تأملی در معنای مناسک حج

تأملی در معنای مناسک حج
پدیدآوران	نقی زاده، محمد (نویسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-540-047-5
موضوع	حج
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏188‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏7‎‏ت‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، حج (ابهام زدایی) را ببینید.

تأملى در معناى مناسك حج، اثر محمد نقى‌زاده، پژوهشى است پيرامون معناى اعمال و مناسك حج كه به زبان فارسی و در سال 1385ش.نوشته شده است.

كتاب حاضر خلاصه‌اى است از آنچه طى سفر حج به ذهن نویسنده رسيده است. غرض اصلى از نگارش اين اثر، سخن گفتن از معشوقى زيباست كه حضرت حق، جاودانگى و عزت و شرافت آن را معرفى فرموده است.

ساختار

كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش بخش، عرضه شده است.

گزارش محتوا

على‌رغم آنكه سعى نویسنده بر اين بوده است كه ابهامى در متن كتاب نباشد و منابع و مآخذ، دقيقا ذكر و معرفى شوند، اما به جهاتى از جمله عدم انتشار قبلى برخى تصاوير و در نتيجه عدم امكان مراجعه خواننده به آنها و همچنين به منظور رفع برخى ابهامات ظاهرى تذكراتى در مقدمه داده شده است.

بسيارى از آيات مورد اشاره در متن كتاب، به‌طور كامل درج نشده‌اند. متن عربى برخى احاديث و سخنان معصومين(ع) در متن كتاب نيامده است.

براى ورود به مباحث مرتبط با حج، مناسك حج، جايگاه كعبه در اين مناسك و براى سخن گفتن از تكميل‌كننده حج كه زيارت پيامبر(ص) در مدينه است و همچنين براى بحث پيرامون ساير موضوعات مرتبط با اين مناسكِ زيبا و انسان‌ساز، همانند همه موضوعات اصلى و اساسى، ذكر مقدّماتى به‌عنوان آگاهى‌هاى پايه و ايجاد زمينه آماده ساختن ذهن و معرفى زمينه و بستر انجام مناسك براى ورود به بحث اصلى ضرورت دارد. بدين منظور در بخش اول، به ذكر كلياتى در باب مكان، زمان و سابقه موضوع پرداخته شده است.

در بخش دوم، به اجزاء و مواضع و مكان‌هایى كه حاجى در آنها حاضر خواهد شد، پرداخته شده است. مراد از «اجزاء» در اين بخش كتاب، اجزاء كالبدى و مادىِ مكان‌هایى است كه حاجيان يا اعمالشان به‌نحوى با آنها مرتبط هستند. به نظر نویسنده ذكر اين اجزاء و آشنايى با ويژگى‌ها و مختصات برخى معانى آنها، از آن جهت اهميت دارد كه اوّلاً روند و توالى و سلسله مراتب مناسك روشن‌تر مى‌شود و ثانياً آشنايى با اين مكان‌ها كه «ظرف» يك سرى اعمال و مناسك روحانى و معنوى و عبادى و جمعى هستند، ضرورتى است كه مى‌تواند برخى حكمت‌هاى اعمال و مناسك را روشن نمايد. طبيعى است كه ذكر همه موضوعات مربوط به هريك از اجزاء و عناصر، هركدام پژوهش‌هاى مستقلّى را طلب مى‌كند كه از حوصله كتاب خارج است؛ لذا در اين بخش، نویسنده تنها از باب آشنايى و زمينه‌سازى مباحث بعدى، به ذكر مختصر نكاتى بسنده كرده است. از جمله مكان‌هاى معرفى‌شده، عبارتند از: ميقات، حرم، مكه مكرمه، مسجد الحرام، كعبه معظمه، مقام ابراهیم(ع)، حجر اسماعيل(ع)، صفا و مروه، صحراى عرفات، مشعر الحرام، منى، جمرات و.

در بخش سوم، به مناسك پرداخته شده است. يكى از اصلى‌ترين نمودها و عوامل هويتى تمامى اديان (و حتى مكاتب غير دينى) آيين‌هایى است كه اديان و مكاتب، به دلايل و اهداف گوناگون براى پيروان خود معرفى مى‌كنند. در اين مبحث بدون توجه به آيين‌هاى مكاتب غير دينى و همچنين بدون بررسى اهدافى كه برپايى آيين‌ها را ايجاد و توصيه مى‌كنند، تنها به نقش و برخى ويژگى‌هاى آيين‌ها اشاره شده است. آيين‌ها يا مناسك، يكى از اصلى‌ترين عوامل هويت‌بخش اديان و پيروان اديان هستند كه عموماً جنبه جمعى و گروهى دارند و به مناسبت‌هاى گوناگون و در زمان‌ها و مكان‌هاى خاص اجرا مى‌شوند. اين موضوع مورد عنايت قرآن كريم قرار گرفته و در آن، به اينكه «هر قومى مناسكى دارد» اشاره شده است.به اين ترتيب به اعتقاد نویسنده، مى‌توان حج را به‌عنوان مهم‌ترين مراسم آيينى اسلام و به‌مثابه يكى از اصلى‌ترين نمادهاى اسلام معرفى كرد.

در بخش چهارم، مختصرى در مورد مدينه كه به تأكيد روايات، زيارت مشاهد متبرکه آن، تكميل‌كننده حج مى‌باشد، پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است سخن گفتن از حج و كعبه، بدون ياد كردن از كسى كه سنت الهى حج را زنده كرد، حج ابراهیمى را به عالميان آموخت، پرچم توحيد ابراهیمى را در عالم برافراشت، كعبه را از لوث وجود بت‌ها تطهير كرد، مكه را از شرك و بت‌پرستى رهایى بخشيد، صراط مستقيم الهى و رهروى در آن را به عالميان آموخت و در يك كلام، خاتم پيامبران الهى و آخرين سفير و رابط مستقيم خداوند و بندگانش بود، ابتر و ناقص خواهد بود؛ كه خود فرموده است: پس از انجام مناسك حجّ به زيارت ما بياييد و حجّ خود را با زيارت ما تمام كنيد.

به اعتقاد نویسنده، شتافتن به مدينه و زيارت پيامبر(ص) و فرزندانش(ع) در آن شهر، ريشه در سخنان پيامبر اكرم(ص) و ائمّه(ع) دارد. در خبر است كه پيامبر(ص) فرموده است: «هركه به حجّ آيد و مرا در مدينه زيارت نكند، بر من ستم كرده است». از امام محمّدباقر(ع) نيز منقول است كه: «همانا مردم دستور دارند كه گرد كعبه طواف كنند و سپس سوى ما كوچ كنند و ولايت و دوستى خود را به ما اعلام دارند و يارى خود را نسبت به ما عرضه كنند».

در بخش پنجم، به ذكر بسيار مختصرِ يكى از ويژگى‌هاى پيامبر(ص) و زيبايى آن حضرت پرداخته شده است. پيامبر(ص) جامع جميع صفات عالى انسانى است. علاوه بر آن، او اسوه حسنه بشريت است؛ بنابراین، پرداختن به آن حضرت و شناخت ويژگى‌ها و صفاتش، وظيفه جويندگان راه فلاح است. درعين‌حال، از آنجا كه پرداختن به هريك از اين موضوعات، خود تأليفات مفصّل متعدّد و البتّه دانش و آگاهى و علم جامعى طلب مى‌كند، كه از توان و حوصله كتاب خارج است، در اين بخش فقط به دريافت‌هاى كوتاهى از زيبايى وجود او، كه واضح و روشن هستند، اشاره شده و از ميان همه صفات او، به ذكر اجمالى از زيبايى‌اش بسنده شده است.

در آخرين بخش، به‌عنوان سخن پايانى، به جمع‌بندى مطالب و گزارش چگونگى پايان سفر حج پرداخته شده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع.، به ذكر نص و ترجمه آيات و رواياتى پرداخته شده كه در متن، بدان اشاره گرديده است.

كتاب داراى عكس‌هایى است و بيشتر عكس‌هاى مجموعه تصاوير توسط نگارنده تهيه شده‌اند. برخى نيز توسط حاج آقا مجيد شهيدى در اختيار نگارنده قرار گرفته‌اند.

علايم (حروف) اختصارى كه در كتاب به كار رفته است، عبارتند از:

- بى‌تا: زمان (سال) انتشار نامشخص؛

- ج: جلد؛

- ر.ک: رجوع كنيد به؛

- ره (پس از نام‌ها): رحمةالله‌عليه؛

- س (پس از نام‌ها): سلام‌الله‌عليها؛

- ص(پس از نام پيامبر): صلّى الله عليه و آله و سلم؛

- ص(پيش از اعداد): صفحه؛

- صص (پيش از اعداد): از صفحه تا صفحه؛

- ع (پس از نام معصومين):عليه‌السلام، عليهاالسلام، عليهما‌السلام و عليهم‌السلام؛

- ه‍ - ش: هجرى شمسى؛

- ه‍ - ق: هجرى قمرى؛

- الف، ب، ج، د، ه‍... (پس از سال انتشار مراجع): ترتيبِ مراجعِ منتشرشده در يك سال توسط يك مؤلّف.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.