جزائری، سید نورالدین محمد بن نعمتالله: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
</div> | </div> | ||
'''نورالدین محمد بن | '''نورالدین محمد بن نعمتالله جزائری''' (۱۰۸۸-۱۱۵۸ق)، محدث و ادیب امامی در قرن دوازدهم، فرزند ارشد سید نعمتالله جزایری (1050-1112ق)، از شاگردان محمد بن حسن حر عاملی، از اساتید نصراللّه حائری و صاحب کتاب «فروق اللغات في التمييز بين مُفاد الكلمات». | ||
==نام== | ==نام== | ||
نام صحیح وی نورالدین است، اما برخی | نام صحیح وی نورالدین است، اما برخی تذکرهنویسان به‌اشتباه نام او را علی و لقبش را نورالدین ذکر کردهاند. منشأ این اشتباه، خوانساری است که احتمالاً وی را با سید نورالدین علی بن علی بن حسین بن ابیالحسن موسوی عاملی (متوفی 1068ق) خلط کرده است<ref>ر.ک: کرمی، محمدتقی، ج10، ص263</ref>. | ||
==ولادت== | ==ولادت== | ||
نورالدین در 1088ق، در شوشتر به | نورالدین در 1088ق، در شوشتر به دنیا آمد. وی بزرگ‌ترین فرزند سید نعمتاللّه جزایری، محدث نامآور شیعی، بود<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
==تحصیلات== | ==تحصیلات== | ||
مقدمات علوم دینی را نزد پدرش آموخت، سپس برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و از محضر عالمان آن دیار بهره فراوان برد. در اصفهان جزو نزدیکان شاه حسین صفوی گردید و به فرمان وی | مقدمات علوم دینی را نزد پدرش آموخت، سپس برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و از محضر عالمان آن دیار بهره فراوان برد. در اصفهان جزو نزدیکان شاه حسین صفوی گردید و به فرمان وی کتابهایی نوشت<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
نورالدین در کودکی، در سفری به مشهد مقدس، با شیخ حر عاملی، محدث پرآوازه شیعی (متوفی 1104ق)، ملاقات و از وی اجازه روایی اخذ کرد<ref>ر.ک: همان</ref>. | نورالدین در کودکی، در سفری به مشهد مقدس، با شیخ حر عاملی، محدث پرآوازه شیعی (متوفی 1104ق)، ملاقات و از وی اجازه روایی اخذ کرد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
وی پس از اتمام تحصیلات، به شوشتر بازگشت و پس از وفات پدرش | وی پس از اتمام تحصیلات، به شوشتر بازگشت و پس از وفات پدرش عهدهدار وظایف شرعی و دینی شد و خیلی زود مرجع و مقتدای عام و خاص گشت<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
حزین لاهیجی (متوفی 1180ق)، که در همین دوره از شوشتر دیدن کرده، نورالدین جزایری را فاضل خوانده و وی را در زمره اعیان و بزرگان آن شهر ذکر کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | حزین لاهیجی (متوفی 1180ق)، که در همین دوره از شوشتر دیدن کرده، نورالدین جزایری را فاضل خوانده و وی را در زمره اعیان و بزرگان آن شهر ذکر کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
نورالدین، که روزگاری را صرف تدریس علوم دینی کرده بود، به شهرهای ایران، حجاز و عراق سفر و با عالمان و اعیان و بزرگان دیدار کرد. به نوشته شوشتری، در حمله نادرشاه به شوشتر و کشتار | نورالدین، که روزگاری را صرف تدریس علوم دینی کرده بود، به شهرهای ایران، حجاز و عراق سفر و با عالمان و اعیان و بزرگان دیدار کرد. به نوشته شوشتری، در حمله نادرشاه به شوشتر و کشتار عدهای از اهالی آن شهر، جزایری به دیدار نادرشاه رفت و او را به سبب ظلم و تعدی در حق مردم، نکوهش کرد. به نظر میرسد که این گزارش صحت نداشته باشد؛ زیرا هیچ‌یک از مورخان معاصر جزایری از این ملاقات سخنی به میان نیاورده‌اند و تذکرهنویسان دورههای بعد نیز به تکرار سخنان عبداللطیف شوشتری اکتفا کردهاند؛ حال آنکه وی درباره خاندان جزایری سخنان مبالغهآمیز بسیار گفته است. نورالدین در همین دوره عزلت گزید و از معاشرت با مردم پرهیز کرد<ref>ر.ک: همان، ص263-264</ref>. | ||
==اساتید و مشایخ== | ==اساتید و مشایخ== | ||
مهمترین مشایخ و اساتید وی در حدیث عبارت بودهاند از: | |||
# محمد بن حسن حر عاملی که در 1098ق، هنگامی که نورالدین کمتر از ده سال داشت، به وی اجازه حدیث داد؛ | # محمد بن حسن حر عاملی که در 1098ق، هنگامی که نورالدین کمتر از ده سال داشت، به وی اجازه حدیث داد؛ | ||
# پدر نورالدین، سید | # پدر نورالدین، سید نعمتالله جزایری، که نورالدین پس از اتمام قرائت اربعین حدیث شیخ بهایی در 1099ق، از او اجازه روایت گرفت. سید نعمتالله جزایری، علاوه بر دادن اجازه روایت، از استادان وی نیز بشمار میآید؛ چنان‌که سید نورالدین در نسخهای از مختصر نافع به خط خود در 1104ق، به قرائت کتاب مذکور نزد پدرش اشاره کرده است؛ | ||
# میر محمدباقر | # میر محمدباقر خاتون‌آبادی (متوفی 1127ق، از عالمان و مدرسان برجسته اصفهان)؛ | ||
# میر محمدصالح | # میر محمدصالح خاتون‌آبادی (متوفی 1126ق، از شاگردان برجسته و داماد علامه مجلسی)<ref>ر.ک: همان، ص264</ref>. | ||
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
نورالدین شاگردان بسیاری پرورش داد که در | نورالدین شاگردان بسیاری پرورش داد که در کتابهای تراجم، به شماری از آنها اشاره شده است، از آن جملهاند: | ||
# چهار تن از فرزندانش، یعنی حسین، مرتضی، رضی و | # چهار تن از فرزندانش، یعنی حسین، مرتضی، رضی و بهویژه عبداللّه؛ | ||
# نصراللّه حائری، از مشاهیر عالمان کربلا که نورالدین در شوال 1154ق به وی اجازه حدیث داد؛ | # نصراللّه حائری، از مشاهیر عالمان کربلا که نورالدین در شوال 1154ق به وی اجازه حدیث داد؛ | ||
# علی بن علی نجار شوشتری، از عالمان و پارسایان شوشتر که سید عبداللّه جزایری از وی بسیار تجلیل کرده است؛ | # علی بن علی نجار شوشتری، از عالمان و پارسایان شوشتر که سید عبداللّه جزایری از وی بسیار تجلیل کرده است؛ | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۷: | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
نورالدین در فقه، حدیث و لغت، | نورالدین در فقه، حدیث و لغت، کتابها و رسالههای متعددی نوشته است، از جمله: | ||
# اخلاق سلطانی: در شرح و ترجمه فارسی باب طهارت کتاب «النخبة في الحكمة العملية و الأحكام الشرعية» تألیف فیض کاشانی، که آن را به فرمان شاه حسین صفوی به فارسی ترجمه و شرح کرده است؛ | # اخلاق سلطانی: در شرح و ترجمه فارسی باب طهارت کتاب «النخبة في الحكمة العملية و الأحكام الشرعية» تألیف فیض کاشانی، که آن را به فرمان شاه حسین صفوی به فارسی ترجمه و شرح کرده است؛ | ||
# إنشاء الصلوات و التحيات باقتباس آية النور یا دوازده‌امام: که | # إنشاء الصلوات و التحيات باقتباس آية النور یا دوازده‌امام: که رسالهای مختصر در صلوات بر چهارده معصوم (ع) است و عبداللطیف شوشتری و محمدعلی کشمیری تمام آن را نقل کردهاند؛ | ||
# تحفة الأولياء في ترجمة قصص الأنبياء و المرسلين الموسوم بالنور المبين: که | # تحفة الأولياء في ترجمة قصص الأنبياء و المرسلين الموسوم بالنور المبين: که ترجمهای از «قصص الأنبياء» سید نعمتاللّه جزایری است، شامل یک مقدمه و 32 باب؛ | ||
# ترجمه حدیث وصیت هشام؛ | # ترجمه حدیث وصیت هشام؛ | ||
# حل بعض الأحاديث المشكلة یا حل الأخبار: در شرح و بیان برخی احادیث مشکل؛ | # حل بعض الأحاديث المشكلة یا حل الأخبار: در شرح و بیان برخی احادیث مشکل؛ | ||
# الرسالة الطهورية یا رسالة في أحكام الطهارات: که آن را به دستور شاه حسین صفوی نوشته است؛ | # الرسالة الطهورية یا رسالة في أحكام الطهارات: که آن را به دستور شاه حسین صفوی نوشته است؛ | ||
# السيفية: | # السيفية: رسالهای مختصر در قالب معماست که آن را در پاسخ به «الرسالة القوسية» اثر کمالالدین اسماعیل اصفهانی (متوفی 639) نگاشته و در پایان کتاب «فروق اللغات» آورده است؛ | ||
# کتابی ناتمام در نحو که در آن به‌تفصیل به مباحث دانش نحو پرداخته است؛ | # کتابی ناتمام در نحو که در آن به‌تفصیل به مباحث دانش نحو پرداخته است؛ | ||
# رساله اضداد لغوی، که سید احمد حسینی اشکوری، آن را در زمره تألیفات نورالدین برشمرده است. این رساله به فارسی است و در آن | # رساله اضداد لغوی، که سید احمد حسینی اشکوری، آن را در زمره تألیفات نورالدین برشمرده است. این رساله به فارسی است و در آن گزیدهای از اضداد رضیالدین صغانی (متوفی 650ق) آمده است. این رساله به درخواست نواب مهرعلیخان ترجمه و تدوین شده است. البته در بخش پایانی کتاب «فروق اللغات»، فصلی مستقل با عنوان اضداد منقول از رضیالدین صغانی ملحق شده که به عربی است؛ | ||
# فروق اللغات في التمييز بين مُفاد الكلمات: که مشهورترین اثر نورالدین جزایری و به‌اختصار، به فروق نیز مشهور است. خوانساری به‌اشتباه این کتاب را از تألیفات پدر نورالدین دانسته است. جزایری در این اثر، از شیوه ابراهیم بن علی کفعمی (متوفی 905ق) در کتاب «لمع البرق في معرفة الفرق»، پیروی کرده است. روش تدوین کتاب «فروق اللغات» الفبایی، با رعایت حرف اول | # فروق اللغات في التمييز بين مُفاد الكلمات: که مشهورترین اثر نورالدین جزایری و به‌اختصار، به فروق نیز مشهور است. خوانساری به‌اشتباه این کتاب را از تألیفات پدر نورالدین دانسته است. جزایری در این اثر، از شیوه ابراهیم بن علی کفعمی (متوفی 905ق) در کتاب «لمع البرق في معرفة الفرق»، پیروی کرده است. روش تدوین کتاب «فروق اللغات» الفبایی، با رعایت حرف اول واژهها، نه ریشه آنهاست. این کتاب بخش دومی دارد که در آن به‌صورت موضوعی (نه الفبایی) به بعضی از «فروق لغوی» اشاره شده است و از این حیث با شیوه نگارش «فقه اللغة» عبدالملک ثعالبی شباهت دارد. نورالدین در همین بخش به بررسی لغات اضداد و نیز لغاتی که معنای آنها به‌تبع تغییر حرکاتشان تغییر مییابد، پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص264-265</ref>. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
کرمی، محمدتقی، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1385. | کرمی، محمدتقی، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1385. | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
نسخهٔ ۸ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۰۰
| نام | جزائری، نورالدین محمد بن نعمتالله |
|---|---|
| نامهای دیگر | ج‍زائ‍ري، م‍ح‍م‍د‌ب‍ن ن‍ع‍م‍ه‌ال‍ل‍ه
ج‍زائ‍ري، ن‍ورال‍دي‍ن‌‌ب‍ن ن‍ع‍م‍ه‌ال‍ل‍ه ح‍س‍ي‍ن‍ي موسوي ج‍زائ‍ري، ن‍ورال‍دي‍ن‌‌ب‍ن ن‍ع‍م‍ه‌ال‍ل‍ه نورالدين محمد ال‍ج‍زائ‍ري موسوي شوشتري، نورالدين محمد |
| نام پدر | |
| متولد | 1088ق |
| محل تولد | |
| رحلت | 1158ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE44441AUTHORCODE |
نورالدین محمد بن نعمتالله جزائری (۱۰۸۸-۱۱۵۸ق)، محدث و ادیب امامی در قرن دوازدهم، فرزند ارشد سید نعمتالله جزایری (1050-1112ق)، از شاگردان محمد بن حسن حر عاملی، از اساتید نصراللّه حائری و صاحب کتاب «فروق اللغات في التمييز بين مُفاد الكلمات».
نام
نام صحیح وی نورالدین است، اما برخی تذکرهنویسان به‌اشتباه نام او را علی و لقبش را نورالدین ذکر کردهاند. منشأ این اشتباه، خوانساری است که احتمالاً وی را با سید نورالدین علی بن علی بن حسین بن ابیالحسن موسوی عاملی (متوفی 1068ق) خلط کرده است[۱].
ولادت
نورالدین در 1088ق، در شوشتر به دنیا آمد. وی بزرگ‌ترین فرزند سید نعمتاللّه جزایری، محدث نامآور شیعی، بود[۲].
تحصیلات
مقدمات علوم دینی را نزد پدرش آموخت، سپس برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و از محضر عالمان آن دیار بهره فراوان برد. در اصفهان جزو نزدیکان شاه حسین صفوی گردید و به فرمان وی کتابهایی نوشت[۳].
نورالدین در کودکی، در سفری به مشهد مقدس، با شیخ حر عاملی، محدث پرآوازه شیعی (متوفی 1104ق)، ملاقات و از وی اجازه روایی اخذ کرد[۴].
وی پس از اتمام تحصیلات، به شوشتر بازگشت و پس از وفات پدرش عهدهدار وظایف شرعی و دینی شد و خیلی زود مرجع و مقتدای عام و خاص گشت[۵].
حزین لاهیجی (متوفی 1180ق)، که در همین دوره از شوشتر دیدن کرده، نورالدین جزایری را فاضل خوانده و وی را در زمره اعیان و بزرگان آن شهر ذکر کرده است[۶].
نورالدین، که روزگاری را صرف تدریس علوم دینی کرده بود، به شهرهای ایران، حجاز و عراق سفر و با عالمان و اعیان و بزرگان دیدار کرد. به نوشته شوشتری، در حمله نادرشاه به شوشتر و کشتار عدهای از اهالی آن شهر، جزایری به دیدار نادرشاه رفت و او را به سبب ظلم و تعدی در حق مردم، نکوهش کرد. به نظر میرسد که این گزارش صحت نداشته باشد؛ زیرا هیچ‌یک از مورخان معاصر جزایری از این ملاقات سخنی به میان نیاورده‌اند و تذکرهنویسان دورههای بعد نیز به تکرار سخنان عبداللطیف شوشتری اکتفا کردهاند؛ حال آنکه وی درباره خاندان جزایری سخنان مبالغهآمیز بسیار گفته است. نورالدین در همین دوره عزلت گزید و از معاشرت با مردم پرهیز کرد[۷].
اساتید و مشایخ
مهمترین مشایخ و اساتید وی در حدیث عبارت بودهاند از:
- محمد بن حسن حر عاملی که در 1098ق، هنگامی که نورالدین کمتر از ده سال داشت، به وی اجازه حدیث داد؛
- پدر نورالدین، سید نعمتالله جزایری، که نورالدین پس از اتمام قرائت اربعین حدیث شیخ بهایی در 1099ق، از او اجازه روایت گرفت. سید نعمتالله جزایری، علاوه بر دادن اجازه روایت، از استادان وی نیز بشمار میآید؛ چنان‌که سید نورالدین در نسخهای از مختصر نافع به خط خود در 1104ق، به قرائت کتاب مذکور نزد پدرش اشاره کرده است؛
- میر محمدباقر خاتون‌آبادی (متوفی 1127ق، از عالمان و مدرسان برجسته اصفهان)؛
- میر محمدصالح خاتون‌آبادی (متوفی 1126ق، از شاگردان برجسته و داماد علامه مجلسی)[۸].
شاگردان
نورالدین شاگردان بسیاری پرورش داد که در کتابهای تراجم، به شماری از آنها اشاره شده است، از آن جملهاند:
- چهار تن از فرزندانش، یعنی حسین، مرتضی، رضی و بهویژه عبداللّه؛
- نصراللّه حائری، از مشاهیر عالمان کربلا که نورالدین در شوال 1154ق به وی اجازه حدیث داد؛
- علی بن علی نجار شوشتری، از عالمان و پارسایان شوشتر که سید عبداللّه جزایری از وی بسیار تجلیل کرده است؛
- خواجه افضل بن خواجه علی شوشتری (متوفی 1154) که به نوشته عبداللّه جزایری، در علم موسیقی و تألیف نغمات بی‌نظیر بوده است[۹].
وفات
وی در شب ششم ذی‌حجه 1158ق، در شوشتر درگذشت و مطابق وصیتش، در جوار مسجد جامع به خاک سپرده شد. آرامگاهش در آن شهر زیارتگاه است[۱۰].
آثار
نورالدین در فقه، حدیث و لغت، کتابها و رسالههای متعددی نوشته است، از جمله:
- اخلاق سلطانی: در شرح و ترجمه فارسی باب طهارت کتاب «النخبة في الحكمة العملية و الأحكام الشرعية» تألیف فیض کاشانی، که آن را به فرمان شاه حسین صفوی به فارسی ترجمه و شرح کرده است؛
- إنشاء الصلوات و التحيات باقتباس آية النور یا دوازده‌امام: که رسالهای مختصر در صلوات بر چهارده معصوم (ع) است و عبداللطیف شوشتری و محمدعلی کشمیری تمام آن را نقل کردهاند؛
- تحفة الأولياء في ترجمة قصص الأنبياء و المرسلين الموسوم بالنور المبين: که ترجمهای از «قصص الأنبياء» سید نعمتاللّه جزایری است، شامل یک مقدمه و 32 باب؛
- ترجمه حدیث وصیت هشام؛
- حل بعض الأحاديث المشكلة یا حل الأخبار: در شرح و بیان برخی احادیث مشکل؛
- الرسالة الطهورية یا رسالة في أحكام الطهارات: که آن را به دستور شاه حسین صفوی نوشته است؛
- السيفية: رسالهای مختصر در قالب معماست که آن را در پاسخ به «الرسالة القوسية» اثر کمالالدین اسماعیل اصفهانی (متوفی 639) نگاشته و در پایان کتاب «فروق اللغات» آورده است؛
- کتابی ناتمام در نحو که در آن به‌تفصیل به مباحث دانش نحو پرداخته است؛
- رساله اضداد لغوی، که سید احمد حسینی اشکوری، آن را در زمره تألیفات نورالدین برشمرده است. این رساله به فارسی است و در آن گزیدهای از اضداد رضیالدین صغانی (متوفی 650ق) آمده است. این رساله به درخواست نواب مهرعلیخان ترجمه و تدوین شده است. البته در بخش پایانی کتاب «فروق اللغات»، فصلی مستقل با عنوان اضداد منقول از رضیالدین صغانی ملحق شده که به عربی است؛
- فروق اللغات في التمييز بين مُفاد الكلمات: که مشهورترین اثر نورالدین جزایری و به‌اختصار، به فروق نیز مشهور است. خوانساری به‌اشتباه این کتاب را از تألیفات پدر نورالدین دانسته است. جزایری در این اثر، از شیوه ابراهیم بن علی کفعمی (متوفی 905ق) در کتاب «لمع البرق في معرفة الفرق»، پیروی کرده است. روش تدوین کتاب «فروق اللغات» الفبایی، با رعایت حرف اول واژهها، نه ریشه آنهاست. این کتاب بخش دومی دارد که در آن به‌صورت موضوعی (نه الفبایی) به بعضی از «فروق لغوی» اشاره شده است و از این حیث با شیوه نگارش «فقه اللغة» عبدالملک ثعالبی شباهت دارد. نورالدین در همین بخش به بررسی لغات اضداد و نیز لغاتی که معنای آنها به‌تبع تغییر حرکاتشان تغییر مییابد، پرداخته است[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
کرمی، محمدتقی، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1385.