ملول شیرازی

نام	ملول شیرازی
نام‎های دیگر	ملولی شیرازی
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت
اساتید
برخی آثار	دیوان ملولی شیرازی
کد مؤلف	AUTHORCODE34577AUTHORCODE

از منابع موجود، اطلاعی درباره ولادت ایشان به دست نیامد. در اشعار او نیز راجع به این موضوع اشاره‌ای نشده است.

انتساب ملولی به شیراز، از سوی تذکره‌نویسان، می‌تواند بیانگر این نکته باشد که محل ولادت وی شیراز بوده است. علی‌اکبر مشیر سلیمی در این باره وصف «بانوی سخنور شیراز» را به کار می‌برد.

برخی ابیات ملولی هم بر همین نکته تصریح دارند: اگر خواهی ملولی شعر خوان و نکته دان گردی مشو یک ره تو دور از صحبت خوبان شیرازم

دروه زندگی

بی‌گمان ملولی شیرازی در قرن سیزدهم و در دروه‌ی حکومت فتحعلی شاه قاجار می‌زیسته است و هم منابع احوال او و هم اشعار وی، این نکته را مورد تایید قرار داده‌اند. هلاکو میرزا می‌نویسد: «یکی از نسوان سلسه‌ی قاجاریه است»

مکان زندگی

به نوشته‌ی آقا بزرگ تهرانی، ملولی در اوایل حکومت حسینعلی میرزا فرمانفرما در شیراز می‌زیسته است اشعار ملولی هم به این نکته اشاره دارد؛ از جمله شعری که در آن به هجو فردی با لقب ایلخانی می‌پردازد: آن که در شیراز شغلش روز و شب عریانی است گر نمی‌دانی بگویم فاش من ایلخانی است (ص 168) البته یکی – دو تذکره، دوره‌ی زندگی ملولی را قرن 12 هجری دانسته‌اند که با آن چه گذشت بی‌گمان اشتباه است.

تخلص

در تذکره‌ها از این شاعر با تخلص ملول، ملولی شیرازی یا ملولی قاجار یاد شده است این امر نشان می‌دهد که او دو تخلص داشته است و اشعار وی نیز، این نکته را اثبات می‌کنند: روز و شام من نصیب دشمنت گردد ملول شب چو نی‌اند فغانم روز نالان چون جرس (ص 98) گر همه عمر ملولی بگذارد به فراق خوش‌تر آن است بیند به بر اغیارش (ص 99) با این حال تخلص اصلی او ملولی بوده است و وی درباره ی علت انتخاب این تخلص می گوید: ملولی گر تخلص کرده‌ام بی علتی نبود ملولم دل ز هجر خسرو صاحبقران آمد (ص 170)

تحصیلات

منابع در این باره چیزی نگفته‌اند، اما از اشعار ملولی چنین بر می‌آید که وی، اشعار شاعرانی مثل خاقانی را می‌خوانده است: چرا باشد در افشانی او کمتر ز خاقانی ملولی چون که مانند هدایت راهبر دارد (ص 70) مراوده‌ی شعری او با امثال رضا قلی‌خان هدایت نیز، که از بیت بالا به دست می‌آید، بر اهل ادب بودن وی تاکید دارد. با این بیت، نشانگر آشنایی او با خواجه حافظ است: خواجه آن روز که این در نسفته می‌سفت رفته بوده است تو گویی به سفر دلدارش (ص 99) گاهی نیز بیتی از شاعری بزرگ مثل مولوی را تضمین می‌کند هر که گریزد ز خراجات شاه بارکش غول بیابان شود (ص 86) همچنین کاربرد بعضی اصطلاحات در شعر ملولی، نشان می‌دهد که با علوم گوناگون آشنایی داشته است: با وجود تو وجود همه عالم عدم است هر چه از ذات و صفات تو بگوییم، کم است (ص 50)

خانواده

علی اکبر مشیر سلیمی می‌نویسد: «قراین نشان می‌دهد که ملولی، شوهر داشته و شوهرش یکی از شاهزادگان درجه‌ی اول و یا همان فتحعلی شاه قاجار بوده است.»

مذهب

همه‌ی شرایط حکایت از شیعه بودن ملولی دارند و این نکته به ویژه از ابیات زیر بر می‌آید؛ ابیاتی که عقیده‌ی این شاعر را به «شفاعت» باز می‌تابند: گر نه، به روز حشر، علی دادرس بود بر گو ملول! کی گذرد از گناه ما؟ گر من گناه روی زمین کرده‌ام چه باک؟ شیر خداست در همه عالم، پناه ما (ص44) جرمی که نموده‌ای در این دار ملولی فریاد رست نیست به جز ساقی کوثر (ص 174)

شخصیت

شیخ آقا بزرگ طهرانی او را شاعری مرد شمرده است. در این باره دو احتمال وجود دارد: یکی این که ملولی دیگری درذهن شیخ آقا بزرگ بوده است و هنگام معرفی آثار ملولی شیرازی، آگاهی قبلی ایشان بروز یافته است و دیگر این که از ظواهر آثار این شاعر، حدس زده‌اند که باید مرد باشد. آقا بزرگ در الذریعه، دیوان ملولی را نسخه‌ مجلس ارجاع می‌دهد، و گویا تنها از وجود همین نسخه مطلع بوده است. باید متذکر شد که نسخه‌ی مجلس، نسخه‌ای ناقص است که فقط در برگیرنده‌ی 512 بیت از کل دیوان ملولی است در این نسخه، ابیاتی که دلیلی بر زن بودن شاعر باشد، نیامده است و چون از نظر سبکی و ویژگی‌های زبانی، به جنسیت شاعر پی برد؛ بنابر این آقا بزرگ، ملولی را شاعر مرد معرفی می‌کند.

ویژگی‌های فکری

ویژگی‌های فکری ملولی در دو دسته قابل بررسی هستند که اجمالا به این کار می‌پردازیم:

الف) مسایل شخصی

درون مایه‌ی اصلی اشعار ملولی، غم ناشی از بی توجهی محبوب، گله از معشوق، ابراز حسادت نسبت به رقیب و در نهایت، عشق و سوز و گدازهای عاشقانه است و به جرأت می‌توان گفت بخش عمده‌ای از این شکوه‌های از هجران، مربوط به عشق زمینی است و کمتر بیتی یافت می‌شود که بتوان به اصرار، بوی عشق آسمانی را از آن استنشاق کرد.

ب) مسایل اجتماعی

پر رنگ‌ترین مسأله‌ی اجتماعی که در شعر ملولی به چشم می‌خورد، ستیزه با زهد ریایی است. می‌توان گفت این امر، موضوعی است که در بیشتر ادوار ادبی ایران بزرگترین دغدغه‌ی خاطر ادیبان و شاعران بوده است. البته ملولی از شاعران بازگشتی و تابع است و همین ستیزه‌جویی با زهد ریایی نیز، ممکن است تقلیدی باشد، اما نباید فراموش کرد زهد خشک و آمیخته با تعصب نیز موضوعی است که در تمام ادوار وجود داشته است: زاهد ! تو رنج خویش و مرا درد سر مده هر کس که قول تو شنود از تو کمتر است ( ص50 ) زاهد ! چگونه قول تو را بشنود ملول کو را شده اطاعت آن گل عذار فرض (ص 101 )

وفات

هر چند برخی از کتب تذکره، برای ملولی، تاریخ فوت قایل شده‌اند و او را متوفی به سال 1256 ق می‌دانند، نمی‌توان این تاریخ را با اطمینان پذیرفت، چرا که این تذکره‌ها منابع مورد استفاده‌ی خود را در این خصوص ذکر نکرده‌اند. ناگفته نماند که نویسنده‌ی «دایرة‌المعارف زن ایرانی» می‌نویسد: «از زمان مرگ و مدفن وی اطلاعی در دست نیست.»

آثار

با آمارگیری از نسخ خطی اشعار ملولی درباره‌ی تعداد اشعار این شاعر، نتایج زیر به دست آمد:

1. 2قصیده‌ی کوتاه؛
2. 220 غزل کامل و 5 غزل ناتمام؛
3. 1 قطعه؛
4. 17 رباعی؛
5. 4 مثنوی کوتاه.

این آمارگیری، ملولی را شاعری غزل پرداز نشان می‌دهد. به جز این، با رجوع به منابع گوناگون، هیچ اثر دیگری به نام این شاعر نیافتیم.

منابع مقاله

فراهانی، رقیه، «دیوان ملولی شیرازی»، تصحیح رقیه، فراهانی، قم، مجمع ذخایر اسلامی، چاپ اول، 1389.