شرح غم حسین علیه‌السلام ترجمه تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی

شرح غم حسین‌ عليه‌السلام: ترجمه تحقيقي بخش اصلی مقتل خوارزمی (م568ق)
پدیدآوران	اخطب خوارزم، موفق بن احمد (نویسنده) صادقی، مصطفی (مترجم)
عنوان‌های دیگر	ترجمه تحقيقی بخش اصلی مقتل خوارزمی (م568ق) مقتل الحسين‌ عليه‌السلام. شرح (عنوان قراردادی)
ناشر	مسجد مقدس جمکران
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1388ش
چاپ	1
موضوع	1.اخطب خوارزم، موفق بن احمد، 484؟ - 568؟ق. مقتل الحسين‌ عليه‌السلام - نقد و تفسير 2.حسين بن علي(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. 3.واقعه کربلا، 61ق.
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏41‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏704226
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح غم حسین: ترجمه تحقیقی بخش اصلی مقتل خوارزمی (م 568ق) ، توسط مصطفی صادقی نگاشته شده است. نویسنده مقتل خوارزمی (متوفی 568ق) عالمی سنی‌مذهب، ولی منصف و محب اهل‌بیت(ع) است. نگارنده در عین آنکه سعى کرده ساده‏‌نویسى را براى مخاطبان عام خود رعایت کند، از جنبه علمى و تحقیقى غافل نبوده است.

جلب عنایت امام حسین(ع)، جبران نبود ترجمه‌ مقتل مهم خوارزمی و ترجمه بخش اصلی مقتل ابن اعثم که خوارزمی از آن فراوان اقتباس کرده است، از جمله اهداف مترجم است

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه مختصری از ناشر، مقدمه‌ای تحقیقی از مترجم و متن عربی مقتل به‌همراه ترجمه است. از آنجا که متن مقتل، فاقد عناوین است، به‌منظور تنوع و عدم پیوستگى مطالب، همچنین دستیابى خواننده به موضوعات، عناوینى از محتواى مباحث کتاب، استخراج شده و به‏ عنوان تیتر از سوى مترجم افزوده مى‌‏شود.

گزارش محتوا

مترجم کتاب در مقدمه‌اش ابتدا به معرفی خوارزمی و اثر او «مقتل الحسين(ع)» پرداخته است. وی درباره سنی بودن خوارزمی چنین توضیح می‌دهد: بااینکه نویسنده، غیر شیعه است، کتاب او در میان شیعیان جایگاهى یافته و مؤلفان امامى‌مذهب از قدیم روایات او را در کتب خود آورده‏‌اند. البته مقتل، تنها بخشى از این کتاب را تشکیل می‌‏دهد و آنچه در اینجا ترجمه شده فقط همان بخش؛ یعنى گزارش حرکت امام به عراق و واقعه کربلاست

وی همچنین نکاتی را درباره ترجمه تذکر داده است:

1. از آنجا که مؤلف و دیگر مورخان اهل سنت، از امام حسین(ع) به نام یا کنیه تعبیر کرده و احترامات ناشى از اعتقاد به امامت آن حضرت را نیاورده‌‏اند و از طرفى مترجم نتوانسته به این بسنده کند، کلماتى چون امام، در ابتداى نام آن حضرت و کلیشه «عليه‌السلام» در انتهاى آن افزوده است. همچنین کلمه «قال» در خصوص آن حضرت، به واژه محترمانه «فرمود» ترجمه شده است.
2. در عبارات عربى و به‌خصوص در این متن، سوگند به خدا پیوسته در سخنان افراد تکرار شده و گاه تکیه‏‌کلام بشمار مى‌‏رود که همه آن‏ها ترجمه نشده است و گاه کلماتى مانند «هرگز» جایگزین آن شده که معادل فارسى آن نیست، ولى براى روانى ترجمه چنین کرده‌‏ایم.
3. واژه «قتل» درباره امام و یاران آن‌حضرت در صحراى کربلا یا کوفه به «شهادت» ترجمه شده است؛ هرچند تعبیر «شهادت» یا «شهید شدن» در منابع متقدم، معمول نیست.
4. ترجمه اشعار و رجزها که به دلیل حماسى بودن آن ‏گاه شاعر به جفنگ آمده و به‌خاطر موزون کردن کلام خود عباراتى گاه بى‌‏معنا گفته است، قدرى مشکل بوده و مترجم در مواردى ناچار شده از ترجمه دقیق برخى کلمات بگذرد. هرچند سعى وافرى شده که در حد امکان معناى این رجزها به اصل عربى آن نزدیک باشد. به این نکته هم باید توجه داشت که اشعار و رجزهاى مقتل خوارزمى در مواردى با دیگر منابع مطابق نیست و گاهى در اینجا کلمه‏‌اى به کار رفته که معنا کردن آن سخت‌‏تر بوده است.
5. به‌‏طور کلى تلاش مترجم بر آن بوده تا برگردان به فارسى دقیقاً صورت پذیرد، لیکن طبیعى است که در برخى موارد (که البته کم است) به‌خاطر روانى و زیبایى متن، کلماتى جابه‌جا یا آزاد ترجمه شده است. اما اگر خواننده در مقایسه با دیگر ترجمه‌‏ها به تفاوتى آشکار دست یافت، دلیل آن اختلاف نقل خوارزمى با دیگران است که سبب شده ترجمه نیز دگرگون شود.
6. در مواردى که ترجمه یک عبارت نیاز به توضیحى در متن داشته، با علامت قلاب از متن تفکیک شده است

مترجم علاوه بر ترجمه، متن عربی را نیز در کتاب آورده است. خود در این ‌باره می‌گوید: «به دلیل تقدم و اهمیت نسبى «مقتل الحسين» خوارزمى و هم‌چنین تذکر برخى اشکالات، شایسته بود متن قسمت اصلى آن نیز در دسترس باشد. به‌خصوص که ترجمه، در مواردى با مراجعه خواننده به متن عربى، بهتر مفهوم خواهد شد»

متن کتاب تنها مشتمل بر فصل یازدهم از مقتل خوارزمی است. وی در صفحات آغازین این بخش، شش خبر درباره ثواب روزه‌ گرفتن‌ در روز عاشورا آورده است و در ادامه می‌نویسد: «در روز عاشورا هفتاد عید وجود دارد و هرکه براى خانواده‌‏اش خوب خرج کند، خدا در طول سال او را در وسعت خواهد داشت»مترجم در توضیح این روایات می‌نویسد: نگارنده مایل نبود این روایات را ترجمه کند، ولى به جهت آنکه وقفه‌‏اى در ترجمه نیفتد و شاید براى برخى محققان غیر آشنا به زبان عربى سودمند باشد، ترجمه شد؛ وگرنه همه مى‏‌دانند که این روایات ذره‌‏اى اعتبار ندارد و ساخته بنى امیه است که عاشورا روز شادى آنان بود. ممکن است توجیهات سردى هم براى آن گفته شود، ولى سند و متن آن‏ها به اضافه قدرى تعقّل، همه آن‏ها را ردّ مى‌‏کند

خوارزمی در ادامه سعی می‌کند بین روایات مذکور و مصیبت خاندان پیامبر(ص) این‌گونه جمع کند: از آنجا که این روز بر ایام دیگر فضیلت و برترى دارد، واقع شدن مصیبت خاندان پیامبر در این روز باعث عظمت آنان و فضیلت مبارزه ایشان خواهد بود. بدین وسیله ثواب آنان بیشتر و درجاتشان عالى‏‌تر و شرافتمندانه‏‌تر خواهد شد، عذاب دشمنانشان سنگین‏‌تر و لعنت خدا بر آنان و طرف‌دارانشان در قیامت شدیدتر و درازتر خواهد بوداین عبارت اگرچه در ظاهر حکایت از عظمت مقام اهل‌بیت(ع) می‌کند، اما در حقیقت این هم یکى از آن توجیهات سرد است که خوارزمى به آن دست زده است. به‏‌هرحال او سنى‌مذهب است و گویا این اخبار عجیب در او اثر گذاشته، ولى از سوى دیگر ارادتش به اهل‌بیت(ع) او را ناچار به چنین توجیهى کرده است

وی اگرچه بسیاری از مطالب را از ابن اعثم نقل کرده، اما در جریان بـیان مـنازل بین راه مـکه به کوفه و دیدارهای امام(ع) با افراد مختلف، شیوه و ترتیب ابن‌ اعثم‌ را رعایت نکرده است. وی‌ ابـتدا‌ جریان دیدار امام حسین(ع) را با فرزدق در منزل شقوق و سپس دیـدار حـضرت بـا زهیر بن قین و آنگاه نزول وی‌ در‌ منازل خزیمیه، ثعلبیه و در‌ نهایت، دیدار حضرت با ابوهره ازدی را آورده است؛ درحالی‌کـه ‌ابـن اعثم، بعد از جریان نامه ولید بن عتبه به عبیدالله بن زیاد مبنی بـر رهـسپار‌ شـدن‌ حسین بن علی(ع) به‌سوی عراق، از اقامت امام حسین(ع) در منازل خزیمیه و ثعلبیه گـزارش کرده، سپس به دیدار امام(ع) با فرزدق در منزل شقوق اشاره کرده‌ اسـت‌

خوارزمی روایت‌ها و گزارش‌هـایی را که در این کتاب آورده است، تلقی به قبول کرده است و جز در موارد معدود بـه ‌بـررسی‌ و نقد سند و یا متن روایت‌ها، نپرداخته است. ازاین‌رو اگرچه این اثـر مـورد تـوجه و رجوع شیعه است و به آن استناد می‌شود، اما‌ برخی‌ از روایات آن، از دیدگاه شیعه، مجعول و غـیر قابل اعتماد است

کتاب با این عبارت به پایان رسیده است: «در اینجا فصل دوازدهم مقتل الحسين(ع) آغاز مى‌‏شود که درباره جزاى قاتلان امام و دشمنان آن حضرت است

وضعیت کتاب

در تحقیق این ترجمه با استفاده از دیگر منابع، به‌خصوص گزارش‏هاى ابومخنف به موارد زیر توجه شده است: اشاره به مواردى که خوارزمى به تبع ابن اعثم تسلسل تاریخى حوادث را رعایت نکرده و گاه موجب تناقضاتى در روایات شده است؛ تذکر گزارش‏هایى از این مقتل که در منابع دیگر یافت نمى‌‏شود، اعم از آنکه اعتبار تاریخى داشته یا نداشته باشد؛ ذکر تحریف‏ها، افزوده‌‏ها و احتمالاً گزارش‏هایى که ساختگى به نظر مى‏‌رسیده و نگارنده درباره آن‏ها تأملاتى داشته است؛ توضیح واژه‌‏ها یا تکمیل ترجمه که در متن امکان‏‌پذیر نبوده است؛ معرفى اجمالى اعلام متن (یاران یا دشمنان امام حسین(ع) و تذکر سابقه آنان

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع تحقیق در انتهای کتاب ذکر شده است؛ پس فهرست مطالب کتاب نیز در واقع فهرست انتخابى مترجم است. البته این عناوین، دربرگیرنده همه مطالب نیست.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. رنجبر، محسن، معرفی و بررسی «مقتل الحسين -ع-» (نگاشته خوارزمی)، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، زمستان 1383، شماره 4، صفحه 103 تا 134.

وابسته‌ها

المناقب (خوارزمی)

مقتل الحسين عليه‌السلام (خوارزمی)