جوامع حدیثی شیعه

جوامع حدیثی شیعه

نام کتاب	جوامع حدیثی شیعه
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	حجت، هادی (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏115‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏3‎‏ج‎‏9
موضوع	حدیث - تاریخ حدیث - علم الرجال محدثان شیعه
ناشر	دانشکده علوم حديث
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1388 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE17188AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

جوامع حديثى شيعه اثر دكتر هادى حجت، معرفى جوامع حديثى قديم و جديد شيعه است. اين كتاب به زبان فارسى در سال 1386ش براى دانشجويان رشته علوم حديث در دروه كارشناسى، به عنوان منبع اصلى درس «جوامع حديثى شيعه» و براى دانشجويان رشته علوم قرآن و حديث در دوره‌هاى كارشناسى ارشد و به عنوان منبع كمك درسى درس «تاريخ حديث»، تدوين شده است .

ساختار

كتاب با دو مقدمه از ناشر و نويسنده آغاز شده است. در اين مجموعه، در قالب پانزده درس و بر اساس سير تاريخى، به معرفى هر يك از جوامع حديثى متقدم و متأخر شيعه پرداخته شده و تلاش گرديده است ضمن دسته‌بندى منظم مباحث، از طريق طرح سؤالات و پژوهش‌هاى مختلف و نقل نمونه‌هايى از متون هر يك از جوامع حديثى، زمينه ارتباط و مراجعه مستقيم هر چه بيشتر مخاطبان با كتاب‌هاى جوامع حديثى فراهم آمده و صرفاً به نقل مباحث نظرى اكتفا نشده است .

در ابتداى هر درس، خلاصه‌اى از مباحث آن درس ارائه شده و در پايان نيز پرسش و پاسخ‌هاى متناسب با مطالب مطرح گرديده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشران، به انگيزه تدوين كتاب اشاره گرديده است.

در پيشگفتار نويسنده، اين نكته بيان گرديده كه حديث به عنوان مهمترين راه دستيابى به سنت معصومان(ع) بيشترين نقش را در استنباط احكام و معارف اسلامى و شكل‌دهى تفكرات مذاهب مختلف اسلامى داشته است .

در درس اول، ابتدا به تعريف جوامع حديثى پرداخته شده است. جوامع به كتاب‌هايى گفته مى‌شود كه در آن‌ها، احاديث به ترتيب ابواب فقهى جمع‌آورى شده باشد؛ مانند: صحاح سته اهل سنت و كتب اربعه شيعه و همچنين جوامع حديثى متأخر شامل: بحار، وسائل و وافى. يا اين جمع‌آورى، به ترتيب حروف الفبا باشد، مانند: « جامع الاصول» ابن اثير .

در ادامه، مراحل تاريخى تدوين جوامع حديثى شيعه به چهار دسته زير تقسيم شده است:

1- جوامع اوليه (تأليف در قرن دوم و سوم)، مانند: «النوادر»، «نوادر الحكمة»و «المحاسن».

2- جوامع متقدم يا ثانويه (تأليف در قرن چهارم و پنجم)، شامل كتب اربعه: «كافى»، «تهذيب»، «استبصار» و «من‌لايحضره‌الفقيه».

3- جوامع متأخر (تأليف در قرن يازدهم و دوازدهم)، شامل: «وافى»، «وسائل الشیعة» و «بحار الانوار».

4- ساير جوامع حديثى شيعه (از قرن دوازدهم تا دوران معاصر)، مانند: «مستدرك وسائل الشيعة» و «جامع احاديث شيعه» .

پس از آن به سير در جوامع اوليه و زمينه‌هاى تأليف اين جوامع، پرداخته شده و براى اينكه زمينه‌هاى تأليف اين جوامع به خوبى روشن شود، به ادوار حديث شيعه در زمان حضور اشاره شده است. اين ادوار به ترتيب عبارتند از:

1- عصر امام على(ع) تا پايان امامت امام سجاد(ع) (سال 96ق) كه عصر تولد و رشد حديث شيعه است.

2- عصر صادقين(ع) (96 تا 148ق) كه عصر شكوفايى و انتشار حديث شيعه و عصر تدوين اصول است.

3- عصر امام هفتم(ع) تا آغاز غيب صغرى (148 تا 260ق) كه عصر تبويب و شكل‌گيرى فقه و حديث شيعه و عصر تدوين جوامع اوليه است .

در پايان اين درس نگاهى مختصر به برخى از جوامع اوليه از جمله «النوادر» اشعرى و «المحاسن» برقى شده است .

در درس دوم، ابتدا به معرفى جوامع حديثى متقدم و مؤلفان آن‌ها پرداخته شده و علل شهرت يافتن كتب اربعه و نكاتى پيرامون آن‌ها بيان گرديده و سپس مرورى بر زندگى مرحوم كلينى و مشايخ، شاگردان و تأليفات ايشان شده است .

در پايان نيز مطالبى پيرامون كتاب كافى شامل: نام كتاب، زمان كتابت، انگيزه نگارش، مأخذ كتاب كافى، تعداد روايات و ساختار كتاب، بيان گرديده است. شيخ مفيد، كافى را از سترگ‌ترين و سودمندترين كتب شيعه دانسته و فيض كاشانى، آن را معتبرترين، كامل‌ترين و جامع‌ترين كتب اربعه معرفى كرده است .

درس سوم، شامل دو بخش است. در بخش اول، ويژگى‌هاى شيوه گزارش متن احاديث در كافى بيان گرديده است. مهمترين ويژگى‌هاى مربوط به شيوه گزارش متن احاديث در كافى عبارتند از:

1- ذكر نص حديث و پرهيز از نقل به معنا.

2- عدم ذكر احاديث متعارض و اكتفا به ذكر روايات مطابق با نظر فقهى خود.

3- مقدم داشتن رواياتى كه در دلالت بر مطلب از صراحت و وضوح بيشترى برخوردارند.

4- تقطيع متن در برخى موارد بدون تصريح بدان.

5- شرح و بيان برخى از احاديث توسط مرحوم كلينى.

6- رفع تعارض .

در بخش دوم اين درس، به بيان ويژگى‌هاى شيوه گزارش در اسناد كافى پرداخته شده است. اين ويژگى‌ها عبارتند از:

1- عدم روايت از غيرمعصوم جز در موارد نادر؛ 2- ذكر كامل سند تا معصوم(ع) جز در موارد اندك؛ 3- ذكر طرق مختلف براى يك روايت؛ 4- امانت در گزارش سند؛5- استفاده از شيوه‌هاى مختلف براى اختصار سند؛ 6- عنعنه در سند؛ 7- ارسال در برخى اسناد .

در درس چهارم، ابتدا اعتبار كافى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و سپس به مزايا و ويژگى‌هاى اين كتاب، اشاره شده است. مزايا و ويژگى‌هاى بيان شده، عبارتند از:

1- تأليف كافى در عصر غيبت صغرى و نزديك بودن تأليف آن به عصر حضور ائمه(ع).

2- جامعيت كتاب (اشتمال بر روايات اعتقادى، اخلاقى و فقهى) كه اين ويژگى در ديگر كتب اربعه وجود ندارد.

3- بيشتر بودن روايات آن نسبت به ديگر جوامع متقدم شيعه و نيز صحاح اهل سنت؛ زيرا كافى قريب 16000 حديث دارد و در ميان كتب اربعه، پس از آن «تهذيب الاحكام» با 13590 حديث بيشترين تعداد روايت را دربر دارد. كتب ششگانه اهل سنت نيز پس از حذف مكررات تنها مشتمل بر قريب 9500 روايت‌اند.

4- صرف 20 سال وقت براى گردآورى، تدوين و پيرايش كتاب كه اين امر موجب شده است كافى نسبت به ديگر كتب اربعه از استحكام و دقت بيشترى در نقل اسناد و متون برخوردار گردد.

5- وجود ثلاثيات در كافى؛ يعنى روايات عالى السندى كه تنها با سه واسطه از معصوم(ع) نقل شده‌اند.

6- ذكر كامل اسناد.

7- عنوان‌دهى دقيق ابواب با عناوين كوتاه و رسا.

8- مشتبه نشدن توضيحات مصنف با متن روايات .

در درس پنجم، مباحث مربوط به شيخ صدوق و دومين جامع حديثى متقدم، يعنى كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» پى گرفته شده است. مباحث اين درس عبارتند از: نگاهى به زندگانى شيخ صدوق؛ شرايط سياسى و فرهنگى در عصر شيخ صدوق؛ شيخ صدوق از نگاه عالمان؛ مشايخ و شاگردان شيخ صدوق؛ تأليفات شيخ صدوق؛ نكاتى درباره كتاب «مدينة العلم» و مطالبى درباره كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» شامل: نام كتاب، زمان تأليف، موضوع كتاب، انگيزه نگارش، مآخذ كتاب، انگيزه نگارش، مآخذ شيخ صدوق، سبك نگارش و ساختار كتاب .

در درس ششم، ابتدا ويژگى‌هاى شيوه گزارش متن احاديث در «من‌لايحضره‌الفقيه» و سپس ويژگى‌هاى شيوه گزارش اسناد در آن بيان گرديده و سپس، شيوه‌هاى حذف سند در اين كتاب بررسى شده است. از ديگر مباحث اين درس عبارتند از: نكاتى درباره مشيخه «من‌لايحضره‌الفقيه»؛ نمونه‌اى از كاربرد مشيخه براى اتصال سند؛ مراسيل صدوق؛ اعتبار كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه»؛ نگاهى به برخى از آراء شاذ فقهى شيخ صدوق و كارهاى انجام شده پيرامون اين كتاب .

در درس هفتم، ضمن نگاهى به زندگانى شيخ طوسى و اساتيد، شاگردان و تأليفات ايشان، مباحثى پيرامون كتاب «تهذيب الاحكام» مانند: نام كتاب، زمان تأليف، موضوع كتاب، انگيزه نگارش، ساختار كتاب، تعداد روايات، شيوه تأليف، ويژگى‌ها و امتيازات، شيوه‌هاى شيخ طوسى در تأويل و جمع روايات و نمونه‌اى از نقل روايات در اين كتاب، ارائه گرديده است .

در درس هشتم، به معرفى كتاب «الاستبصار» پرداخته شده و ضمن بيان ويژگى‌ها و امتيازات اين كتاب، خصوصيات مشترك تهذيبين و نكاتى درباره مشيخه آن‌ها، ذكر شده است. ديگر مباحث مطرح شده در اين درس، عبارتند از: نمونه‌اى از جمع بين روايات مختلف از كتاب «الاستبصار»، برخى از اشكالات وارد شده بر تهذيبين، شروح و حواشى تهذيبين و نگاهى بر دوران فترت در حديث شيعه .

نويسنده در درس نهم، سخن درباره جوامع حديثى متأخر را با نگاهى گذرا به وضعيت حديث در قرن‌هاى يازدهم و دوازدهم هجرى آغاز كرده و بحث را با بررسى كتاب وافى، اولين جامع حديثى متأخر شيعه و نگاهى به زندگى مؤلف آن، پى گرفته است .

درس دهم، درباره علامه مجلسى و كتاب «بحار الانوار» است و در آن به مباحث زير پرداخته شده است: نگاهى به زندگى علامه مجلسى، آثار و تأليفات علامه مجلسى، علامه مجلسى از نگاه عالمان، علامه و احياى كتب حديثى شيعه و مطالبى درباره كتاب «بحار الانوار» .

در درس يازدهم، ابتدا منابع و ساختار كتاب «بحار الانوار» بررسى گرديده و در ادامه، به بيان ويژگى‌هاى شيوه گزارش متن احاديث و اسناد و نيز ويژگى‌ها و مزاياى كتاب «بحار الانوار» پرداخته شده است و در درس دوازدهم، ميزان اعتبار روايات «بحار الانوار» سنجيده شده و سپس انتقادها به بحار و تأليفات پيرامون اين كتاب، بررسى شده است .

در درس سيزدهم، به منظور آشنايى با سومين جامع حديثى متأخر و مؤلف آن، به مباحث زير پرداخته شده است: نگاهى به زندگانى شيخ حر عاملى؛ شيخ حر از نگاه عالمان؛ آثار و تأليفات شيخ حر عاملى و مطالبى درباره كتاب «وسائل الشيعة» از جمله شيوه گزارش متن و اسناد و ويژگى‌ها و مزاياى آن .

در درس چهاردم، به دو جامع حديثى كه به نحوى در ارتباط با كتاب «وسائل الشيعة» نوشته شده‌اند، يعنى «مستدرك الوسائل» و «جامع احاديث الشيعة» پرداخته شده است. عناوين اين درس عبارتند از: محدث نورى و كتاب «مستدرك الوسائل»؛ آثار و تأليفات محدث نورى؛ آيت‌الله بروجردى و كتاب «جامع احاديث الشيعة» و ويژگى‌ها و امتيازات اين كتاب .

در آخرين درس، با تعدادى ديگر از جوامع حديثى شيعه كه در سه قرن اخير تأليف شده‌اند آشنا خواهيم شد؛ ازاين‌رو نويسنده در اين درس، ابتدا كتاب‌هاى «عوالم العلوم و المعارف»، «جامع المعارف و الاحكام» را معرفى نموده و سپس به سه مجوعه حديثى كه در دوره معاصر نوشته شده‌اند پرداخته است .

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مأخذ مورد استفاده نويسنده، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.