الحجب

کتاب الحجب
پدیدآوران	ابن عربی، محمد بن علی (نویسنده) سعید عبدالفتاح (محقق)
ناشر	مکتبة الثقافة الدينية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1424ق. = 2004م.
چاپ	یکم
شابک	‎977-341-117-6
موضوع	خجالت، عرفان - احاديث، احاديث - جنبه‌هاي قرآني
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ک‎‏2 / 289/2 BP

کتاب الحجب، اثر عرفانی محی‌الدین ابن عربی است که در بیان موانع منطبع در دل سالک که مانع میان وی و معشوق است؛ نوشته شده است.

این حجاب‌ها مخالف با گوهر نفس بوده و با وی مشابهات و مناسبت نداشته است اما ازآنجاکه منازل سایرین غیرمتناهی است هرقدر که بالاتر می‌رویم این موانع لطیف‌تر شده و خود را کمال نشان می‌دهند و در جان سالک ریشه می‌دوانند؛ مؤلف گران‌قدر این حجاب‌ها در افق اعلای انسانیت به رصد نشسته و اثری بی‌بدیل را به یادگار گذاشته است.

ساختار

وی در این کتاب سی‌ویک حجاب را به سلک نثر در آورده که عبارتند از: علم، حب، خلوت و جلوت، انصاف خواستن، صحو، وحدانیت، إتحاد، حجاب با توحید أفعال، شوق و إشتیاق، شهود، مشغول شدن به ادب نگاه‌داشتن به هنگام پرده کشی از شهود، هیبت، نگه‌داشتن سرّ، رؤیت، کون، سکون، قلق، انبعاث، فترت، صلصلة الجرس، قرب، رجوع، تقارب أوصاف از ‌أوصاف، مراسلة‌، تلوین، رجوع از بساط، کتمان محبت، علل، روح قدسی، عارف مردود، مخالفة.

مباحث برگزار شده در این وجیزه را در سه مرحله می‌توان تصویر کرد:

مرحله یکم: بیان حجاب

ایشان در این مرحله نام حجاب یا اگر نیاز باشد معنای آن را متذکر شده است.

مرحله دوم: وجه حجاب بودن

در این مرحله به چرایی مانع بودن حجاب مورد بحث می‌پردازد از بخشی بسیار لطیف است.

مرحله سوم: ‌استشهاد به شعر یا حکایتی

مؤلف در بیان تمامی حجاب‌ها، شعری را ضمیمه کرده است و در اثنای بعضی از بخش‌ها حکایت یا جمله‌ای از عرفا را نقل کرده و گاه به تفسیر آن‌ها پرداخته است و این‌گونه استشهادها کاشف از ید طولای شیخ در بیان حالات مختلف انسان‌ها است.

گزارش محتوا

وی در این کتاب از انواع حجاب‌ها و پرده‌ها، و ارتباط آن‌ها با یکدیگر سخن گفته است و مطالبی را عرضه می‌کند که تاکنون کمتر از آن‌ها در کتابی سخن رفته است.

مؤلف حجاب را عبارت از توقف و یک امر عدمی می‌داند و می‌گوید وقوف با خلق حجاب تو از حق است و وقوف با حق حجاب تو از خلق.

ابن عربی محبت را اساس و پایه وجود اشیاء و مراتب و مقامات آن‌ها می‌داند که حق متعال کاملش را به سرور آفریدگان محمد(ص) اعطا فرمود و هر موجودی را از آن به قدر ظرفیت بهره‌ای است اما با اینکه بالاترین مقامات محبت است ولی وقوف در آن، حجاب است.

ایشان با قبول آنکه طلب وصال، ذاتی حب است و فراق، عرضی، کمال را در دوست داشتن محبوب می‌داند نه در وصال و فراق.

قابل‌توجه آنکه این رساله با محبت آغاز و با محبت به پایان می‌رسد.

اما مهم‌ترین بخش این رساله یافتن حجاب‌ها و ذکر چرایی حجابیت آن‌ها است که خلاصه آن بدین شرح است.

حجاب‌ها وجه حجاب بودن

خلوت و جلوت ......محبوب وی خود خلوت و جلوت است نه حق

انصاف خواستن...... از اوصاف ملامتیه‌ است

صحو...... پاسخ ندادن به ندایی که مقتضای معرفت او نیست

وحدانیت ...... مشغول شدن به مراتب دو گانه و سه گانه أسمای واحد

اتحاد...... نابودی و فنای چیزی را می‌خواهد که فانی نیست.

حجاب با توحید افعال......مشغول شدن به دانستن در مقام دیدن

شوق......آزمندی دل است به‌سوی غایب، پس خود را در آن هنگام در حجاب بیند.

شهود حجاب مشهود است ......حسرت خوردن سالک از بیرون رفتن شاهد

مشغول شدن به ادب نگاه‌داشتن به هنگام پرده کشی از شهود، خود حجاب است.

هیبت ...... مانع مشاهده قلب در بساط مشاهده می‌گردد.

نگه‌داشتن سرّ......جز با مفارقت و جدایی به دست نمی‌آید.

رؤیت......خواهان علم و نظر است و حقیقت را آن‌سان که هست در نمی‌یابد.

کون ...... مشتاق عدم است.

سکون ...... ثبوت معارض تصریف حقیقی و دائمی هستی است.

قلق ......ازسطوات شوق است که حجاب بودن آن گذشت.

انبعاث......مشروط دانستن فتح به در زدن و طلب را در دستور کار آوردن.

فترت...... گرمی طلب و عزم به مقصد را در سالک سرد می‌کند.

صلصلة الجرس......حجاب تناسب کلی است.

قرب ......در او مشاهده بقاء رسم است.

رجوع......در او مفارقت عین است.

تقارب اوصاف از اوصاف......چه در آن ازدیاد نگرانی و هیجان است.

مراسلة ......در او طلب عطوفت است و در این طلب، لذت یافتنی است.

تلوین......موجب جمع اضداد است و لازمه آن تردد در احوال است.

بازگشت از بسط به‌سوی قبض......چون در او لذت نفس است.

یاد کردن خویشتن به مقامی که اقتضای محبت می‌کند......وی مدعی است.

کتمان محبت......چرا که این کتمان دلیل بر عدم استحکام سلطان محبت است.

علت‌ها......چرا که علت‌ها در منازل به‌سوی معشوق را از جهت علت دیدن است.

روح قدسی......جنگیدن روح قدسی با نفس طبیعی مانع شکوفایی وجه حقانی نفس طبیعی می‌شود.

عارف مردود......چون از این توجه به عالم حس متالم و مغموم است.

مخالفت......چون حالی است مناقض با محبت هر چند از مقتضیات آن است.

وضعیت کتاب

کتاب الحجب که در پیش رو دارید به تصحیح سعید عبدالفتاح این تصحیح در میان چاپ‌های مختلف این رساله که نگارنده بدان دست یازیده اولین تصحیح و بهترین آن است.

ایشان در یک مقدمه علمی حجاب را در لغت عرب و در قرآن کریم و روایات و در اصطلاح اهل الله مورد واکاوی قرار داده و بعد به تذکره مؤلف با ارائه فهرستی از منابع اصیلی که از ترجمه ابن عربی سخن گفته‌اند، پرداخته است.

سپس به نسخه‌شناسی تفصیلی سه نسخه استفاده شده در این تصحیح پرداخته است و منهج تحقیقی خود را بدان ضمیمه کرده است.

محقق در پاورقی‌ها به امور زیر پرداخته است:

آدرس دهی آیات و روایات، تحقیق گسترده در منابع احادیث، معنی کردن مصطلحات، ترجمه مختصری از اعلام، بیان اختلاف نسخ.

ایشان در پایان رساله باب سیصد و پنجاهم فتوحات مکیه را ضمیمه رساله کرده است. این باب که بر بنیان حدیث نبوی ان لله سبعین الف حجابا من نور و ظلمة لو کشفها لاحترقت سبحات وجهه ما امتد إلیه بصره من خلقه برگزار شده؛ به‌منظور مزید توضیح بحث از حجب ملحق شده است. ‌

این تصحیح دارای شش فهرست فنی می باشد.

این رساله اخیراً توسط آقای گل بابا سعیدی ترجمه و شرح شده است و با نام حجاب هستی از سوی انتشارات شفیعی چاپ شده است.

منابع مقاله

1. ابن عربی، محی‌الدین(1424ه‍)، کتاب الحجب، تحقیق سعید فتاح، چاپ اول، مصر: مکتبة الثقافة الدینیة
2. سعیدی، گل بابا،1381، حجاب هستی، چاپ دوم، تهران: انتشارات شفیعی