قانون تفسیر

قانون تفسیر
پدیدآوران	کمالی دزفولی، سید علی (نویسنده)
ناشر	کتابخانه صدر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1354 ش یا 1396 ق
چاپ	1
موضوع	تفاسیر - مجموعه‌ها تفسیر تفسیر - تاریخ تفسیر آیات قرآن - علوم قرآنی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏91‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏8‎‏ق‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

قانون تفسير، اولين و جديترين اثر قرآن پژوهى استاد پيشكسوت كمالى دزفولى(ره) است و در واقع جلد اول از دوره سه جلدى كتب علوم القرآن آن فرزانه می‌باشد. در اين اثر، محقق ارجمند با نگاهى نو و بديع در مباحث بكر علوم قرآن، به خلق اثرى شگفت انگيز دست زده، چنانكه با مهارت و استادى به طرح مباحث بنيادين اين علم پرداخته و ابواب و عناوين آن را به نظم و نسقى نوين عرضه كرده و آراء و انديشه‌هاى خويش را با اتقان و استحكام بيان داشته است. آن گونه كه از اين اثر پيداست، اعتقاد و اعتماد خالصانه استاد به سنت معصومين(ع)، دروازه ورود ايشان به ساحت مقدس قرآن شد و فى الواقع اين نگاه عميق ميراث گرانبهايى بود كه او از اسلاف ارجمند خود در حوزه علميه دزفول به ارث می‌برد.

ساختار و گزارش محتوا

اين كتاب داراى يك پيشگفتار، دوازده بخش، دو ملحق و پنج مستدرك است.

پيشگفتار مفصل مؤلف، حسن مطلع اين اثر قيم است. گفتارى است كه در عين صلابت، سليس و روان و البته پر مغز و جان دار بودن، بيانگر روح اجتماعى و اصلاح گرايانه استاد می‌باشد. ضمن بيان جايگاه قرآن و دعوت به فهم وعمل به آن، مختصرى در تاريخ پيدايش علوم قرآن به عنوان مقدمه تفسير ذكر كرده‌اند.

بخش يكم: تعاريف كه شامل تعاريف علم، قرآن، علوم القرآن، تفسير، تاويل و موارد استعمال اين دو در قرآن، روايات و اقوال علما، نامها و صفتهاى قرآن در قرآن و... است. تعريف جامع ايشان از علوم القرآن شنيدنى است: مقصود از آن، گروهى از معارف متصله قرآن است، خواه تصورى باشند، خواه تصديقى كه به نحوى از انحاء و به طور خاص خادم قرآن باشند، مانند علم الرسم و... و قيد «به طور خاص» براى آن است كه بعض از علوم را هر چند به طور مقدمه در فهم قرآن دخيلند مانند صرف و نحو خارج كند، نه علم اعراب القرآن را كه به طور خاص در فهم قرآن دخيل است...

بخش دوم: قابل فهم بودن قرآن؛ كه شامل مباحثى مانند: چگونه قرآن را ميفهميدند، ادله مفهوم بودن قرآن و مخالفين آن است.

بخش سوم: مصونيت قرآن از تحريف؛ كه شامل مباحث: چگونه تغيير ميدهند، دلائل عدم تحريف و ادله قائلين به تحريف می‌باشد.

بخش چهارم: جمع و فراهم ساختن قرآن؛ كه شامل مباحثى است چون: معانى جمع، كتابت و ضبط، خوانايى و نويسايى پيغمبر(ص)، كاتبان وحى، وسائل نوشتن، تركيب قرآن و الفاظ آن، ترتيب آيات، عدد آنها و فواصل، ابعاض قرآن، جمع قرآن در زمان پيغمبر(ص)، جمع خاص حضرت على(ع) و جمع در زمان ابوبكر و عثمان.

بخش پنجم: قرائات؛ كه يكى از مهم ترين بخش‌هاى اين كتاب و بلكه مباحث علوم قرآنى است.

محقق به اقتضاى شبهات و ايرادات مطرح، نظرات خاص و بكر خود را ارائه نموده است. اين بخش، شامل مباحثى است مانند: معناى قرائت، اختلاف قرائت و علل پيدايش قرائت. اختلاف عمدى، حدود مرزهاى اختلافات جائز، سبعة احرف از طريق اماميه، سبعة احرف از طرق عامه، توحيد نص و... ايشان در اين بخش تاكيد دارند كه: «جواز اختلاف قرائت براى رفع عسر و حرج بوده و با رفع عسر و حرج در زمان حاضر وجهى بر قرائت به اختلاف وجود ندارد و بلكه مذموم و مردود است.»

بخش ششم: اسباب نزول؛ كه داراى مباحثى است، از جمله: دانستن سبب نزول، اقسام نزول، عموم لفظ و خصوص سبب، سماع يا اجتهاد در اسباب نزول و اشتباه در اسباب نزول.

بخش هفتم: تفسير به رأى؛ كه شامل مباحثى مانند: مراد از رأى، دلائل مانعين و مجيزين، منشا خطا در تفسير است.

بخش هشتم: محكم و متشابه؛ كه شامل مباحثى چون: اقسام تعريفات اصطلاحى، اسباب تشابه، ارائه جدولى از اقسام محكم و متشابه و اشاره به موضوعات آيات آنها، رسوخ در علم و راسخون در آن بوده كه اين بخش نيز خالى از نكات مغز و پر مغز نيست.

بخش نهم: ظهر و بطن قرآن؛ درباره منشا، معنا و مصاديق آن، كه داراى دو مبحث: دلايل منقول و دليل عقلى، است.

بخش دهم: نسخ، بداء؛ كه شامل موضوعاتى چون: نسخ در لغت و اصطلاح، شناخت ناسخ و منسوخ، شرايط نسخ، وجوه نسخ، فايده نسخ، آراء موافقين و مخالفين، مسئله بداء وديدگاه شيعه و اهل سنت در آن، می‌باشد.

ملحق بخش دهم: تاريخ نزول، ضوابط مكى و مدنى بودن، وجوه مختلف نزول قرآن و شمارش سوره‌هاى مكى و مدنى، مورد بحث واقع شده است.

بخش يازدهم: مصادر تفسير؛ دربردارنده موضوعاتى همچون: مصادر الزامى و استحسانى، مصدر اول: قرآن، مصدر دوم: سنت، طرق اماميه، طرق عامه، رتبه كتاب و سنت، تعارض كتاب و سنت صحابى و قول او، صحابه و فهم قرآن، صحابه و تفسير، قول تابعى.

بخش داوزدهم: شرايط تفسير؛ كه شامل: مقدمه، علومى كه بايد مفسر آنها را فرا گيرد و شرايط اتخاذ روش احسن است.

دانستن علومى مانند لغت، صرف، اشتقاق، نحو و اعراب، اسلوب (معانى، بيان، بديع)، قراءات، كلام، اصول فقه، اسباب نزول، علم به ناسخ و منسوخ، درايه، علم به روايات مرفوعه، علم به احوال بشر و خلوص نيت را شرط اول امورى می‌داند كه مفسر بايد واجد آن باشد.

شرط دوم دانستن روشى است كه پس از دارا بودن علوم، بايد پى بگيرد، و براى آن نيز يازده شرط قائل می‌شود.

ملحق بخش دوازدهم: قصص و اسرائيليات؛ كه دربرگيرنده: چگونگى قصه‌هاى قرآن، اسرائيليات پيرامون قصص قرآن و خاتمه است.

تقسيم تفسير از يك نظر به اجمالى وتفصيلى و نقد "التفسير و المفسرون" محمدحسین ذهبى بابت اظهار نظر وى در مورد منابع تفسير شيعه در خاتمه آمده است.

مستدركات: حاوى پنج مستدرك براى بخش‌هاى يكم، سوم، چهارم، پنجم و دهم است. اين اثر براى نخستين بار در سال 1354‌ش از سوى انتشارات كتابخانه صدر در 483 صفحه قطع وزيرى چاپ و منتشر گرديد.

منابع مقاله

1. متن كتاب
2. مقاله سيرى در آثار قرآن‌پژوهى استاد فقيد سيد على كمالى دزفولى، سيد مجتبى مجاهديان فصلنامه پيام جاودان شماره‌ى 8 پاييز 1384