الشعر و الشعراء

الشعر و الشعراء

نام کتاب	الشعر و الشعراء
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) شاکر، احمد محمد (محقق و شارح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2164‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ش‎‏7
موضوع	زبان عربی - فن شعر شاعران عرب شعر عربی - تاریخ و نقد نقد ادبی
ناشر	دار الحدیث
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1423 هـ.ق یا 2003 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2540AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

الشعر و الشعراء، اثر ابن قتيبه، شرح حالى است از برخى از شعراى جاهلى و دوران اسلامى كه به زبان عربى و در اوايل قرن سوم هجرى نوشته شده است.

كتاب، توسط احمد محمد شاكر تحقيق شده است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از محقق و يك مقدمه از نويسنده آغاز و مطالب در دو جلد، تنظيم شده است.

اين اثر شامل 206 شرح حال از شاعران جاهلى و اسلامى است كه به شيوه قدما تدوين گرديده است؛ يعنى هر شرح حال، تنها چند روايت و خبر و چند قطعه شعر در بر دارد. شعرا در آن به ترتيب خاصى طبقه‌بندى نشده‌اند؛ هرچند كه تا حدى ترتيب زمانى مراعات شده است.

گزارش محتوا

در مقدمات محقق، مطالب ارزنده‌اى، پيرامون مؤلف و آثار وى، بيان شده است

مؤلف در مقدمه خود، به ملاحظات دقيق و اظهار نظرهاى عالمانه‌اى درباره اقسام شعر، عيوب شعر، اقواء، اكفاء، عيوب در اعراب و نيز شعرهاى اوائل پرداخته است.

از جمله شعرايى كه در جلد اول به آن‌ها پرداخته شده، عبارتند از: امرؤالقيس بن حجر، زهير بن ابى‌سلمى، كعب بن زهير، نابغه ذبيانى، مسيب بن علس، متلمس، طرفة بن العبد، لقيط بن معمر، اوس بن حجر، مرقش الاكبر، علقمة بن عبده، عدى بن زيد العبادى، عمرو بن كلثوم، ابودؤاد ايادى، حاتم بن عبدالله طائى، عنترة بن شداد، اسود بن يعفر، اعشى ميمون بن قيس، عبيد بن ابرص، بشر بن ابى‌خازم، سلامة بن جندل، لبيد بن ربيعه، النابغه الجعدى و...

ادامه شرح حال شعرا، در جلد دوم آمده كه برخى از آن‌ها، عبارتند از: عمر بن ابى‌ربيعه، اقيشر، مجنون، عرجى، عروة بن اذينه، كميت، طرماح، رؤبة بن عجاج، ابونخيله راجز، ابونجم راجز و...

ابن قتيبه با اينكه خود حتى يك شعر نيز نسرود، اما احساس و درك او از شعر در تاريخ ادبيات عرب، كم‌نظير است.

مهم‌ترين اثر او در شعر، همين كتاب است. هرچند كتاب را مى‌توان مجموعه‌اى نسبتا كامل و مفيد خواند، اما نكات عمده‌اى افزون بر آثار گذشتگان در بر ندارد؛ به‌خصوص اينكه همگان از منابع مشترك و بسيار گسترده و پراكنده برگرفته از راويان شعر بهره گرفته‌اند.

اشعار شاعران مشهور كه همه اهل ادب آن‌ها را مى‌شناسند و به اشعار آن‌ها در حديث و غريب كلام و نحو و نيز در كتاب خداوند و حديث پيامبر(ص)، استناد و استدلال مى‌شود در اين كتاب فراهم آمده است.

نام شاعران و عصر آنان، منزلت ايشان، حالات آن‌ها در اشعارشان، قبيله‌هاى آن‌ها، نام پدرانشان، القاب و كنيه‌هاى آنان، خطاهايى كه علما بر ايشان گرفته‌اند و... در اين كتاب آمده است.

البته اين همه در حد شاعرانى است كه نام و ياد آن‌ها و اشعارشان بر مؤلف پوشيده نمانده است، اما كسانى كه نامشان پوشيده مانده و يا شعرشان مورد رغبت نبوده و جز خواص، كسى نسبت به آنان آشنا نبوده است، بسيار كم به آنان پرداخته شده است.

از ويژگى‌هاى اين اثر كه به‌عنوان امرى نوظهور در ادبيات كهن عرب مطرح است، مى‌توان به انتخاب عالمانه و توأم با شناخت و فهم دقيق مؤلف نسبت به برخى از اشعار يك شاعر اشاره كرد. مؤلف اشعار را به‌خوبى انتخاب كرده و به‌نيكى نقد و بررسى نموده است.

وى توازن بين شعرا را كاملا رعايت نموده و از هيچ‌يك به نفع ديگرى طرف‌دارى نكرده است. وى با همه حدت و تعصبى كه در كار دين نشان داده، در باب شعر، تقريبا از هر گونه تعصب و گرايش به مذهب و مكتب خاصى به‌دور بوده و شاعران همه طبقات و مذاهب را بدون انتقادى خاص، آورده است. شاعران خارجى، شيعى و سنى در كنار شاعران ماجن (هرزه‌دراى) متهم به زندقه، مذكورند. حتى از اينكه مردانى چون بشار و ابونواس را بستايد و بزرگ‌ترين شعرا بخواند، بيمى به خود راه نداده است.

ديد كلى او نسبت به شعر، البته چندان وسيع نيست و با آنچه از آراء اديبان پيش از او مى‌شناسيم، تفاوت فاحشى ندارد.

وضعيت كتاب

فهرست اعلام و قبايل، اماكن و ايام عرب، لغات مشكل، قوافى، شعراء و محتويات كتاب، در انتهاى جلد دوم آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، برخى از لغات مشكل متن، توضيح داده شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج4، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1381، ص447-459، مدخل ابن قتيبه، نويسنده مقاله: آذرتاش آذرنوش.

پیوندها

مطالعه کتاب الشعر و الشعراء در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور