نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>') |
جز (جایگزینی متن - 'رده:فيلسوفان قرن چهاردهم آ-ي' به 'رده:آثار فلسفی') |
||
| (۲۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR12324J1.jpg | |||
| عنوان =نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام | |||
| عنوان‌های دیگر = | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[نشار، علي سامي]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BBR 1482 /ن5 | ||
| موضوع = | |||
تصوف - تاريخ | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
فلسفه | فلسفه اسلامی - تاريخ | ||
کلام اهل سنت | کلام اهل سنت | ||
کلام شيعه - تاريخ | کلام شيعه - تاريخ | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | دار المعارف | ||
| مکان نشر = مصر - قاهره | |||
| سال نشر =مجلد1: 1977م | |||
|مکان نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE12324AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =9 | |||
| تعداد جلد =3 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =12324 | |||
| کتابخوان همراه نور =12324 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام''' اثر علی سامی نشار، پژوهشی است پیرامون منشأ ظهور تفکر فلسفی در چهار قرن نخست اسلامی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. | '''نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام''' اثر علی سامی نشار، پژوهشی است پیرامون منشأ ظهور تفکر فلسفی در چهار قرن نخست اسلامی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. | ||
| خط ۵۶: | خط ۳۹: | ||
جلد نخست، دارای شش باب بوده و مقدمه چاپ هفتم، ششم، پنجم و چهارم را در خود جای داده است. | جلد نخست، دارای شش باب بوده و مقدمه چاپ هفتم، ششم، پنجم و چهارم را در خود جای داده است. | ||
در مقدمه چاپ هفتم، به بیان این نکته پرداخته شده است که در این چاپ، فصل جدیدی پیرامون عوامل داخلی ظهور تفکر فلسفی در اسلام- ازجمله عوامل لغوی، سیاسی و اقتصادی-به مطالب کتاب، افزوده شده است<ref>مقدمه، ج1، ص16</ref> | در مقدمه چاپ هفتم، به بیان این نکته پرداخته شده است که در این چاپ، فصل جدیدی پیرامون عوامل داخلی ظهور تفکر فلسفی در اسلام- ازجمله عوامل لغوی، سیاسی و اقتصادی-به مطالب کتاب، افزوده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/16 مقدمه، ج1، ص16]</ref> در مقدمه چاپ‌های ششم، پنجم و چهارم به اضافه‌شدن مطالب جدید به کتاب اشاره شده و می‌گوید عنوان و مطالب برخی از ابواب و فصول کتاب در این چاپ نسبت به چاپ‌های پیشین تغییر کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/17 همان، ص17-21]</ref> | ||
باب اول، در سه فصل، مباحث کلی پیرامون فلسفه اسلامی را در خود جای داده است که | باب اول، در سه فصل، مباحث کلی پیرامون فلسفه اسلامی را در خود جای داده است که عبارتند از: اعراب ابتدایی و تأثیر قرآن در تفکر آنان؛ شیوه بحث و تحقیق علوم تجربی در جهان اسلام و ابداع فلسفه اسلامی. در فصل سوم به مباحثی چون فلسفه مشاء، تصوف، علم کلام، علم اصول فقه، فلسفه تاریخ و فلسفه نحو و ارتباط آن‌ها با اسلام مطرح شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/29 همان، ص29-56]</ref> | ||
باب دوم، در پنج فصل، منشأ و خواستگاه خارجی و داخلی فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این باب ابتدا، رابطه اسلام و یهودیت و اختلافات عمومی میان آن دو، ازجمله مسئله نسخ مورد بحث و مطالعه قرار گرفته<ref>همان، ص59-88</ref> و سپس، ضمن بررسی رابطه اسلام و مسیحیت و اختلافات داخلی مسیحیان و فرق مختلف موجود در آن ازجمله مکانیه، نسطوریه و یعقوبیه<ref>همان، ص90-101</ref>، به مطالعه رابطه میان اسلام و فلسفه یونان و وجود اختلافات میان فلسفی اسلامی و فلسفه یونانی، پرداخته شده و مکاتب مختلف فلسفی یونانی و متفکران آن، معرفی شده است که | باب دوم، در پنج فصل، منشأ و خواستگاه خارجی و داخلی فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این باب ابتدا، رابطه اسلام و یهودیت و اختلافات عمومی میان آن دو، ازجمله مسئله نسخ مورد بحث و مطالعه قرار گرفته<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/59 همان، ص59-88]</ref> و سپس، ضمن بررسی رابطه اسلام و مسیحیت و اختلافات داخلی مسیحیان و فرق مختلف موجود در آن ازجمله مکانیه، نسطوریه و یعقوبیه<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/90 همان، ص90-101]</ref>، به مطالعه رابطه میان اسلام و فلسفه یونان و وجود اختلافات میان فلسفی اسلامی و فلسفه یونانی، پرداخته شده و مکاتب مختلف فلسفی یونانی و متفکران آن، معرفی شده است که عبارتند از: مدرسه طبیعیه (با متفکرانی همچون طالیس، انکسمندریس و انکسمانیس) فیثاغوریه (که در این زمینه، به بررسی تأثیر فیثاغورث در تفکرات اسماعیلیه و اخوان‌الصفا پرداخته شده است)؛ ایلیه (که دارای متفکرانی همچون اکستوفان، بارمیدس، زینون و سلیسوس است)؛ مدرسه تغییر (با تفکرات هیرقلیطس)؛ طبیعیون متأخر (ازجمله انبادقلیس و انکساغوراس)؛ سوفسطائیه؛ تصوریه مثالیه (سقراط، افلاطون، ارسطو و فلاسفه بعد او مانند اسکندر افرودیسی و جالینوس)؛ لذیه (ابیقور)؛ رواقیون؛ شکاکان تجربی و مدرسه نوافلاطونیه<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/102 همان، ص102-184]</ref> | ||
باب سوم، در دو فصل، آغاز و ابتدای جنبش عقل‌گرایی اسلامی، مورد مطالعه قرار گرفته است. در این باب، ابتدا به بررسی عقاید کلامی فقهایی همچون ابوحنیفه نعمان، مالک بن انس، محمد بن ادریس شافعی و [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] | باب سوم، در دو فصل، آغاز و ابتدای جنبش عقل‌گرایی اسلامی، مورد مطالعه قرار گرفته است. در این باب، ابتدا به بررسی عقاید کلامی فقهایی همچون ابوحنیفه نعمان، مالک بن انس، محمد بن ادریس شافعی و [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] پرداخته شده و سپس، آرا کلامی ابن کلاب، مورد بحث قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/227 همان، ص227-284]</ref> | ||
نویسنده در باب چهارم، در دو فصل، حشویه، مشبه و مجسمه را معرفی نموده<ref>همان، ص285-308</ref> و در باب پنجم، در دو فصل، از چگونگی ظهور تفکر عقلی و عقل‌گرایی در اسلام سخن گفته است<ref>همان، ص314-371</ref> | نویسنده در باب چهارم، در دو فصل، حشویه، مشبه و مجسمه را معرفی نموده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/285 همان، ص285-308]</ref> و در باب پنجم، در دو فصل، از چگونگی ظهور تفکر عقلی و عقل‌گرایی در اسلام سخن گفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/314 همان، ص314-371]</ref> | ||
در باب ششم، در هشت فصل، به معرفی معتزله، پرداخته شده است. نویسنده در این باب، ابتدا به بررسی اصل تاریخی کلمه معتزله پرداخته و سپس، آرای و تفکرات واصل بن عطاء (81-131ق)؛ ابوهذیل علاف؛ نظام (231-845ق) و معمر بن عباد سلمی را بررسی کرده است<ref>همان، ص373-516</ref> | در باب ششم، در هشت فصل، به معرفی معتزله، پرداخته شده است. نویسنده در این باب، ابتدا به بررسی اصل تاریخی کلمه معتزله پرداخته و سپس، آرای و تفکرات واصل بن عطاء (81-131ق)؛ ابوهذیل علاف؛ نظام (231-845ق) و معمر بن عباد سلمی را بررسی کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/373 همان، ص373-516]</ref> | ||
جلد دوم، پیرامون منشأ و تطور تشیع بوده و مقدمه چاپ هفتم، چهارم، سوم و دوم را در خود جای داده است. | جلد دوم، پیرامون منشأ و تطور تشیع بوده و مقدمه چاپ هفتم، چهارم، سوم و دوم را در خود جای داده است. | ||
باب اول، در هفت فصل، مقدمات تشیع و موضوعات مربوط به آن ازجمله نص الهی بر نصب امام؛ منشأ شیعه؛ قداست علی(ع) نزد شیعه؛ تصویر و جایگاه حضرت علی(ع) در میان اهل سنت و شیعیان معتدل؛ مختاریه، کیسانیه و حنفیه و شیعه ابوهاشمیه توضیح داده شده است<ref>همان، ج1، ص21-60</ref> | باب اول، در هفت فصل، مقدمات تشیع و موضوعات مربوط به آن ازجمله نص الهی بر نصب امام؛ منشأ شیعه؛ قداست علی(ع) نزد شیعه؛ تصویر و جایگاه [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] در میان اهل سنت و شیعیان معتدل؛ مختاریه، کیسانیه و حنفیه و شیعه ابوهاشمیه توضیح داده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/21 همان، ج1، ص21-60]</ref> | ||
نویسنده در باب دوم، در سه فصل، ضمن معرفی شیعیان کیسانیه، امامیه و جعفریه، به بحث پیرامون غلو در این سه فرقه پرداخته است<ref>همان، ص65-94</ref> | نویسنده در باب دوم، در سه فصل، ضمن معرفی شیعیان کیسانیه، امامیه و جعفریه، به بحث پیرامون غلو در این سه فرقه پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/65 همان، ص65-94]</ref> | ||
امامت معنوی و روحانی شیعه در باب سوم، در پنج فصل، ضمن معرفی امام سجاد(ع) و امام باقر(ع)، در ذیل بحث از حرکت و جنبش‌های سیاسی زیدیه و تطور کلامی عقاید این فرقه، توضیح داده شده است<ref>همان، ص101-147</ref> | امامت معنوی و روحانی شیعه در باب سوم، در پنج فصل، ضمن معرفی امام سجاد(ع) و امام باقر(ع)، در ذیل بحث از حرکت و جنبش‌های سیاسی زیدیه و تطور کلامی عقاید این فرقه، توضیح داده شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/101÷ همان، ص101-147]</ref> | ||
باب چهارم، در سه فصل، به معرفی امام جعفر صادق(ع) پرداخته شده و موضوعاتی همچون تجسم؛ فلسفه هشام بن حکم؛ الوهیت؛ ذات الله؛ صفات الله؛ وجود طبیعی؛ عالم انسانی؛ جبریت و حریت و عصمت انبیا(ع) و ائمه(ع) تشریح شده است<ref>همان، ص159-198</ref> | باب چهارم، در سه فصل، به معرفی امام جعفر صادق(ع) پرداخته شده و موضوعاتی همچون تجسم؛ فلسفه هشام بن حکم؛ الوهیت؛ ذات الله؛ صفات الله؛ وجود طبیعی؛ عالم انسانی؛ جبریت و حریت و عصمت انبیا(ع) و ائمه(ع) تشریح شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/159 همان، ص159-198]</ref> | ||
در باب پنجم، در دو فصل، ضمن معرفی شش امام پایانی شیعه اثناعشری، به توضیح و تشریح عقاید این مذهب پرداخته شده<ref>همان، ص209-218</ref> و در باب ششم، در سه فصل، تطور و تکامل غلو، در خلال ظهور فرق میمیه، عینیه و سینیه و غلو عباسی، بررسی گردیده<ref>همان، ص229-255</ref> و باب هفتم، در هشت فصل، به معرفی فرقه اسماعیلیه اختصاص یافته است. ازجمله موضوعات مطرح شده در این باب | در باب پنجم، در دو فصل، ضمن معرفی شش امام پایانی شیعه اثناعشری، به توضیح و تشریح عقاید این مذهب پرداخته شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/209 همان، ص209-218]</ref> و در باب ششم، در سه فصل، تطور و تکامل غلو، در خلال ظهور فرق میمیه، عینیه و سینیه و غلو عباسی، بررسی گردیده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/229 همان، ص229-255]</ref> و باب هفتم، در هشت فصل، به معرفی فرقه اسماعیلیه اختصاص یافته است. ازجمله موضوعات مطرح شده در این باب عبارتند از: اسماعیلیه اولی؛ باطنیه؛ اسماعیلیه یمن؛ قرامطه و تطور کیسانیه؛ نظریات اسماعیلیه درباره امامت و فلسفه اسماعیلیه در فارس<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/271 همان، ص271-377]</ref> | ||
در جلد سوم، که مقدمه چاپ هفتم و اول را در خود جای داده است، ظهور و پیداییش تفکر زهد و تطور و تکامل آن، در دو قرن ابتدایی اسلام در مدارس و مکاتب مختلف اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. | در جلد سوم، که مقدمه چاپ هفتم و اول را در خود جای داده است، ظهور و پیداییش تفکر زهد و تطور و تکامل آن، در دو قرن ابتدایی اسلام در مدارس و مکاتب مختلف اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. | ||
نویسنده در باب اول، در چهار فصل، به بررسی مطالعات اخیر، پیرامون حقیقت تصوف اسلامی پرداخته است. روش‌های مطالعه تصوف اسلامی و مدارس آن؛ اصول و مصادر تصوف اسلامی و اشتقاق کلمه تصوف، موضوعات مطرح شده در این باب می‌باشند<ref>همان، ج3، ص21-43</ref> | نویسنده در باب اول، در چهار فصل، به بررسی مطالعات اخیر، پیرامون حقیقت تصوف اسلامی پرداخته است. روش‌های مطالعه تصوف اسلامی و مدارس آن؛ اصول و مصادر تصوف اسلامی و اشتقاق کلمه تصوف، موضوعات مطرح شده در این باب می‌باشند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8121/1/21 همان، ج3، ص21-43]</ref> | ||
در باب دوم، به مطالعه زندگی معنوی و روحانی در شبه‌جزیره عربستان در قرن اول هجری پرداخته شده<ref>همان، ص61-91</ref> و در سایر ابواب کتاب، به ترتیب، مدارس بصره، کوفه، شام، موصل و خراسان در قرن اول و دوم هجری، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته. ازجمله مهم‌ترین افراد معرفی شده در مدارس بصره، می‌توان به اعلام زیر، اشاره نمود: ابوموسی اشعری، عامر بن | در باب دوم، به مطالعه زندگی معنوی و روحانی در شبه‌جزیره عربستان در قرن اول هجری پرداخته شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8121/1/61 همان، ص61-91]</ref> و در سایر ابواب کتاب، به ترتیب، مدارس بصره، کوفه، شام، موصل و خراسان در قرن اول و دوم هجری، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته. ازجمله مهم‌ترین افراد معرفی شده در مدارس بصره، می‌توان به اعلام زیر، اشاره نمود: ابوموسی اشعری، عامر بن عبدقیس، هرم ابن حیان، احنف بن قیس، ابوالعالیه ریاحی، صله بن أشیم<ref>همان، ص105-197</ref>؛ اثرات سفیان ثوری، داود طائی، اویس قرنی، کمیل بن زیاد و میثم تمار در مدارس کوفه<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8121/1/217 همان، ص217-278]</ref>؛ و اثر عمرو بن اسود سکونی، احمد بن ابی‌حواری، قاسم بن عثمان جوعی، یوسف بن أسباط، سلم بن میمون خواص، ابوعبدالله صوری و ابوعبدالله ساجی در مدرسه شام<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8121/1/283 همان، ص283-359]</ref>؛ اثر معافی بن عمران در مدرسه موصل<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8121/1/365 همان، ص365-367]</ref> و اثر فضیل بن عیاض و ابراهیم بن ادهم در مدرسه خراسان مورد بررسی قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8121/1/379 همان، ص379-429]</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
در هر جلد، فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام، در انتهای کتاب آمده است. | در هر جلد، فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام، در انتهای کتاب آمده است. | ||
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص178</ref>، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است<ref>همان، ص265</ref> | در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/178 ر.ک: پاورقی، ج1، ص178]</ref>، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/8120/1/265 همان، ص265]</ref> | ||
==پانویس == | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۹۲: | ||
[[رده:عصر مدرسان فلسفه قرن چهاردهم]] | [[رده:عصر مدرسان فلسفه قرن چهاردهم]] | ||
[[رده: | [[رده:آثار فلسفی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۱:۰۴
| نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نشار، علي سامي (نویسنده) |
| ناشر | دار المعارف |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 1977م |
| چاپ | 9 |
| موضوع | تصوف - تاريخ
فلسفه اسلامی - تاريخ کلام اهل سنت کلام شيعه - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BBR 1482 /ن5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نشأة الفكر الفلسفي في الإسلام اثر علی سامی نشار، پژوهشی است پیرامون منشأ ظهور تفکر فلسفی در چهار قرن نخست اسلامی که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.
ساختار
مطالب کتاب در سه جلد تنظیم شده است. هر جلد، دارای ابواب مختلفی بوده و در ابتدای هرکدام، یک یا چند مقدمه مربوط به چاپ‌های مختلف، آورده شده است.
گزارش محتوا
جلد نخست، دارای شش باب بوده و مقدمه چاپ هفتم، ششم، پنجم و چهارم را در خود جای داده است.
در مقدمه چاپ هفتم، به بیان این نکته پرداخته شده است که در این چاپ، فصل جدیدی پیرامون عوامل داخلی ظهور تفکر فلسفی در اسلام- ازجمله عوامل لغوی، سیاسی و اقتصادی-به مطالب کتاب، افزوده شده است[۱] در مقدمه چاپ‌های ششم، پنجم و چهارم به اضافه‌شدن مطالب جدید به کتاب اشاره شده و می‌گوید عنوان و مطالب برخی از ابواب و فصول کتاب در این چاپ نسبت به چاپ‌های پیشین تغییر کرده است[۲]
باب اول، در سه فصل، مباحث کلی پیرامون فلسفه اسلامی را در خود جای داده است که عبارتند از: اعراب ابتدایی و تأثیر قرآن در تفکر آنان؛ شیوه بحث و تحقیق علوم تجربی در جهان اسلام و ابداع فلسفه اسلامی. در فصل سوم به مباحثی چون فلسفه مشاء، تصوف، علم کلام، علم اصول فقه، فلسفه تاریخ و فلسفه نحو و ارتباط آن‌ها با اسلام مطرح شده است[۳]
باب دوم، در پنج فصل، منشأ و خواستگاه خارجی و داخلی فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این باب ابتدا، رابطه اسلام و یهودیت و اختلافات عمومی میان آن دو، ازجمله مسئله نسخ مورد بحث و مطالعه قرار گرفته[۴] و سپس، ضمن بررسی رابطه اسلام و مسیحیت و اختلافات داخلی مسیحیان و فرق مختلف موجود در آن ازجمله مکانیه، نسطوریه و یعقوبیه[۵]، به مطالعه رابطه میان اسلام و فلسفه یونان و وجود اختلافات میان فلسفی اسلامی و فلسفه یونانی، پرداخته شده و مکاتب مختلف فلسفی یونانی و متفکران آن، معرفی شده است که عبارتند از: مدرسه طبیعیه (با متفکرانی همچون طالیس، انکسمندریس و انکسمانیس) فیثاغوریه (که در این زمینه، به بررسی تأثیر فیثاغورث در تفکرات اسماعیلیه و اخوان‌الصفا پرداخته شده است)؛ ایلیه (که دارای متفکرانی همچون اکستوفان، بارمیدس، زینون و سلیسوس است)؛ مدرسه تغییر (با تفکرات هیرقلیطس)؛ طبیعیون متأخر (ازجمله انبادقلیس و انکساغوراس)؛ سوفسطائیه؛ تصوریه مثالیه (سقراط، افلاطون، ارسطو و فلاسفه بعد او مانند اسکندر افرودیسی و جالینوس)؛ لذیه (ابیقور)؛ رواقیون؛ شکاکان تجربی و مدرسه نوافلاطونیه[۶]
باب سوم، در دو فصل، آغاز و ابتدای جنبش عقل‌گرایی اسلامی، مورد مطالعه قرار گرفته است. در این باب، ابتدا به بررسی عقاید کلامی فقهایی همچون ابوحنیفه نعمان، مالک بن انس، محمد بن ادریس شافعی و احمد بن حنبل پرداخته شده و سپس، آرا کلامی ابن کلاب، مورد بحث قرار گرفته است[۷]
نویسنده در باب چهارم، در دو فصل، حشویه، مشبه و مجسمه را معرفی نموده[۸] و در باب پنجم، در دو فصل، از چگونگی ظهور تفکر عقلی و عقل‌گرایی در اسلام سخن گفته است[۹]
در باب ششم، در هشت فصل، به معرفی معتزله، پرداخته شده است. نویسنده در این باب، ابتدا به بررسی اصل تاریخی کلمه معتزله پرداخته و سپس، آرای و تفکرات واصل بن عطاء (81-131ق)؛ ابوهذیل علاف؛ نظام (231-845ق) و معمر بن عباد سلمی را بررسی کرده است[۱۰]
جلد دوم، پیرامون منشأ و تطور تشیع بوده و مقدمه چاپ هفتم، چهارم، سوم و دوم را در خود جای داده است.
باب اول، در هفت فصل، مقدمات تشیع و موضوعات مربوط به آن ازجمله نص الهی بر نصب امام؛ منشأ شیعه؛ قداست علی(ع) نزد شیعه؛ تصویر و جایگاه حضرت علی(ع) در میان اهل سنت و شیعیان معتدل؛ مختاریه، کیسانیه و حنفیه و شیعه ابوهاشمیه توضیح داده شده است[۱۱]
نویسنده در باب دوم، در سه فصل، ضمن معرفی شیعیان کیسانیه، امامیه و جعفریه، به بحث پیرامون غلو در این سه فرقه پرداخته است[۱۲]
امامت معنوی و روحانی شیعه در باب سوم، در پنج فصل، ضمن معرفی امام سجاد(ع) و امام باقر(ع)، در ذیل بحث از حرکت و جنبش‌های سیاسی زیدیه و تطور کلامی عقاید این فرقه، توضیح داده شده است[۱۳]
باب چهارم، در سه فصل، به معرفی امام جعفر صادق(ع) پرداخته شده و موضوعاتی همچون تجسم؛ فلسفه هشام بن حکم؛ الوهیت؛ ذات الله؛ صفات الله؛ وجود طبیعی؛ عالم انسانی؛ جبریت و حریت و عصمت انبیا(ع) و ائمه(ع) تشریح شده است[۱۴]
در باب پنجم، در دو فصل، ضمن معرفی شش امام پایانی شیعه اثناعشری، به توضیح و تشریح عقاید این مذهب پرداخته شده[۱۵] و در باب ششم، در سه فصل، تطور و تکامل غلو، در خلال ظهور فرق میمیه، عینیه و سینیه و غلو عباسی، بررسی گردیده[۱۶] و باب هفتم، در هشت فصل، به معرفی فرقه اسماعیلیه اختصاص یافته است. ازجمله موضوعات مطرح شده در این باب عبارتند از: اسماعیلیه اولی؛ باطنیه؛ اسماعیلیه یمن؛ قرامطه و تطور کیسانیه؛ نظریات اسماعیلیه درباره امامت و فلسفه اسماعیلیه در فارس[۱۷]
در جلد سوم، که مقدمه چاپ هفتم و اول را در خود جای داده است، ظهور و پیداییش تفکر زهد و تطور و تکامل آن، در دو قرن ابتدایی اسلام در مدارس و مکاتب مختلف اسلامی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در باب اول، در چهار فصل، به بررسی مطالعات اخیر، پیرامون حقیقت تصوف اسلامی پرداخته است. روش‌های مطالعه تصوف اسلامی و مدارس آن؛ اصول و مصادر تصوف اسلامی و اشتقاق کلمه تصوف، موضوعات مطرح شده در این باب می‌باشند[۱۸]
در باب دوم، به مطالعه زندگی معنوی و روحانی در شبه‌جزیره عربستان در قرن اول هجری پرداخته شده[۱۹] و در سایر ابواب کتاب، به ترتیب، مدارس بصره، کوفه، شام، موصل و خراسان در قرن اول و دوم هجری، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته. ازجمله مهم‌ترین افراد معرفی شده در مدارس بصره، می‌توان به اعلام زیر، اشاره نمود: ابوموسی اشعری، عامر بن عبدقیس، هرم ابن حیان، احنف بن قیس، ابوالعالیه ریاحی، صله بن أشیم[۲۰]؛ اثرات سفیان ثوری، داود طائی، اویس قرنی، کمیل بن زیاد و میثم تمار در مدارس کوفه[۲۱]؛ و اثر عمرو بن اسود سکونی، احمد بن ابی‌حواری، قاسم بن عثمان جوعی، یوسف بن أسباط، سلم بن میمون خواص، ابوعبدالله صوری و ابوعبدالله ساجی در مدرسه شام[۲۲]؛ اثر معافی بن عمران در مدرسه موصل[۲۳] و اثر فضیل بن عیاض و ابراهیم بن ادهم در مدرسه خراسان مورد بررسی قرار گرفته است[۲۴]
وضعیت کتاب
در هر جلد، فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع[۲۵]، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است[۲۶]
پانویس
- ↑ مقدمه، ج1، ص16
- ↑ همان، ص17-21
- ↑ همان، ص29-56
- ↑ همان، ص59-88
- ↑ همان، ص90-101
- ↑ همان، ص102-184
- ↑ همان، ص227-284
- ↑ همان، ص285-308
- ↑ همان، ص314-371
- ↑ همان، ص373-516
- ↑ همان، ج1، ص21-60
- ↑ همان، ص65-94
- ↑ همان، ص101-147
- ↑ همان، ص159-198
- ↑ همان، ص209-218
- ↑ همان، ص229-255
- ↑ همان، ص271-377
- ↑ همان، ج3، ص21-43
- ↑ همان، ص61-91
- ↑ همان، ص105-197
- ↑ همان، ص217-278
- ↑ همان، ص283-359
- ↑ همان، ص365-367
- ↑ همان، ص379-429
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص178
- ↑ همان، ص265
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.