب کار از‌ آن‌ جهت سرانجام نمی‌یابد که قصد شارح به اطلاع سلطان‌ صفوی می‌رسد، کـه‌ با‌ القاب و عناوین متعدد در چند سطر‌ بلند از وی یاد‌ می‌شود‌ و در نهایت پس از آخرین‌ عنوان‌ یعنی «محط رحال كافة أنام»، نام وی یعنی «السلطان بن‌ السلطان و الخاقان بن‌ الخاقان‌ المؤيد بتأييدات خالق الثقلين شاه‌ سلطان‌ حسین»، آشکار می‌شود و شاه‌ که‌ «این ذره بی‌مقدار و این‌ خاکسار‌ بی‌اعتبار را منظور نظر التفات و عنایت‌ و مشمول عواطف بی‌غایت و نهایت فرموده، مقرر می‌دارد» کـه‌ دست‌ از شرح مزبور برداشته کتاب مذکور‌ را‌ فارسی کـند‌. «تا‌ فارسی‌زبانان‌ را حظی وافر و نصیبی‌ متکاثر بوده‌، ثواب آن به روزگار فرخنده‌آثـار پادشاه... عاید گردد»؛ در نتیجه مترجم «حسب‌ الفرمان‌‌ قضاجریان شروع در مقصود» می‌نماید‌، اما‌ اندکی‌ از‌ آنچه‌ را که در‌ طـرح‌ نخست خود لازم می‌دانسته با تعبیر «ایرادات ضرور» به کار می‌افزاید و بدین‌سان ترجمه را «در مدت‌‌ سی‌ ویک‌ ماه و ده یوم» به پایان می‌برد و دوره کـار‌ ترجمه‌ را‌ با‌ این‌ تعبیر بیان می‌کند که‌ «آغاز چـهره‌گشایی این گلزار همیشه بهار و این شاهد سراپانگار در دهم شهر شعبان المعظم سنه 1114 رخ نموده و زیور اتمام و پیرایه اختتام‌ در بیستم شهر ربیع‌الاول‌ سنه 1117 پوشیده» است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21793/61 ر.ک: حبیبی، حسن، ص61]</ref>.


البته مترجم «ترجمان اللغة» طرح نخستین خود را به‌صورتی‌ دیگر پی می‌گیرد؛ بدین بیان که وی کتاب دیگری را به‌ نام‌ «الجموع و المصادر» به رشته تحریر درآورده و در آن «جمع‌های کلمات و مصدرهایی که از قلم صاحب قاموس افتاده‌، گرد آورده است»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21793/61 ر.ک: همان]</ref>.
البته مترجم «ترجمان اللغة» طرح نخستین خود را به‌صورتی‌ دیگر پی می‌گیرد؛ بدین بیان که وی کتاب دیگری را به‌ نام‌ «الجموع و المصادر» به رشته تحریر درآورده و در آن «جمع‌های کلمات و مصدرهایی که از قلم صاحب قاموس افتاده‌، گرد آورده است»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/21793/61 ر.ک: همان]</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش