موسوعة الإمام المهدي(ع)

موسوعة الإمام المهدي(ع)
پدیدآوران	صدر، محمد (نویسنده)
ناشر	دار التعارف للمطبوعات
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1412 ق
چاپ	1
موضوع	آخر الزمان تاریخ - فلسفه حسن بن علی(ع)، امام یازدهم، 233 - 260ق. - سرگذشت‌نامه علی بن محمد(ع)، امام دهم، 212 - 254ق. - سرگذشت‌نامه فتن و ملاحم ماتریالیسم تاریخی محمد بن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق. - محمد بن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق. - غیبت مهدویت مهدویت - انتظار مهدویت - مطالعات تطبیقی نواب اربعه
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏224‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏4‎‏ی‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

موسوعة الإمام المهدي(ع)، از آثار مرجع دینی آیت‌الله سيد محمد صدر (1362- 1419ق)، به زبان عربى است. اين مجموعه، داراى چندين جلد است كه چهار جلد آن منتشر شده و هر جلد آن داراى عنوانى خاص است.

عناوين اين چهار جلد به ترتيب ذيل مى‌باشد:

1. تاريخ الغيبة الصغرى؛
2. تاريخ الغيبة الكبرى؛
3. تاريخ ما بعد الظهور؛
4. اليوم الموعود بين الفكر المادي والديني؛

جلد پنجم اين مجموعه، به‌صورت دست‌نويس است و اين امكان وجود دارد كه مجموعه مذكور تا 12 جلد برسد.

شهيد سيد محمد صدر (قدس‌سره)، خود در يكى از جلسات درس در مورد اين مجموعه فرمود: اين مجموعه براى هر سؤالى كه درباره مسئله مهدویت به ذهن خطور مى‌كند، گشوده است تا سؤال مورد نظر را بر آن بيفزايم.

اين مجموعه از آثار كه مشتمل است بر آرا و نظرات پيرامون سؤالات متنوع حول مسئله مهدویت و نيز نقد و بحث برخى از آرا، مجموعه‌اى است نسبتا كامل و جامع كه مى‌تواند مسلمين خصوصا شیعیان را در اين زمينه مستغنى كند. نكته جالب توجه درباره اين مجموعه آن است كه سيد محمد صدر در سن 29 سالگى اين مجموعه را تأليف كرده است.

گزارش محتوا

تاريخ الغيبة الصغرى

نخستين جلد از «موسوعة الإمام المهدي»، به بررسى تاريخ غيبت صغرى اختصاص دارد. مؤلف، در اين جلد با روشى جديد به تحليل تاريخ زندگانى حضرت هادى، حضرت عسكرى و حضرت مهدى(ع)، پرداخته است.

كتاب «تاريخ الغيبة الصغرى»، با مقدمه‌اى مبسوط از شهيد سيد محمدباقر صدر، استاد شهيد سيد محمد صدر، با عنوان «بحث حول المهدي» شروع مى‌شود، كه اين مقدمه بعدها به‌صورت مستقل به چاپ رسيده است.

شهيد سيد محمدباقر صدر در پايان اين مقدمه مى‌گويد:

پس من به همين مقدار اكتفا مى‌كنم و توضيح و تشريح مسائل را به اين كتاب وامى‌گذارم. به‌راستى كه اين كتاب، مجموعه‌اى است گران‌قدر درباره امام مهدى(ع)، كه به‌وسيله يكى از فرزندان و شاگردان عزيز ما؛ يعنى علامه بحاثه سيد محمد صدر، نوشته شده و تاكنون نظير اين نوشته در ميان كتب و تصانيف شيعه از جهت جامعيت مطالب وجود نداشته است...

پس از مقدمه شهيد سيد محمدباقر صدر، شاهد مقدمه‌اى از مؤلف هستيم كه در آن به نقاط ضعف تاريخ‌نگارى اسلامى به‌طور عام و تاريخ‌نگارى شيعى به‌طور خاص اشاره شده است. مؤلف، اساسى‌ترين نقاط ضعف تاريخ‌نگارى شيعى را چنين بيان مى‌كند:

1. تأكيد بر جنبه اعتقادى موضوع امامت و اثبات امامت ائمه و بى‌توجهى به تلاش‌ها و فعاليت‌هايى كه ائمه(ع)، در عرصه اجتماع داشته‌اند و همچنين نپرداختن به رويدادها، انقلاب‌ها و حوادث اجتماعى كه در عصر ائمه به وقوع پيوسته است؛
2. پراكندگى و نبود دسته‌بندى‌هاى مناسب در بيان رويدادها و وقايع تاريخى؛
3. مشخص نبودن زمان و مكان بسيارى از وقايع تاريخى و عدم ذكر رويدادهاى هم‌زمان با يك حادثه تاريخى خاص؛
4. رعايت نكردن حجم مورد نياز هر مطلب تاريخى و در نتيجه زياده‌گويى در جايى كه بايد به‌اختصار گذشت و گزيده‌گويى در جايى كه نياز به تفصيل است.

مطالب كتاب در دو بخش اصلى سامان يافته است؛ بخش اول، تاريخ زندگانى امام هادى و امام حسن عسکری(ع)، كه در آن در ضمن چهار فصل، موضوعات زير بررسى شده است:

1. عصر امامت امام هادى و امام حسن عسکری(ع) (ويژگى‌هاى اين عصر و نهضت‌هايى كه در آن واقع شده است)؛
2. تاريخ امام على بن محمد هادى(ع)؛
3. تاريخ امام حسن بن على عسكرى(ع)؛
4. تاريخ امام مهدى(ع)، در زمان زندگى پدرشان.

بخش دوم كتاب به بررسى تاريخ غيبت صغرى اختصاص دارد. اصلى‌ترين عناوين كه در اين قسمت مورد بررسى قرار گرفته‌اند، عبارتند از:

1. تاريخ عمومى دوران غيبت صغرى؛
2. خطمشى‌هاى عمومى [حضرت مهدى] در اين دوران؛
3. سفيران چهارگانه، زندگانى و فعالیت‌های آنها؛
4. سفيران دروغين امام مهدى؛
5. امام مهدى، زندگى و فعالیت‌های ايشان.

شايان ذكر است بخش اول كتاب «تاريخ الغيبة الصغرى» توسط آقاى محمد امامى شيرازى ترجمه شده و با نام «پژوهشى در زندگى امام مهدى و نگرش به تاريخ غيبت صغرى» شده است.

تاريخ الغيبة الكبرى

اين كتاب پس از بحثى مقدماتى در زمينه تقسيم غيبت در ضمن سه بخش، موضوعات زير را مورد بررسى قرار داده است:

بخش اول: تاريخ شخص امام مهدى(ع). اين بخش مشتمل بر فصول زير است:

1. راز اساسى غيبت امام مهدى(ع)؛
2. تكليف اسلامى امام مهدى(ع)، در زمان غيبت؛
3. زندگى شخصى امام مهدى(ع)؛
4. ملاقات با امام مهدى(ع)، در دوران غيبت كبرى؛
5. نامه امام مهدى(ع)، براى شيخ مفيد.

بخش دوم: تاريخ انسانى در عصر غيبت كبرى. اين بخش مشتمل بر فصول زير است:

1. بررسى اخبارى كه در زمينه پيشگويى آينده وارد شده‌اند؛
2. پيشگويى‌هايى كه در اخبار آمده است؛
3. تكليف اسلامى در زمان غيبت كبرى.

بخش سوم: شرايط و نشانه‌هاى ظهور. اين بخش، مشتمل بر فصول زير است:

1. شرايط ظهور؛

   مؤلف در اين فصل، ضمن بيان تفاوت ميان شرايط و نشانه‌هاى ظهور، اين موضوعات را مورد بررسى قرار داده است: شرايط لازم براى تحقق ظهور و حكومت عدل جهانى، ارتباط شرايط ظهور با طرح و برنامه الهى و طرح و برنامه خاص خداوندى براى تعيين و به وجود آوردن شخصى كه بتواند جهان را رهبرى كند.

2. نشانه‌هاى ظهور؛

   مؤلف در اين فصل ابتدا، روش كلى خود را در برخورد با روايات مربوط به تعداد نشانه‌هاى ظهور بيان مى‌كند، سپس به بيان مفهوم نشانه و انواع تقسيم‌بندى‌ها در اين زمينه مى‌پردازد. در ادامه برخى اشكالات و ابهاماتى را كه در زمينه نشانه‌هاى ظهور مطرح شده‌اند، بيان مى‌كند و به آنها پاسخ مى‌دهد. سپس نشانه‌هاى ظهور را اعم از حتمى و غير حتمى با عنايت به تقسيم‌بندى آنها از نقطه‌نظرهاى مختلف بيان مى‌كند.

تاريخ ما بعد الظهور

در اين كتاب ابتدا در مقدمه خود درباره اهميت شناختن تاريخ بعد از ظهور، طرق استدلالى به‌كارگرفته‌شده در كتاب براى تميز دادن مطالب صحيح و ناصحيح از يكديگر، مشكلات موجود در بحث كردن از تاريخ بعد از ظهور، راه حل مشكلات مذكور و نيز بيان سرفصل مطالب مطرح‌شده در ادامه كتاب، مطالبى را بيان كرده است. در ادامه تاريخ بعد از ظهور سه بخش بيان گرديده است:

• بخش اول:مقدمات ظهور

اين بخش خود در دو باب بيان گرديده است:

باب اول: مطالب اساسى و زيربنايى مربوط به ظهور كه خود در پنج عنوان مورد بررسى قرار گرفته است. در اينجا به‌طور اجمال به اين پنج عنوان اشاره مى‌كنيم:

1. ارتباط روز ظهور با طرح كلى خداوند براى بشريت؛
2. تأثير غيبت كبرى بر بعد از ظهور؛
3. تعيين زمان ظهور با توجه به شرايط و نشانه‌هاى آن و نيز فايده تحقق اين نشانه‌ها در نسبت با زمان بعد از ظهور؛
4. طرح و برنامه كلى امام مهدى(ع)، در ارتباط با زندگى، وجود و قانون‌گذارى؛
5. طرح و نقشه كلى خداوند براى دوران بعد از ظهور.

باب دوم: در اين باب، حوادث و وقايع نزديك به زمان ظهور از قبيل جنگ‌هاى سفيانى، فتنه دجال، قتل نفس زكيه و... بيان گرديده‌اند.

• بخش دوم: حوادث مربوط به ظهور و برپايى حكومت جهانى امام زمان(ع)، تا زمان وفات آن امام(ع).

اين بخش مشتمل بر چهار فصل است:

1. معناى ظهور و چگونگى آن و رويدادهايى كه در مسير حركت امام مهدى(ع) به سمت عراق رخ مى‌دهد؛
2. چگونگى برپايى عدل در جهان به دست امام مهدى(ع)؛
3. حكومت جهانى امام مهدى(ع)؛
4. چگونگى ارتحال امام مهدى(ع).

• بخش سوم: جهان بعد از امام مهدى(ع). اين بخش، نسبت به دو بخش قبل، مختصرتر است و تفصيل مطالب آن به كتاب چهارم واگذار شده است. اين بخش، در دو باب تنظيم گرديده است:

1. رهبرى بعد از امام مهدى(ع)؛
2. سرنوشت نهايى بشريت.

اليوم الموعود بين الفكر المادي والديني

سه كتاب قبلى در مورد تاريخ امام مهدى(ع)، از ديدگاه اماميه بود. در اين كتاب، مؤلف اعتقاد به وجود روز موعود و آينده‌اى درخشان و اميدواركننده براى بشريت را از دو ديدگاه مادى و دينى بررسى كرده است.

در بخش اول اين كتاب، مؤلف به‌طور مختصر بر اين نكته تأكيد مى‌كند كه فرد مادى با اتكا به ديدگاه مادى‌اش نمى‌تواند آينده‌اى درخشان و سعادتمند را براى جهان پيشگويى كند، اما در ميان مذاهب مادى مارکسیسم به سبب ديدگاه ويژه‌اى كه در زمينه جامعه و تاريخ بشريت دارد، عقيده‌اى متفاوت با ساير مذاهب مادى دارد.

در بخش دوم كتاب، به‌طور مفصل ديدگاه مارکسیسم مورد بررسى قرار گرفته است. روال بحث در اين بخش به‌صورت زير مى‌باشد:

مقدمه اين بخش خود شامل سه مبحث زير است:

1. مضمون مشترك بين ماديت تاريخى و سنت عام الهى.

   در اين بخش، بشارت به آينده‌اى سعادتمند براى بشريت به‌عنوان عقيده و نظريه‌اى مشترك مطرح گرديده است.

2. ريشه‌ها و سرچشمه‌هاى تفكر مارکسیستى. در اين قسمت به دلايل به وجود آمدن تفكر مارکسیستى در بين انسان‌ها اشاره شده است.
3. مشكلات موجود در مباحثه و گفتگو با مارکسیست‌ها.

پس از اين مقدمه، مؤلف براى بيان (ماديت تاريخى) ابتدا دو مبحث زير را به‌صورت مقدمه بحث بيان كرده، سپس به تشريح نظريه ماديت تاريخى مى‌پردازد:

1. پايه‌هاى فلسفى ماديت تاريخى؛
2. پايه‌هاى اقتصادى و اجتماعى ماديت تاريخى.

بخش سوم كتاب، آينده سعادتمند براى بشريت را از نقطه‌نظر سنت عام الهى براى تكامل بشريت مورد بحث قرار داده است.

در اين بخش، مطالب زير به چشم مى‌خورد:

1. پايه‌ها و اصولى كه اين طرح و سنت عام الهى بر آنها استوار گرديده است؛
2. تفصيل و تشريح طرح و سنت عام الهى و مراحل آن؛
3. تطبيق بعضى حوادث تاريخى با طرح سنت عام الهى و نيز بيان برخى شبهات و ايرادات پيرامون سنت عام الهى و پاسخگويى به آنها.

قابل ذكر است كه مؤلف در اين كتاب طرح عام الهى را در مقابله با ماديت تاريخى كه مارکسیست‌ها به آن قائلند، مورد بررسى قرار داده است و از اين دو نقطه‌نظر، آينده بشريت را به تصوير كشيده است.

منابع مقاله

ليلا قنبرى، ماهنامه موعود، 1378، شماره 15، به نقل از پرتاپل جامع علوم انسانى

وابسته‌ها

تاریخ غیبت کبری (ترجمه)

تاریخ پس از ظهور