شرح كتاب سيبويه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[سیرافی، حسن بن عبدالله]] (نويسنده)

| کتابخانۀ دیجیتال نور =20464

'''شرح كتاب سيبويه'''، اثر ابوسعيد حسن بن عبدالله مرزبان سيرافى (متوفى 385ق)، مشهور به قاضى ابوسعيد سيرافى، قديمى‌ترين شرح بر «الكتاب» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] است كه به زبان عربى، با تحقيق احمد حسن مهدلى و على سيد على در پنج جلد منتشر شده است.

كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، اولين كتاب جامع مسائل علم نحو است كه از طريق شاگردش اخفش به دست ما رسيده است<ref>ماهر عباس جلال، ص 289</ref>[[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] با نگارش «الكتاب»، نقشى حياتى و مهم در رشد و شكوفايى فرهنگ و تمدن اسلامى ايفا كرد. كتاب وى، نه‌تنها نخستين و ماندگارترين اثر موجود در زمينه دستور زبان عربى است، بلكه دانش‌هاى ديگرى چون زبان‌شناسى، لغت، تفسير، قرائت، بلاغت، حديث و حتى فقه نيز از آن بهره‌هاى فراوانى برده‌اند و پايه‌هاى نخستين خويش را بر اين كتاب استوار ساخته‌اند. آراى [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] در «الكتاب» چنان ارزشمند و مهم است كه زبان‌شناسان و دستوريان غرب و شرق جهان درباره اين آرا، پژوهش‌ها و تحقيقات گسترده‌اى داشته و ديدگاه‌هاى مختلفى را دراين باره بيان كرده‌اند؛ به‌طورى‌كه نزدیک به يك‌صد شرح و حاشيه و تعليقه بر آن در طول بيش از دوازده سده نوشته شده و براى تبيين ديدگاه‌هاى [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] و بيان ارزش‌هاى نهفته در «الكتاب» نيز بيش از يك‌صد و پنجاه كتاب و بيش از دويست مقاله به زبان‌هاى مختلف به نگارش درآمده است<ref>على‌محمدى، على، ص 66</ref>

[[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] در «[[الأنساب]]» گروهى از دانشمندان و پرهيزكاران منسوب به «سيراف» و از جمله هفت تن را به نام و نشان ذكر مى‌كند و مشهورترين آنان را ابوسعيد سيرافى مؤلف كتاب حاضر مى‌داند<ref>مهدوى دامغانى، احمد، ص 18</ref>كه كسى شرحى بهتر از آن بر اين كتاب ننوشته است. حتى كسانى چون ابوعلى فارسى كه معاصر سيرافى بود، بر وى حسادت مى‌ورزيدند<ref>السامرايى، ابراهيم، ص 250</ref>ابن الانبارى درباره شرح سيرافى بر «الكتاب» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] مى‌گويد: «اگر تنها همين يك كتاب را مى‌داشت بر فضيلت او كافى بود»<ref>مهدوى دامغانى، احمد، ص 24</ref>

سيرافى شرحش را بدون تمهيد و مقدمه‌اى كه شيوه او را توضيح دهد آغاز كرده است، اما با توجه به كتاب مى‌توان به شيوه او در اين شرح دست يافت. وى ابتدا تكه‌اى از كلام [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] را ذكر مى‌كند و به دنبال آن به شرح آن عبارت مى‌پردازد. البته او هميشه به اين روش ملتزم نيست؛ چنان‌كه در «باب الهمزة»<ref>جلد 4، ص 274</ref>توضيحات خود را بر كلام [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] مقدم مى‌كند. سيرافى عبارات را به‌گونه‌اى توضيح مى‌دهد كه براى خواننده قابل فهم باشد؛ لذا ياقوت در «معجم الأدباء» مى‌نويسد: «نحويون زمان ما سه گروهند: آن‌كه كلامش فهم نمى‌شود كه «رمانى» است؛ آن‌كه بخشى از كلامش فهميده مى‌شود كه «ابوعلى فارسى» است و آن‌كه تمامى كلام او فهميده مى‌شود كه «سيرافى» است»<ref>السامرايى، ابراهيم، ص 260</ref>

وى در شرح مطالب تنها به عبارات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] بسنده نكرده، بلكه مسائل فراوانى و به‌ويژه آراء نحويون پيش از [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] را متعرض شده است؛ به‌عنوان مثال اقوالى از [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]] را كه [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] با آن‌ها مخالف بوده، متعرض شده و همين اقوال، مشهور شده و نحويون بر آن‌ها تعليقه زده‌اند. گاه نيز اقوالى از [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]] را كه [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] متذكر شده، رد كرده است<ref>همان، ص 261</ref>

مذهب نحوى سيرافى عموماً بصرى بوده و وقتى نظريه‌اى از آنها را متذكر مى‌شود با لفظ «أصحابنا» مى‌آورد و لذا وى مؤيد بصريون بوده و آراء كوفيون را رد مى‌كند<ref>همان، ص 263</ref>

در ابتداى كتاب، مقدمه مختصرى از محققین اثر در شرح حال، اساتيد، شاگردان و آثار سيرافى آمده است.

فهرست محتويات هر جلد در انتهاى آن ذكر شده است. پاورقى‌هاى كتاب نيز به آدرس آيات، روايات، اشعار و اختلاف نسخ اختصاص دارد.

==پانويس ==

<references />

# مقدمه و متن كتاب.

# ماهر عباس جلال، «نظرات في كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]»، التراث العربي، جمادي‌الآخرة 1422، العدد 83 و 84.

#السامرايي، إبراهيم، «أبوسعيد السيرافي و كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]»، الدراسات الأدبية، پاييز و زمستان 1343، شماره 3 و 4.

#مهدوى دامغانى، احمد، «مقدمه‌اى در باب أخبار النحويين قاضى سيرافى»، گزارش ميراث، دوره دوم، سال ششم، شماره سوم و چهارم، مرداد - آبان‌ماه 1391.