غزوات رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم

‏غزوات رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم
پدیدآوران	ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) محمد عبدالرحیم (محقق)
ناشر	دار سعدالدين
مکان نشر	سوريه - دمشق
سال نشر	2004م , 1425ق
چاپ	1
موضوع	محمد (ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - غزوات
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ه‎‏4‎‏ ‎‏4‎‏.‎‏ش 22/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

غزوات رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم، اثر ابوالفرج عبدالرحمن بن علی ابن‌جوزی (508- 597ق/ 1114- 1201م)، کتابی است در معرفی جنگ‌ها و غزوات زمان پیامبر(ص).

این اثر، چهارمین کتاب از مجموعه «سلسلة هذا هو محمد صلی‌الله‌علیه‌وسلم» می‌باشد که با تحقیق محمد عبدالرحیم به چاپ رسیده است.

ساختار

مقدمه محقق، آغازگر کتاب بوده و مطالب در چهار عنوان، سامان‌دهی شده است.

غزوه‌ها، به ترتیب سال وقوع، معرفی گردیده و در تعریف آنها، به بیان کلیات پرداخته شده و نویسنده، وارد جزییات نشده است.

گزارش محتوا

مقدمه محقق، نخستین عنوان کتاب می‌باشد که در آن، ابتدا معنا و مفهوم جنگ، توضیح داده شده و سپس، به برخی از مهم‌ترین جنگ‌هایی که در طول تاریخ به وقوع پیوسته، اشاره شده است که از جمله آنها، می‌توان از جنگ استقلال آمریکا (1775- 1783م) که به ایجاد ایالات‌متحده انجامید، جنگ تریاک بین چین و بریتانیا (1839- 1842م)، جنگ میان ایالات‌متحده آمریکا و اسپانیا در کوبا برای آزادی کوبا از سیطره اسپانیا (1898م)، جنگ باسیفیک میان شیلی و دو دولت متحد بیرو و بولیوی (1879- 1884م) نام برد. در پایان نیز اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی کتاب، توضیح داده شده است.

در عنوان دوم، به شرح‌حال ابن جوزی پرداخته شده و لذا، اطاعاتی از قبیل نام و نسب، ولادت، اقوال و حکم، اشعار، تعریفات دیگران از وی، سعایت و تهمت‌هایی که به او زد شده، تألیفات و آثار، وفات و اولاد وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است.

در عنوان سوم، به سیره پیامبر(ص) پرداخته شده است. در این رابطه، ابتدا نسب آن حضرت تا حضرت آدم(ص)، به‌صورت مختصر، نام برد شده و سپس، قصیده‌ای از ابوالعباس عبدالله بن محمد ناشی آمده که در آن، نسب پیامبر(ص)، به نظم کشیده شده است. در ادامه، به بیان صفات و معرفی خانواده آن حضرت، پرداخته شده و به این مطلب اشاره شده است که نخستین همسر ایشان، خدیجه بنت خویلد بود و تا زمان حیات وی، یعنی سال سوم هجری، او تنها همسر پیامبر(ص) بوده که شش فرزند برای ایشان، به دنیا آورد که عبارتند از قاسم، عبدالله، زینب، رقیه، ام‌کلثوم و فاطمه. قاسم و عبدالله در زمان طفولیت، از دنیا رفتند و بنابراین، فرزند ذکوری از آن حضرت، باقی نماند. بعد از خدیجه، ایشان با چهارده زن ازدواج کرد که برخی وفات یافته و فقط نه زن باقی ماند که از آنها، فقط ماریه قبطی، صاحب فرزند پسری به نام ابراهیم گردید که او نیز در طفولیت، از دنیا رفت. تمامی فرزندان آن حضرت، در زمان حیات ایشان، به‌غیراز حضرت زهرا(س) وفات یافتند و آن حضرت نیز، با پسرعموی پیامبر(ص)، یعنی حضرت علی(ع) ازدواج کرده و صاحب دو فرزند پسر به نام حسن(ع) و حسین(ع) گردید ولذا نسبت هرکسی که به پیامبر(ص) منتسب باشد، در فرزندان حضرت زهرا(س) منحصر می‌گردد. آن حضرت فرزند پسر دیگری نیز به نام محسن داشت که از دنیا رفت.

در چهارمین عنوان، به معرفی غزوات و جنگ‌های زمان پیامبر(ص)، پرداخته شده است. به‌منظور آشنایی با محتوای کتاب، به برخی از این غزوات، اشاره می‌گردد:

1. غزه ابواء: این غزوه که به ودان نیز شهرت دارد، نخستین غزوه پیامبر با مشرکان است که بیش دوازده ماه از هجرت نگذشته بود که اتفاق افتاد. در این روز پرچم در دست حمزه بن عبدالمطلب بود و پیامبر(ص) با ۶۰ سوار از مهاجران به‌قصد کاروان قریش و قبایل ساکن منطقه چون بنی‌ضمره بن کنانه از مدینه بیرون رفت. در این غزوه فردی از انصار حضور نداشت. با حضور در سرزمین ابواء پیامبر(ص) نشانی از قریش ندید. در آنجا بنی‌ضمره برای آشتی و صلح به حضور پیامبر(ص) آمدند و مخشی بن عمرو ضمری كه در آن زمان ریاست قبیله مذكور را به عهده داشت پیمان صلحی با مسلمانان امضاء کرد.
2. غزوه بواط: این غزوه در ماه ربیع‌الاول، سیزده ماه پس از هجرت، اتفاق افتاد. در این روز، پرچم به دست سعد بن ابی وقاص بوده و سعد بن معاذ در مدینه، جانشین پیامبر(ص) شد. پیامبر(ص) به همراه دویست نفر از اصحابش، به‌قصد تعقیب کاروان قریش، تا بواط (کوهى از جبال جهینه در ناحیه‌اى از نواحى کوه رضوى در نزدیکی مدینه) پیش آمد، درحالی‌که امیة بن خلف، سرپرستی کاروان صدنفری قریش به همراه دو هزار و پانصد شتر را برعهده داشت. پیامبر(ص) بدون اینکه با قریش برخورد کرده و جنگی رخ دهد، از همان‌جا به مدینه بازگشت.
3. غزوه طلب کرز بن جابر: علت این غزوه که به آن، غزوه سفوان نیز می‌گویند، دستبردی بود که کرز بن جابر فهری به اطراف مدینه زد و قسمتی از گله‌های مردم را غارت کرد و پیامبر(ص) تا محلی به نام سفوان که از نواحی بدر بود، به تعقیب او پرداخت ولی او را نیافته و به مدینه بازگشت.
4. غزوه ذی العشیره: شانزده ماه پس از هجرت و کمی بعد از غزوه بواط روی داد. پیامبر(ص) ابوسلمه عبدالله بن عبدالاسد را جانشین خود قرار داد و برای تعقیب کاروان قریش که از شام بازمی‌گشت، با سپاه خود تا ناحیه‌ای به نام ذی العشیره واقع در ینبع، در نزدیکی مدینه رفت، ولی کاروانی ندید و جنگی رخ نداد. این همان کاروانی بود که هنگام رجوع از شام، مسلمانان دوباره برای تصرف آن اقدام نمودند و قریش نیز از مکه با قوای خود بیرون آمد و منجر به جنگ بدر گردید.
5. غزوه بنی قینقاع: این جنگ که در نیمه شعبان و پس از بیست ماه از هجرت اتفاق افتاد، میان مسلمانان و یهودیان بود. در این جنگ پرچم به دست حمزه بود و ابولبابه بن عبدالمنذر انصاری، جانشین پیامبر(ص) در مدینه گردید. در این جنگ، یهودیان در قلعه خود محاصره شدند و پس‌ازآن، تسلیم شده و قرار شد اموالشان برای پیامبر(ص) باشد و زنان و فرزندانشان، از آن خودشان باشد.
6. غزوه السویق: این غزوه در سال دوم هجری اتفاق افتاده و ابولبابه جانشین پیامبر(ص) گردید. علت این جنگ، آن بود که ابوسفیان پس از جنگ بدر، سوگند خورد تا از مسلمانان انتقام نگیرد، همبستر زنان نشود و موی خود را روغن نزد. لذا به همراه تنی چند از مشرکان به‌قصد حمله به مسلمانان، به‌سوی مدینه خارج شد و پس از کشتن دو تن از انصار و آتش زدن خانه‌ها در نزدیکی مدینه و عمل کردن به سوگند خود با اینکار، به‌سوی مکه گریخت. پیامبر(ص) پس از آگاهی از ماجرا، به تعقیب مشرکان مکه پرداخت اما به آنان دست نیافته و به مدینه بازگشت. مشرکان هنگام فرار، برای سبک‎باری و سرعت بیشتر آذوقه‌های خود که در میان آن سویق بود به زمین ریختند. ازاین‌رو این غزوه به نام غزوه سویق نام‎گذاری شد.
7. غزوه حمراءالاسد: این غزوه، سی‌وسه ماه پس از هجرت رخ داد. پس از پایان جنگ احد، مسلمانان که در غزوه احد شکست خورده بودند، با مجروحان خود به مدینه بازگشته و مشغول مداوای خود بودند که پیامبر(ص) پس از نماز صبح، به بلال فرمود که ندا دهد: «‌پیامبر(ص) دستور می‌دهد دشمن را تعقیب کنید و جز کسانی که دیروز در جنگ حضور داشتند کسی نباید با ما (از مدینه) خارج شود» و لذا پیامبر(ص) به‌قصد مقابله با مشرکان، از مدینه خارج شده و تا منطقه حمراءالاسد پیش رفت، اما مشرکان از جنگ منصرف شده و بازگشته بودند و مسلمانان نیز بدون جنگ، به مدینه بازگشتند.

برخی دیگر از غزوه‌های مذکور در کتاب، عبارتند از غزوه بدر، احد، قرقره الکدر، غطفان، بنی سلیم، بنی نضیر، ذات الرقاع، دمه الجندل، مریسیع، خندق، قریظه، بنی‌لحیان، غابه، حدیبه، خیبر، حنین، طائف و تبوک.

در ادامه، به شعار پیامبر(ص) در جنگ‌ها و امور مربوط به سرایا، از جمله، عذر پیامبر(ص) در عدم شرکت در سرایا و تعداد آنها اشاره گردیده و سپس، روایاتی ذکر شده است که به توصیف آلات جنگی پیامبر(ص)، از جمله شمشیر، زره، کلاه‌خود، کمان، نیزه و... ایشان پرداخته‌اند.

وضعیت کتاب

از جمله اقدامات محقق بر روی کتاب، می‌توان از امور زیر، نام برد:

1. تهیه مقدمه‌ای برای کتاب در معرفی مهم‌ترین جنگ‌های قدیم و جدیدی که در طول تاریخ رخ داده است؛
2. ارائه شرح‌حالی مؤلف و سیره و روش ایشان؛
3. بیان سیره پیامبر(ص)؛
4. تخریج آیات قرآنی؛
5. تخریج صحیح روایات نبوی(ص) بر اساس روش مناسب و متداول علم حدیث و با استفاده از کتب صحاح، سنن و سایر کتب معتبر در این زمینه؛
6. معرفی اعلام مذکور در متن، به‌صورت اختصار (در پاورقی‌ها)،
7. معرفی و شناساندن اماکن مذکور در متن (در پاورقی‌ها)؛
8. توضیح و تشریح بسیاری از کلمات غریب و دیریاب، با استفاده از معاجم معتبری همچون «اللسان»، «التاج»، «القاموس» و... (در پاورقی‌ها).

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.