|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| == فهم زبان مولانا ==
| |
|
| |
|
| {{جعبه اطلاعات کتاب
| |
| | تصویر =
| |
| | عنوان = فهم زبان مولانا
| |
| | عنوان‌های دیگر =
| |
| | پدیدآوران =
| |
| [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] (نویسنده)
| |
| | زبان =فارسی
| |
| | کد کنگره = 9ف3م/5305 PIR
| |
| | موضوع = مولوی. قرآن. شعر فارسی. تاریخ، نقد و تفسیر.
| |
| | ناشر = انتشارات نجم کبری
| |
|
| |
| | مکان نشر =ایران ـ کرج
| |
| | سال نشر = 1397 ش
| |
|
| |
| | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE0000AUTOMATIONCODE
| |
| | چاپ = سوّم
| |
| | شابک =7-5-787-96-964-978
| |
| | تعداد جلد =1
| |
| | کتابخانۀ دیجیتال نور =
| |
| | کتابخوان همراه نور =
| |
| | کد پدیدآور =
| |
| | پس از =
| |
| | پیش از =
| |
| }}
| |
|
| |
| ''' فهم زبان مولانا''' نوشته‌ی استاد [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] کتابی است نقدی ـ تحلیلی که اختصاصاً به مقوله‌ی فهم و خاصه فهمیدن زبان عرفانی [[مولانا]] مربوط است. آنچه که در عرفان جریان دارد و بر آن نیز پا می فشارند ماجرای فهم است، فهم اسرار عالم. با این حال عارفان را نیز برای خود زبانی خاص است و در این بین مولانا هم برای خود زبانی خاص و ویژه دارد که اگر کسی با زبان خاص وی آشنا نباشد و فهمی از زبان او نداشته باشد قهراً سهمی از دانش و معرفت او هم نخواهد داشت. این کتاب منحصراً به این مقوله اهتمام کرده است و در واقع شاید نخستین اثری باشد از زمان [[مولانا]] تا به امروز که به طور ویژه به این مسئله پرداخته است. این اثر نیز در کنار دیگر اوّلینهای این استاد عرفان پژوه و مولوی شناس باید در نظر گرفته شود که سهمی به سزا در حوزه ی عرفان و تصوّف و فرهنگ معنوی ما ایرانیان دارد.
| |
|
| |
| این کتاب احتمالاً نخستین کتاب از مجموعه ی مولوی شناسی و مثنوی پژوهی انتشارات نجم کبری است که تا کنون بیش از سی عنوان از آن به انتشار رسیده است، برخی از این عناوین در این مجموعه بدین شرح است: [[مولانا و دفاع از عقل]]، [[مولانا و شعر]]، [[مولانا و حکایات نبوی]]، [[مولانا و قرآن]]، [[مولانا و شهان آسمانی]]، [[آیات مثنوی معنوی]]، [[مصحف خاموشان]]، [[پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی]]، [[حسام الدین خالق مثنوی معنوی]]، [[موسیقی و سماع کیهانی]]، [[چنین گفت پیغمبر]]، و [[مثنوی معنوی (مصحح محمدی)]] به انتشار رسیده و اغلب چاپهای متعدّدی نیز یافته است که نشان از استقبال مشتاقان [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] و عرفان به این مجموعه ی ارزشمند است.
| |
|
| |
|
| |
| == ساختار ==
| |
|
| |
| کتاب فهم زبان مولانا اثری است در یک جلد در 170 صفحه. آنگونه که از فهرست مطلب کتاب که در ابتدای این اثر استنباط می شود این کتاب حاصل سه سخنرانی و درس از استاد مولوی شناس [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] بوده است که از روی نوار صوتی و یا ویدئویی استخراج و تبدیل به متن شده است. این سخ سخن به ترتیب عبارتند از:
| |
| # سخن نخست: ضرورت شناخت مولانا
| |
| # سخن دوّم: فهم زبان مولانا
| |
| # سخن سوّم: شخصیّت مولانا
| |
| کتاب با یک مقدّمه 6 صفحه ای آغاز می شود و در انتها هم نمایه قابل دیدن است. این که کتاب دارای کتابنامه یا منابع و مآخذ نیست از آن جهت است که عمدتاً ارجاعات و استشهادات به آثار خود مولاناست و لذا برای چند کتاب مشخّص ضرورتی برای ایجاد فصل و یا بخشی تحت این عنوان وجود نداشت، نهایتاً به برخی کتابهای مربوطه اشاره شده به مانند [[مناقب العارفین]]، [[دیوان حافظ]]، [[دیوان حکیم سنایی]]، [[شرح مثنوی شریف]] و [[احیاء علوم الدین]].
| |
| ارجاعات بسیار به آثار مولانا به مانند [[مثنوی معنوی]]، [[دیوان کبیر]] و [[فیه ما فیه]] جهت بهتر شناساندن مولانا امری درست و صواب است، زیرا برای شناختن مولانا بیش از هر کتاب دیگری محتاج آثار خود مولانا هستیم و این چیزی است که نویسنده در آثار خود به آن اهتمام کرده است و با تسلّط و تخصّصی که در این امر دارد ما را بر آن می دارد تا به دقّت بیشتری به این نوشته نیز توجّه کنیم.
| |
|
| |
|
| |
| == گزارش محتوا==
| |
|
| |
| فهم زبان مولانا کتابی است نقدی ـ تحلیلی درباره‌ی شخصیّت و زبان خاص [[مولانا]] که قهراً می تواند برای شناخت بهتر [[مولانا]] بسیار راهگشا باشد. تبیین زبان [[مولانا]] با راز و رمزهای پیچیده ی آن قهراً کار دشواری است و از عهده ی هر کسی بر نمی آید مگر آنکه با خود [[مولانا]] هم خرقه بوده باشد و راهی را که [[مولانا]] رفته را پیموده باشد. سخن گفتن از شخصیّت و زبان ویژه ی [[مولانا]] آنهم با اشراف داشتن بر آثار خود [[مولانا]] امری پیچیده و ارزنده است و می تواند راهنمایی عمیق برای ورود به جهان خاص [[مولان]]ا محسوب شود. خاصّه از سوی کسی که عمری را با [[مولانا]] گذرانده و در دقایق اندیشه ها و زبان عرفانی او غور کرده و از او و در باره ی او دست به خلق آثاری گرانسنگ زده باشد.
| |
|
| |
| نویسنده در بخش نخست که از ضرورت شناخت [[مولانا]] سخن می گوید اشکالاتی که در زمان [[مولانا]] بر وی می گرفتند و [[مثنوی]] او را مورد طعن قرار می دادند را نیز بیان کرده و رنجیدن مولانا از کم دانی و نافهمی ایشان را متذکّر شده است. و این نشان از آن دارد که در آن زمان کسانی بودند که نظرات این عارف بزرگ را بر نمی تابیدند و شعر او را انتقاد می کردند که [[مولانا]] در اواخر دفتر سوّم [[مثنوی]] این ماجرا را آورده و به آن پاسخ داده است<ref>متن، صص 18-16</ref>. در صفحه ی 20 کتاب، تأثیر پذیری [[مولانا]] از عارفان پیش از او را مورد نظر قرار داده و به ویژه از [[حکیم سنایی]] و [[عطار نیشابوی]] چنانکه [[مولانا]] خود در آثار خود از ایشان با احترام تمام یاد می کند و لااقل از هر یک نقلی برای تفسیر و شرح به بیان آورده است. در خانقاه وی نیز از همین جنس کلمات و آثار تدریس می شد و دراویش و مریدان از آنها برخوردار می شدند تا جایی که [[حسام الدین چلبی]] تقاضای اثری جدید را داد که منجر به پدیداری نی نامه شد<ref>متن، صص 22-19</ref>.
| |
|
| |
| امّا از انصاف تمام نویسنده و خود مولانا اینکه هر دو حقیقت را گسترده تر و عمیق تر از آن می دیدند که در یک جا و در یک اثر جمع باشد، از این رو اشاره به آن می شود که [[مثنوی]] و سخنان [[مولانا]] تمامِ حقیقت نیست و هر کس چنین پنداری داشته باشد به شدّت به خطا رفته است، چنانکه می گوید: براین اساس خود [[مولانا]] هم معترف است که من به عنوان [[مولانا]] و به عنوان یک عارف که سیر و سلوکی کرده است لایه هایی از حقیقت را کشف کرده ام و به کُنه برخی از حقایق راه پیدا کرده ام آنچه که بیان می کنم همه ی حقیقت نیست و این انصاف [[مولانا]] را باید ستود و تحسین کرد <ref>متن، ص 25</ref>. که درباره ی خودش و در باره ی [[مثنوی]] و آراء و انـدیشـه های خودش بی پرده و با صراحت گفته است: {{شعر}}
| |
| {{ب|'' آنکه گوید جمله حقّند احمقی است ''|2='' وآنکه گوید جمله باطل او شقی است ''<ref>مثنوی معنوی، د2، ب 2942</ref>.}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| در سخن دوّم که از فهم زبان مولانا سخن می گوید، فلسفه ی مولانا را به طور خلاصه عشق و فنا و مردن می داند. این مفهوم عمیق که در تمامی آثار و اندیشه های [[مولانا]] و [[مثنوی]] وجود و حضور دارد امری مهم در شناخت او و زبان خاص اوست. حکایتهایی که یکی پس از دیگری بیان می کند از صدر تا ذیل همه نشان از این امر فنا و مردن دارد و تا ذرّه ای از هستیِ فرد باقی است بدین معناست که وی در حصر نفس امّاره است و همین اندازه سبب می شود که از حقیقت و حق دور باشد و فهمی درست از ماجرای هستی نداشته باشد. و لذا داستانهای [[مثنوی]] رمزهایی برای فهمیدن زبان [[مولانا] است و بدون فهم درست آن قصص فهم زبان [[مولانا]] غیر ممکن خواهد بود. در صفحات 65 تا 67 حکایتی از عشق را از دفتر پنجم مثنوی بیان می کند که نشان از این ماجرا دارد.
| |
|
| |
| نویسنده در این باره در همین بخش می گوید: شاید بشود گفت همه ی فلسفه ی [[مولانا]] چنانکه از آثار او به مانند [[مثنوی]] و [[دیوان کبیر]] به دست می آید همین است یعنی، سبّاحی کردن برای مُردن نه برای نجات پیدا کردن و برای خالص شدن، نه برای خلاص شدن، که اصل اساسی در این طریق خالص شدن و اخلاص یافتن است و برای همین منظور است که در اسلام و در کلام عارفان صدها حرف و حدیث در این باره و در اینکه چگونه به اخلاص باید رسید وجود دارد. در نظر [[مولانا]] کسانی به راستی نجات پیدا می ¬کنند که بتوانند خوب بمیرند و هر کس راه مردن و مخصوصاً خوب مردن را بلد نباشد هرگز نجات پیدا نمی کند، چون خالص نمی شود و به همین علّت که «خالص» نمی شود «خلاص» هم نمی ¬شود. صحبت عزیزی که سخن می گفت را به خوبی شنیـدم و از بـرخی از نـکات آن مـی خواهم استفاده بکنم و در فاصله ی زمانیِ اندک چند تا نکته را که در عرفان بسیار مهم هم هست، خدمتتان عرض بکنم. شاید شیواترین و عمیق ترین کلمات عرفانی که بر زبان عارفان جاری شده همان چیزی است که ما به آن «شطحیّات» می گوییم. چون حرفهای مرسوم را که دیگران زده اند، بین زاهد و عابد و عارف هیچ فرقی نیست، فرق اساسی و بنیادین در بیان واژگانی است که آن را فراعقل می گویند و برای گفتن آن باید مراتبی را طی کرد و در حالتی خاص به بیان آن مبادرت نمود <ref>متن، صص 68-67</ref>.
| |
|
| |
| نویسنده در خصوص شیوه ی زبانی [[مولانا]] می گوید: شیوه ی [[مولانا]] که به نظر من جامع همه ی مشربهای پیش از او است می شود گفت که لُبّ لُباب همه ی عرفان و تصوّف اسلامی است، یعنی [[مولانا]] هم [[حلاج]] است، و هم [[شبلی]] است. هم [[جنید]] است و هم [[بایزید]]، و هم همه ی اسلاف بزرگ، و مشایخِ سلوک عرفان اسلامی است. او هم صحرای فـراخِ «صحو» اسـت و هـم اقیـانوسِ ژرف و بـیکران «سکر». بر همین مبنا [[مولانا]] زبانی را انتخاب کرده است که نه «بفهمند» و نه «نفهمند» و یکی از هنرنماییهای سترگ و ستودنیِ [[مولانا]] هم، همین است. و او می خواهد با این شیوه، و با این زبان، همه را مات و مبهوت، و در واقع متحیّر نگه دارد<ref>متن، ص 78</ref>.
| |
|
| |
| نویسنده در صفحه ی 85 به بعد ماجرای [[علامه قطب الدین شیرازی]] را روایت می کند که به سراغ [[مولانا]] آمد و حیران شده بود که راه کدام است و چه باید کرد؟ این پرسش و این سرگردانی در او ریشه دوانیده بود و در مجلس ذکر و سماع بود که [[مولانا]] در قالب یک رباعی پاسخ این دانشمند را داد که: {{شعر}}
| |
| {{ب|''گفتم چه کنم؟ گفت همین که چه کنم''|2=''گفتم به از این چاره ببین که چه کنم''}}
| |
| {{ب|''رو کرده به من گفت که ای طالب دین''|2=''پیوسته بر این باش، بر این که چه کنم''<ref>متن، صص 88-87</ref>}}.
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| آخرین فصل کتاب که در باره ی شخصیّت مولانا است با غزل مشهور مولانا که شاید آخرین غزلش باشد آغاز شده است: {{شعر}}
| |
| {{ب|''رو سر بنه به بالین تنها مرا رها کن''|2=''ترک من خراب شبگرد مبتلا کن''}}
| |
| {{ب|''ماییم و موج سودا شب تا به روز تنها''|2=''خواهی بیا ببخشا خواهی برو جفا کن...''<ref>متن، صص 102-101</ref>}}
| |
| {{پایان شعر}}
| |
|
| |
| نویسنده در خصوص این غزل و تحلیل شخصیّت [[مولانا]] می گوید: در این غزل بسیار زیبا و دلسوز و در عین حال شورانگیز نکته هایی خاص از شخصیّت [[مولانا]] را در خود گنجانده است؛ مرور برخـی واژه ها می تواند ما را به فهم بهتر شخصیّت [[مولانا]] رهبری کند. و طبیعتاً اگر قرار باشد شخصیّت [[مولانا]] مورد شناسایی قرار بگیرد از طریق عبارات و کلماتِ خود او باید به این شناخت و تعریف برسیم. این غزل و غزلیات و ابیاتی دیگر این کار را بر عهده خواهند داشت کافی است با این رویکرد، یک بار دیگر به مجموعه آثار [[مولانا]] دقّت و توجّه کنیم. تنهایی و خلوتهای پیاپی، ترک غیر و وصل با یار، مأنوس بودن با شب و بیداری در شبها، اشک و زاری و ریختن آب دیده به درگاه ذات احدیِ نادیده، عشق ورزی و خالی شدن از هواهای نفسانی، وفاداری و ترک جفا و احتمال جفا از همه، صبر و شکیبایی، وجود درد که لازمه ی عرفان و سلوک و مردی است، سیر در کوی عشق و حرکت امیدوارانه و ممتد به سوی معشوق حیِّ ازلی<ref>متن، صص 103-102</ref>.
| |
|
| |
| آخرین عبارت کتاب نیز در خصوص شخصیت [[مولانا]] و کتاب [[مثنوی]] چنین است: باری [[مولانا]] آنگونه که در دریا و اقیانوس پر آشوب و سراسر شور [[مثنوی]] و [[دیوان کبیر]] نشان می دهد انسانی است که به تعریفی از خود راه یافته و موقعیّت خود را در این نظام پیچیده ی خلقت دریافت نموده است و ژرفا و عمق او نیز به همین خاطر چنان است که کسی را آنگونه که باید به کنه وجود او و فهم تمامِ افکار و حالاتِ او راه نخواهد بود. شخصیت [[مولانا]] چنـان راز آلـود اسـت که بـه راستی نمی توان او را شناخت، او از گونه ی اولیاء خفی و ناشناخته ی خداوند است که جز برای محرمان راه سلوک یافته و دریافته نشده است. و آنچه که ما در این باره می کاویم شاید به بخش نازلی از وجود او متوجّه شود. و بدیهی است که آن دریا را نمی توان در کوزه های تنگ ادراک خود ریخت ولی چنانکه او خود گفته است اگر آب جیحون را هم نتوان کشید، لااقل به اندازه ی نیاز و عطش و به مقدار اشتیاق می توان از آن چشید و بهره مند گشت. و ما نیز سعیی چنین کرده ایم، باشد که دریافتی درست از آن اندک نیز یافته باشیم<ref>متن، صص 115-114</ref>.
| |
|
| |
|
| |
| ==ویژگیها==
| |
| کتاب فهم زبان مولانا کتابی ارزشمند از استاد مولوی شناس [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]] که در مجموعه مثنوی پژوهی و مولوی شناسی به انتشار رسیده در راستای معرّفی درست اندیشه‌های [[مولانا]] است. در این کتاب هم نکات مهمی‌‌وجود دارد که به آن اشاره می‌شود:
| |
| # اوّلین اثر مستقلی است که اختصاصاً به زبان خاص مولانا می‌‌پردازد.
| |
| # استنادات زیادی به آثار مولانا برای اثبات مطلب و موضوع بحث وجود دارد.
| |
| # دیدگاهی نو در تحلیل زبان و شخصیّت مولانا ارائه شده است.
| |
| # متن کتاب صمیمی است و خواننده را در گفتاری بودنش به دنبال خود می کشاند.
| |
|
| |
|
| |
| ==وضعیت کتاب==
| |
| فهم زبان مولانا، تألیف [[محمدی وایقانی، کاظم|کاظم محمّدی]]
| |
|
| |
| کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مختصر به زبان فارسی است و دارای 170 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب درج شده و در انتهای اثر هم فهرستی از نمایه وجود دارد.
| |
|
| |
| ==پانویس ==
| |
| <references />
| |
|
| |
| ==منابع مقاله==
| |
| مقدّمه و متن کتاب. مثنوی معنوی
| |
|
| |
| ==وابسته‌ها==
| |
| {{وابسته‌ها}}
| |
|
| |
| [[مثنوی معنوی]]
| |
|
| |
| [[مثنوی معنوی (مصحح محمدی)]]
| |
|
| |
| [[مصحف خاموشان]]
| |
|
| |
| [[آیات مثنوی معنوی]]
| |
|
| |
| [[مولانا و دفاع از عقل]]
| |
|
| |
| [[کلید صبح (رباعیات مولانا)]]
| |
|
| |
| [[تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور]]
| |
|
| |
| [[بهاء ولد (زندگی، سلوک و اندیشه)]]
| |
|
| |
| [[سید برهان‌الدین، مرشد مولانا]]
| |
|
| |
| [[در سایه سار مهر (جشن نامه‌ی دکتر کاظم محمّدی)]]
| |
|
| |
| [[پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی]]
| |
|
| |
| [[جستارهایی در سخن و سکوت]]
| |
|
| |
| [[مولانا و شعر]]
| |
|
| |
| [[رده:کتاب‌شناسی]]
| |
| [[رده:زبان‌شناسی، علم زبان]]
| |
| [[رده:زبان و ادبیات شرقی (آسیایی)]]
| |
| [[رده:زبان و ادبیات فارسی]]
| |
| [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]]
| |
| [[رده:مهر(1400)]]
| |
| [[رده:مقالات کاربران]]
| |
