رحلات في الجزيرة العربية

رحلات في الجزيرة العربية
پدیدآوران	ویلستد، جی. آر. (نویسنده)
ناشر	هيئة أبوظبي للثقافة و التراث. المجمع الثقافي
مکان نشر	امارات - ابوظبي
سال نشر	1430ق. = 2009م.
چاپ	چاپ اول
شابک	‎978-9948-01-302-0
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

رحلات في الجزيرة العربية، تألیف جی. آر. ویلستد (متوفی 1842م)، از جمله سفرنامه‌های سیاحان غربی به کشورهای عربی است. این اثر توسط محمد درویش به عربی ترجمه و با مقدمه و تحقیق احمد عبدالرحمن السقاف منتشر شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق و 26 فصل و یک بخش الحاقی است.

گزارش محتوا

این کتاب در میان سلسله سفرنامه‌های استکشافی اروپاییان که به شبه‌جزیره عربستان رفت‌وآمد می‌کردند، جای می‌گیرد و شبه‌جزیره و مکان‌های ناشناخته کشورهای عربی را با پنداشت‌های غرب آن روز، یعنی دهه سی قرن نوزدهم میلادی معرفی می‌کند. از مهم‌ترین این مناطق ناشناخته صحرای ربع الخالی و بخش‌های داخلی حضرموت و عمان و نواحی نجد و افلاج است. نویسنده کتاب، ستوان یکم ج. آر. ویلستد (1805-1842م)، جوان انگلیسی پیگیری بوده که امیدوار بود خوش‌شانس باشد و از طریق دو نقشه‌ای که برای خود رسم کرده بود، به جزیره ناشناخته عربستان نفوذ کند؛ نقشه اول خروج از مسقط و حرکت به سمت داخل جزیرةالعرب تا درعیه بزرگ‌ترین شهر نجد است. نقشه دوم از همراهی با سپاه محمد علی در سرزمین‌های عسیر در سال 1835م و سپس حرکت به سرزمین‌های داخلی حضرموت و دره مشهور آن است که در آن زمان ورود به آن برای اجانب ممنوع بود. با وجود اینکه نویسنده در تحقیق هرکدام از این نقشه‌ها به‌طور کامل موفق نبوده است؛ چون نتوانسته در حرکت از مسقط به طرف درعیه از شهر عبری عبور کند، همچنان‌که در تلاش دومش نیز به دلیل شکست لشکرکشی محمد علی در سرزمین‌های عسیر موفق نبوده است، بااین‌همه آنچه از اطلاعات و توصیفات مناطقی که سیاحت کرده، اعم از داخل عمان و سواحل جنوبی شبه‌جزیره عربستان و امتداد ساحل شرقی دریای سرخ، حاوی اکتشافات جدیدی در زمان خودش است؛ مخصوصاً با توجه به مناطق داخلی عمان و همچنین کشف کتیبه‌های حمیریه در منطقه نقب هجر و شهر ساحلی حصن غراب در بلاد واحدی در غرب حضرموت. نویسنده، جلد اول کتابش را به این اکتشافات جدید و اخبار روزانه سفرهایش در داخل عمان و سیاحتش در سواحل جنوبی شبه‌جزیره عربستان و داستان اکتشاف کتیبه‌های حمیریه اختصاص داده است‏.

اما در جزء دوم کتابش، سواحل دریای سرخ و مخصوصاً سواحل شرقی آن را به‌تفصیل معرفی کرده است که از کانال سوئز و خلیج عقبه آغاز و به باب المندب ختم شده است. کتاب، در مجموع مشتمل بر بررسی‌ها و اطلاعات جغرافیایی و آثار مهم و جدید به نسبت عصر نویسنده است. نویسنده تلاش کرده که این احساس را به خواننده منتقل کند که کتاب تحقیقی عمیق در همه جوانب مطالعات مربوط به بلاد عرب و شرق به‌طور عام است؛ چراکه او به توصیف جغرافیایی و جمعیتی بسنده نکرده، بلکه در تمام مسائل اعتقادی، مذهبی، عادات، فرهنگ‌ها، تاریخ و انساب به تحقیق پرداخته است. البته شناخت او نسبت به زبان عربی ضعیف بوده است. همچنان‌که در تعامل با همسفرانش تندخو و بسیار بخیل بوده است‏.

ذکر جزئیات مشاهدات از جمله ویژگی‌های این سفرنامه است: در روز پنج‌شنبه هفتم دسامبر/ کانون اول، از منزل شیخ برای دعوتی که از ما برای تناول صبحانه به عمل آمده بود دیدن کردیم. منزل عبارت از قلعه بزرگی با بنیان محکم بود که با مصالحی که ساختمان‌های دیگر ساخته شده بود، بنا شده بود. دارای اتاق‌های بزرگ و سقف‌های بلند بود، لکن از هرگونه وسایل خالی بود...‏.

همچنین ذکر ساعت حرکت و رسیدن به مقصد از دیگر نکاتی است که نویسنده به آن توجه ویژه داشته است: «در ساعت ده حرکت کردیم و در ساعت دوازده به زمینی کویری رسیدیم»‏.

نویسنده همچنین از طریق مقایسه به معرفی شهرها پرداخته است: نزوی از حیث مساحت شبیه شهر منح است؛ جز اینکه تعداد باغ‌های آن بیشتر است و مزارع بزرگ نی‌شکر در آن وجود دارد‏. شکر مهم‌ترین صادرات مسقط و نزوی و بعضی دیگر از شهرهای بزرگ است که در آن حلوی ساخته می‌شود؛ برای ساخت این شیرینی، شکر و عسل و کره و بادام پخته می‌شود تا اینکه معجونی منسجم و چسبناک شود. از این شیرینی در مقادیر زیاد به هند و شهرهای ایران فرستاده می‌شود‏.

او همانند دیگر سیاحات اروپایی گاه در اظهار نظر نسبت به مسلمانان از دایره انصاف خارج شده است؛ به‌عنوان مثال با زندانی کردن یک نفر به مدت یک هفته برآشفته شده و حکومت‌های اسلامی و شرقی را به قساوت متهم می‌کند. محقق کتاب این دیدگاه نویسنده را ناشی از تعصب نژادی و دینی دانسته است؛ درحالی‌که برخی حکومت‌های اروپایی قدیم از تندروی و قساوت بیشتری برخوردار بوده‌اند‏.

در بخش الحاقی کتاب، پنج نامه از سعید بن خلفان منشی پیشوای مسقط ارائه شده است. همچنین در ضمن جداولی آب و هوای عمان در مکان‌های مختلف آن با ذکر درجه حرارت، موقعیت و ساعت آن ارائه شده است‏.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. محقق اثر در پاورقی، توضیحات مفیدی را ارائه کرده و گاه نیز به نقد و رد دیدگاه نویسنده پرداخته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.