۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
}} | }} | ||
'''تاريخ ابن الفرات'''، اثر ابن فرات، ناصرالدین محمد بن عبدالرحیم بن على بن حسن بن محمد بن عبدالعزیز بن محمد مصری حنفى (735-29 رمضان 807ق/1335-2 آوریل 1405م)، با تحقیق دکتر حسن محمد | '''تاريخ ابن الفرات'''، اثر [[ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم|ابن فرات، ناصرالدین محمد بن عبدالرحیم بن على بن حسن بن محمد بن عبدالعزیز بن محمد مصری حنفى]] (735-29 رمضان 807ق/1335-2 آوریل 1405م)، با تحقیق دکتر [[شماع، حسن محمد|حسن محمد الشماع]]، تاریخ دول اسلامی سده ششم، هفتم و هشتم (تا زمان مؤلف) است که به زبان عربی نوشته شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
قسمت‌های خاصی از این کتاب تاکنون به چاپ رسیده که مقاله حاضر، گزارش جلد پنجم (بخش اول) آن می‌باشد. قسمت‌های چاپ‌شده این اثر، به شرح زیر است: | قسمت‌های خاصی از این کتاب تاکنون به چاپ رسیده که مقاله حاضر، گزارش جلد پنجم (بخش اول) آن می‌باشد. قسمت‌های چاپ‌شده این اثر، به شرح زیر است: | ||
الف)- جلد 4، شامل دو قسمت: بخش اول، حوادث بین سال‌های 563-586ق/1168-1190م و بخش دوم، حوادث بین سال‌های 587-599ق/1191-1203م. | الف)- جلد 4، شامل دو قسمت: بخش اول، حوادث بین سال‌های 563-586ق/1168-1190م و بخش دوم، حوادث بین سال‌های 587-599ق/1191-1203م. | ||
ب)- جلد 5 (بخش اول)، مربوط به حوادث بین سال‌های 600-615ق/1204-1218م. جلدهای 4 و 5 به اهتمام شماع، به چاپ رسیده است. | |||
ب)- جلد 5 (بخش اول)، مربوط به حوادث بین سال‌های 600-615ق/1204-1218م. جلدهای 4 و 5 به اهتمام [[شماع، حسن محمد|شماع]]، به چاپ رسیده است. | |||
ج)- جلدهای 6 و 7 مربوط به حوادث بین سال‌های 672-696ق/ 1274-1297م، که به کوشش زریق و نجلا عزّالدّین به چاپ رسیده است. | ج)- جلدهای 6 و 7 مربوط به حوادث بین سال‌های 672-696ق/ 1274-1297م، که به کوشش زریق و نجلا عزّالدّین به چاپ رسیده است. | ||
د)- جلدهای 7-9 (در 4 جزء)، یک بار به اهتمام زریق و بار دیگر به کوشش اسد رستم و نجلا عزالدین انتشار یافته است (ر.ک: ابوالحسن دیانت، ج4، ص394). | د)- جلدهای 7-9 (در 4 جزء)، یک بار به اهتمام زریق و بار دیگر به کوشش اسد رستم و نجلا عزالدین انتشار یافته است (ر.ک: ابوالحسن دیانت، ج4، ص394). | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۵: | ||
بااین‌همه، اثر حاضر، کتابى ارزشمند است؛ زیرا نویسنده خود شاهد برخى حوادث بوده، گاه نیز در آن شرکت داشته است. وی حوادث را با صداقت و صراحت ذکر کرده است. | بااین‌همه، اثر حاضر، کتابى ارزشمند است؛ زیرا نویسنده خود شاهد برخى حوادث بوده، گاه نیز در آن شرکت داشته است. وی حوادث را با صداقت و صراحت ذکر کرده است. | ||
مهم‌ترین نسخه خطى این تاریخ، در 9 مجلد در کتابخانه وین نگهداری مى‌شود که اغلب قطعات آن به خط خود مؤلف است و مربوط مى‌شود به اخبار و حوادث اوّل محرّم 501 تا اوّل محرّم 799ق/22 اگوست 1107-5 اکتبر 1396م. | مهم‌ترین نسخه خطى این تاریخ، در 9 مجلد در کتابخانه وین نگهداری مى‌شود که اغلب قطعات آن به خط خود مؤلف است و مربوط مى‌شود به اخبار و حوادث اوّل محرّم 501 تا اوّل محرّم 799ق/22 اگوست 1107-5 اکتبر 1396م. | ||
فلوگل درباره اصیل بودن این نسخه به‌تفصیل دلایلى مى‌آورد. این نسخه کامل نیست و بعضى از مواضع آن مثلاً در جلد 4، حوادث بین سال‌های 568-585ق/1172-1189م و سال 589ق/1193م و از جلد 5، حوادث بین سال‌های 625-659ق/1227-1260م، از میان رفته است، اما اثری مشتمل بر وقایع بین سال‌های 639-659ق/1241-1260م، در کتابخانه واتیکان موجود است که ولسترنج، مورخ انگلیسى، معتقد است جزیى از تاریخ ابن فرات مى‌باشد و دلایلى بر اصالت آن ذکر مى‌کند. دلاویدا نیز در فهرستى که بر مخطوطات عربى اسلامى موجود در کتابخانه واتیکان فراهم آورده، به اصالت آن اشاره کرده است. | |||
فلوگل درباره اصیل بودن این نسخه به‌تفصیل دلایلى مى‌آورد. این نسخه کامل نیست و بعضى از مواضع آن مثلاً در جلد 4، حوادث بین سال‌های 568-585ق/1172-1189م و سال 589ق/1193م و از جلد 5، حوادث بین سال‌های 625-659ق/1227-1260م، از میان رفته است، اما اثری مشتمل بر وقایع بین سال‌های 639-659ق/1241-1260م، در کتابخانه واتیکان موجود است که ولسترنج، مورخ انگلیسى، معتقد است جزیى از تاریخ [[ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم|ابن فرات]] مى‌باشد و دلایلى بر اصالت آن ذکر مى‌کند. دلاویدا نیز در فهرستى که بر مخطوطات عربى اسلامى موجود در کتابخانه واتیکان فراهم آورده، به اصالت آن اشاره کرده است. | |||
قسمت‌های خالى مربوط به سال‌های 625 تا 638ق/1227-1241م نیز با پیدا شدن مجلدی در مراکش که نسخه عکسى آن برای دانشگاه آمریکایى بیروت، ناشر مجلدات تحریرشده به‌وسیله زریق، فرستاده شد، پر شده است. | قسمت‌های خالى مربوط به سال‌های 625 تا 638ق/1227-1241م نیز با پیدا شدن مجلدی در مراکش که نسخه عکسى آن برای دانشگاه آمریکایى بیروت، ناشر مجلدات تحریرشده به‌وسیله زریق، فرستاده شد، پر شده است. | ||
احمد تیمور پاشا عکس نسخه موجود در وین را فراهم آورده و با ذکر مقدمه‌ای کوتاه درباره مؤلف و کتاب و بررسى منابع و مآخذی که ابن فرات به آنها استناد کرده و نیز آنچه از نسخه ساقط شده و یا تقدم و تأخری که در آن روی داده، ضمن تأیید اینکه نسخه اصلى به خط مؤلف است، برای حوادث و وفیات فهرستى ترتیب داده است. هریک از مجلدات موجود در وین و واتیکان برای سهولت در استفاده از آنها به دو بخش تقسیم شده است (ر.ک: همان، ص393-394). | احمد تیمور پاشا عکس نسخه موجود در وین را فراهم آورده و با ذکر مقدمه‌ای کوتاه درباره مؤلف و کتاب و بررسى منابع و مآخذی که [[ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم|ابن فرات]] به آنها استناد کرده و نیز آنچه از نسخه ساقط شده و یا تقدم و تأخری که در آن روی داده، ضمن تأیید اینکه نسخه اصلى به خط مؤلف است، برای حوادث و وفیات فهرستى ترتیب داده است. هریک از مجلدات موجود در وین و واتیکان برای سهولت در استفاده از آنها به دو بخش تقسیم شده است (ر.ک: همان، ص393-394). | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
در بین کتب خطى کتابخانه ملى پاریس، یک جلد از تاریخ ابن فرات، به شماره 1595 موجود است که اخبار و حوادث مذکور در آن از 11ق/632م، آغاز و به اواسط 19ق/640م، پایان مى‌یابد. ظاهراً این نسخه، مسوده اصلاح‌شده خود مؤلف است که برای استفاده شخصى نوشته بوده است. | در بین کتب خطى کتابخانه ملى پاریس، یک جلد از تاریخ ابن فرات، به شماره 1595 موجود است که اخبار و حوادث مذکور در آن از 11ق/632م، آغاز و به اواسط 19ق/640م، پایان مى‌یابد. ظاهراً این نسخه، مسوده اصلاح‌شده خود مؤلف است که برای استفاده شخصى نوشته بوده است. | ||
نسخه دیگری از این کتاب در همان کتابخانه موجود است که خلاصه‌ای است از تاریخ ابن فرات همراه با ترجمه فرانسوی آن (مربوط به حوادث بین سال‌های 664-690ق/1266-1291م). | نسخه دیگری از این کتاب در همان کتابخانه موجود است که خلاصه‌ای است از تاریخ ابن فرات همراه با ترجمه فرانسوی آن (مربوط به حوادث بین سال‌های 664-690ق/1266-1291م). | ||
نسخه‌برداری و تلخیص و ترجمه این کتاب به‌وسیله م. ژوردن صورت گرفته است. در مجموعه کتب شارل شفر در همین کتابخانه نیز، کتاب خطى دیگری هست، تحت عنوان «الطريق (یا التاريخ ) الواضح المسلوك إلى معرفة تراجم الخلفاء والملوك». بلوشه این کتاب را جلد نهم یا هشتم از تاریخ ابن فرات مى‌داند که از اخبار شاهان ساسانى شروع شده و به شعرای زمان جاهلیت پایان مى‌یابد. کتابى نیز با همین عنوان در موزه بریتانیا شناخته شده که مشتمل بر اخبار عهد قدیم، از شیث تا اسحاق است (ر.ک: همان، ص394). | نسخه‌برداری و تلخیص و ترجمه این کتاب به‌وسیله م. ژوردن صورت گرفته است. در مجموعه کتب شارل شفر در همین کتابخانه نیز، کتاب خطى دیگری هست، تحت عنوان «الطريق (یا التاريخ ) الواضح المسلوك إلى معرفة تراجم الخلفاء والملوك». بلوشه این کتاب را جلد نهم یا هشتم از تاریخ ابن فرات مى‌داند که از اخبار شاهان ساسانى شروع شده و به شعرای زمان جاهلیت پایان مى‌یابد. کتابى نیز با همین عنوان در موزه بریتانیا شناخته شده که مشتمل بر اخبار عهد قدیم، از شیث تا اسحاق است (ر.ک: همان، ص394). | ||