نرم‌افزار دانشنامه علوم قرآن (مشکاة الأنوار 2)

دانشنامه علوم قرآن (مشکاةالأنوار2)
نسخه 2
نام عربی	موسوعة علوم القرآن، مشکاة الأنوار 2
مخاطب	طلاب، دانشجویان،اساتید، پژوهشگران علوم و معارف اسلامی
تولید کننده	مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى (نور)
کشور تولید کننده	ایران
زبان واسط کاربری	فارسی، عربی، انگلیسی
تعداد کتاب‌ها	681 عنوان کتاب در 903 جلد
سیستم عامل مورد نیاز	ویندوز
وبگاه رسمی	https://www.noorsoft.org
وبگاه خرید	https://www.noorshop.ir

دانشنامه علوم قرآن (مشکاةالأنوار2) قسمت کتابخانه این نرم‌افزار با حدود 681 عنوان کتاب در بیش از 900 جلد از مهم‎ترین منابع علوم قرآن به دو زبان فارسی و عربی به قلم قرآن‎‌پژوهان شیعی و سنی و مسیحی در گستره زمانی از قرن نخست تا زمان معاصر با امکانات پژوهشی و جستجوی ساده و پیشرفته ارائه گردیده است.

اهداف و ضرورت

گردآوری مهم‎ترین منابع دربردارنده مباحث علوم قرآنی و استخراج و دسته‎‌بندی مباحث و اصطلاحات علوم قرآنی موجود در آن منابع برای سهولت کار قرآن‎‌پژوهان از مهم‎ترین اهداف این طرح است. پژوهشگران حوزه علوم قرآنی با استفاده از این نرم‎‌افزار به‎‌آسانی می‎‌توانند به جستجو در مباحث و موضوعات علوم قرآنی بپردازند و مباحث دلخواه را در منابع مورد نظر مطالعه، مقایسه و بررسی کنند.

مخاطبان

پژوهشگران حوزه علوم قرآنی اعم از طلاب، دانشجویان رشته‌‎های قرآنی، استادان این رشته و همه قرآن‌پژوهان از مخاطبان و کاربران این نرم‎‌افزار خواهند بود.

شیوه پژوهشی

پژوهش در این نرم‎‌افزار به این شیوه بوده است که پس از بررسی و تعیین 22 موضوع اصلی، مهم‎ترین کتاب‎ها و منابع مربوط به هر موضوع تهیه شده و پژوهشگران و متخصصان گروه قرآن با مطالعه و بررسی دقیق و غالبا چندباره منابع به استخراج اصطلاحات هر موضوع و علامت‎‌گذاری آن پرداخته‌اند و اتصال متن اصلی به اصطلاحات انجام شده است. پس از آن با تحقیق و بررسی اصطلاح‎نامه‎‌های علوم قرآن برای هر مبحث درختواره‌‎ای مستقل ساخته شده است و تلاش شده است که درختواره‌‎ها با هم هماهنگ باشند تا کاربر با مرور آنها احساس اختلاف و تفاوت فاحش ننماید. در نتیجه، کاربر با انتخاب هر اصطلاح، به فهرستی از تعاریف و توضیحات درباره آن اصطلاح که از منابع مختلف استخراج شده است دست می‎‌یابد و با گزینش هریک از تعاریف، متن اصلی حاوی آن تعریف و توضیح عنوان نمایش داده می‌‎شود.

تعریف

دانشنامه علوم قرآن، نرم‎‌افزاری است که از چند بخش کتابخانه، نمایش، جستجو، علوم قرآنی و طبقات مفسران تشکیل می‎‌شود. در کتابخانه مهم‎ترین منابع علوم قرآن ارائه شده است. در برگه علوم قرآن، 22 مبحث از مباحث مهم با ساختار درختی به متون مرتبط اتصال یافته است. در کارتابل طبقات مفسران زندگی‎‌نامه مفسران با شرح حال علمی و تفسیری آنان از کتب طبقات مفسران و کتاب‎‌های تاریخ تفسیر و مفسران استخراج گردیده‌است.

کتابخانه

قسمت کتابخانه با حدود 681 عنوان کتاب در بیش از 900 جلد از مهم‎ترین منابع علوم قرآن به دو زبان فارسی و عربی به قلم قرآن‎‌پژوهان شیعی و سنی و مسیحی در گستره زمانی از قرن نخست تا زمان معاصر با امکانات پژوهشی و جستجوی ساده و پیشرفته ارائه گردیده است.

علوم قرآنی

در بخش علوم قرآنی مهم‎ترین مباحث و اصطلاحات علوم قرآنی در قالب 22 موضوع کلی و بیش از 3000 موضوع فرعی در پیوند با متن 303 عنوان از منابع مهم این حوزه ارائه شده است. کاربران با انتخاب هریک از موضوع‎‌های کلی و سپس انتخاب هریک از مباحث فرعی، به فهرستی از کتاب‎های حاوی توضیح و تفصیل آن موضوع و متن مربوط به آن بحث، دسترسی خواهند داشت. همان گونه که می‌دانیم مباحث علوم قرآن بیش از این تعداد است. ما در این برهه 22 علم از علوم قرآن را به‎‌عنوان مهم‎ترین، انتخاب کرده و مورد پژوهش قرار دادیم. طبیعی است اگر توفیقی از جانب حق‌تعالی نصیبمان شد در نسخه‌‎های آینده سایر مباحث را نیز پژوهش کرده و به این برنامه اضافه خواهیم کرد. از طرفی در این مرحله، اهتمام ما به متون مستقل علوم قرآن معطوف بود و از مباحث مهم علوم قرآن در تفاسیر، به‎‌ویژه تفاسیر مفسران شیعی صرف نظر کردیم. تحقق این پژوهش نیز آروزی قلبی ماست که منوط به توفیق و طول عمر است.

دامنه محتوایی

الف)- دامنه مباحث و موضوعات

دانشنامه علوم قرآن، از میان همه مباحث و موضوعات علوم قرآنی که در منابع مختلف آمده است، 22 مبحث مهم و ذیل این مباحث، حدود 3000 اصطلاح را ارائه می‎کند. در گام‎های پسین و در نسخه‎‌های آتی، دامنه موضوعات و مباحث گسترش خواهد یافت. عناوین موضوعات اصلی و تعداد اصطلاحاتی که ذیل هر موضوع آمده است در جدول زیر نمایش داده می‎شود.

فهرست مباحث اصلی و تعداد اصطلاحات ذیل هر مبحث ردیف مباحث تعداد اصطلاحات تعداد آدرس‎ها

1. اسامی آیات 145 369
2. اسامی سور 358 2580
3. اسامی قرآن 137 1299
4. اسباب نزول 50 923
5. اعجاز قرآن 119 3297
6. تجوید و تلاوت 729 5995
7. تحریف‎ناپذیری قرآن 168 1504
8. ترتیب نزول 131 652
9. ترجمه قرآن 66 493
10. تفسیر و روش‎های آن 253 3019
11. توهم اختلاف در قرآن 14 28
12. جمع قرآن 131 3449
13. رسم مصحف 80 1005
14. عام و خاص 45 150
15. قرائات 145 1880
16. مجمل و مبین 16 43
17. محکم و متشابه 55 675
18. مطلق و مقید 35 52
19. منطوق و مفهوم 37 131
20. نزول قرآن 89 2242
21. نسخ 119 1683
22. وحی 137 2356
23. تعداد کل اصطلاحات 3059
24. تعداد کل ارجاعات به متن منابع 33825

ب)- دامنه منابع

303 عنوان کتاب در فراهم آمدن دانشنامه علوم قرآن، دست‎مایه پژوهشگران بوده است؛ یعنی پژوهشگرانی که در تولید این دانشنامه همکاری داشته‎‌اند، هریک از 22 مبحث اصلی علوم قرآنی و 3000 اصطلاح را در متن 303 کتاب بررسی، استخراج و دسته‎‌بندی کرده‎‌اند.

آمار منابع مباحث

تعداد کل منابع مورد استناد در ارائه مباحث 303 عنوان تعداد دفعات استناد و پیوند به منابع 66346

ج)- دامنه زبان

منابع موجود در دانشنامه شامل کتاب‎‌هایی به دو زبان عربی و فارسی است.

فهرست اصطلاحات

ارائه فهرست مباحث بیست‎‌ودوگانه و 3000 اصطلاح مرتبط با آن، با امکان نمایش و جستجوهای متنوع.

آیات مباحث

در ارائه هریک از مباحث علوم قرآنی، آیاتی که در آن بحث مورد استناد قرار گرفته است، به‎‌طور جداگانه فهرست می‎‌شود. آمار آیات مباحث تعداد کل آیات مورد استناد در مباحث 5117 تعداد دفعات استناد به آیات 58354

اعلام قرآن‎‌پژوهان

در ارائه مباحث علوم قرآنی، همچنین فهرستی از قرآن‎‌پژوهان و مفسرانی که در متن مربوط به هریک از اصطلاحات به آنها استناد شده است ارائه می‎شود. آمار اعلام قرآن‎‌پژوهان تعداد اعلام موجود در مباحث 1579 تعداد دفعات استناد به اعلام 19440

طبقات مفسران

یکی از امکانات دانشنامه علوم قرآن، ارائه اطلاعات دسته‌‎بندی‎‌شده و نسبتا کامل مفسران با عنوان «طبقات مفسران» است. در بخش طبقات مفسران، اطلاعات حدود 2000 مفسر ارائه شده است. اطلاعات مربوط به هریک از مفسران، مطابق الگوی ارائه‎‌شده از منابع مهمی چون طبقات‎ المفسرین سیوطی، طبقات المفسرین داودی، طبقات المفسرین ادنه‎وی، و طبقات مفسران شیعه بخشایشی، استخراج گردیده است. بیوگرافی مفسران در قالب 35 نمایه تنظیم شده که برای برخی از مفسران همه اطلاعات موجود است و برای برخی دیگر تنها شماری از اطلاعات که در منابع موجود بوده است، ارائه می‌‎شود. این اطلاعات از 165 منبع تفسیری و علوم قرآنی اقتباس شده است. 35 نمایه مذکور در بیش از 42000 اتصال همراه با چکیده از دیگر ویژگی‎های قسمت طبقات مفسران بشمار می‎آید.

آمار بخش طبقات مفسران

1. تعداد مفسران 1924
2. تعداد ارجاعات به متن منابع 32521
3. تعداد منابع 165

نمایه‎‌ها

فهرست نمایه‎‌های طبقات مفسران در ذیل ارائه خواهد شد.

1. نام، کنیه، لقب، نسبت 6. محل وفات 11. شاگردان 16.مذهب فقهی 21. فعالیت اجتماعی 26. مذهب تفسیری 31. روایت مفسر 36. نگاه دیگران
2. تاریخ ولادت 7. مدت عمر 12. آثار قرآنی 17.سیره عملی 22. سیره تفسیری 27. تأثر مفسر 32. نقد روایت مفسر 37. ستایش بزرگان
3. محل ولادت 8. طبقه 13. آثار غیر قرآنی 18.فضایل اخلاقی 23. دانش تفسیری 28. تأثیر مفسر 33. طریق روایت مفسر 38. آراء مستشرقان
4. ملیت 9. شرح حال 14. سفرها 19.ارتباط با اهل‎البیت(ع) 24. جایگاه مفسر 29. مصادر و منابع تفسیری مفسر 34. نقد طریق روایت مفسر 39. منابع و مصادر بحث
5. تاریخ وفات 10. استادان 15. مذهب کلامی 20.دیدگاه سیاسی 25. روش تفسیری 30. سیره روایی 35. جرح و تعدیل مفسر 40.

باید توجه داشت که درباره مفسران، اطلاعات متفاوتی درج شده است؛ درباره برخی بیشتر و پیرامون بعضی کمتر. این تفاوت برحسب شهرت و اهتمامی است که قرآن‎‌پژوهان در شناسایی و معرفی آنان داشته‎‌اند.

چکیده‎‌ها

پس از استخراج اطلاعات مربوط به مفسران، برای هر موضوعی چکیده‎‌ای به زبان فارسی انتخاب شد. این چکیده‌ها در نسخه یک به‎‌صورت ماشینی هماهنگ شده بود. در این نسخه علاوه بر آن به‎‌صورت دستی نیز هماهنگ‎‌سازی شده و عناوین تکراری شناسایی و به شکل غیر تکراری ارائه شده است. چکیده‎‌ها در ملیت با تغییر اندکی نسبت به نسخه قبل، آماده شد؛ به این صورت که به نسبت اکتفا شده است. اگر مکان ولادت یا وفات مفسری شهر یا کشور بود، ملیت او همان شهر یا کشور انتخاب شد و از جعل ملیت برای شهرها خودداری شد.

یادآوری

در طبقات مفسران مشكاة الأنوار نسخه یک، اطلاعات مربوط به برخی از مفسران کامل نبود. در این نسخه تلاش کردیم به کلیه منابعی که احتمال وجود این اطلاعات در آنها بود، مراجعه شود و اطلاعات مربوط به آنها تکمیل گردد. برخی از مفسران مشهور مانند رشیدالدین میبدی نیز که از قلم افتاده بود به فهرست مفسران افزوده شد.

«کلیه حقوق مادى و معنوى این نرم‌‌افزار، متعلق به مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى می‌باشد»