موسوعة النحو و الصرف و الإعراب: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =19496

اين اثر با روش فرهنگ‌نويسى و با كلمه الف آغاز شده و با كلماتى مانند ثمّ، جعل، حىّ، دع، ربّ، سبحان، سوف، صبراً، طفق، قلّ، كاد، نعم، هلمّ جرّا و يقين ادامه يافته و با كلمه يومئذٍ به پايان رسيده است. بنابراين، در اين اثر مباحث هريك از علم صرف و نحو و لغت به‌صورت مستقل و با تفكيك موضوعى سامان نيافته و در هم تنيده شده و فقط بر طبق نظم الفبايى تنظيم شده است.

#نویسنده در مقدمه‌اش كه در تاريخ 1988/5/10م، نوشته است، با اشاره به اين نكته كه از ذكر اسامى و زندگى اعلام علم نحو به دليل كثرت آن و اجتناب از طولانى شدن بحث خوددارى شده، افزوده است كه روش من در گزينش مطالب اين كتاب چنين است: اصطلاحات بر طبق تلفظ آن، نه بر اساس ريشه لغوى، ثبت شده و صورت املايى كلمات مراعات شده است... نویسنده، علاقه‌مندانى را كه طالب تفصيل بيشتر در مورد اصطلاحات زبان و ادبيات عربى هستند، به كتاب ديگر خودش به نام «موسوعة الحروف في اللغة العربية» ارجاع داده است <ref>موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، ص 6</ref>

#از موارد بسيار مفيد و آموزنده در اين اثر از نظر آموزش زبان عربى، استشهادهاى فراوان نویسنده به آيات قرآن كريم است كه شماره و نام سوره‌ها و آيات مورد نظر را نيز گاه در پاورقى‌ها<ref>مثلاً همان، ص 297</ref> و گاه در متن كتاب <ref>مثلاً همان، ص 427</ref> بيان كرده است.

#نویسنده در برخى موارد، مطالب مشهورى را كه حقيقت نداشته و ساختگى بوده، خاطرنشان كرده است؛ به‌عنوان مثال داستان مجعول نابغه ذبيانى و [[حسان بن ثابت]] و اينكه حسان شعرهايش را بر نابغه عرضه مى‌كرده و اشكال او به واژه‌هاى «جفنات» و «أسياف» كه حسان در شعرش گفته است و نقد اين ادّعا <ref>همان، ص 301</ref>

#نویسنده در پاورقى‌ها، گاه برخى از عبارات را كه نيازمند شرح دانسته، تجزيه و تركيب كرده و توضيح داده است.<ref>به‌طور مثال: همان، ص 113 و 442</ref> و گاه اختلافات صرفى و نحوى و نظر كوفيان و بصريان و... را بيان كرده است <ref>به‌عنوان مثال: ص 200 و 480 و 544 و 594 و 715</ref>  

#نویسنده در مواردى براى توضيح بيشتر مطالب از جدول نيز استفاده كرده است <ref>مثلاً: همان، ص 55، 57، 59، 114، 230، 310، 251، 311، 312، 313 و 572</ref>  

#نویسنده نظر رايج اديبان و لغويان در مباحث صرف و نحو و لغت را در متن كتاب ذكر كرده است و گاهى اجتهاد و نظر شخصى خود را نيز در مورد برخى از امور ادبى و لغوى در پاورقى بيان كرده است<ref>به‌طور مثال: همان، ص 209 و 480، پاورقى 5</ref> و گاه بعد از بيان ديدگاه خودش براى تقويت آن به برخى از پايان‌نامه‌هاى دانشگاهى ارجاع داده است؛ به‌عنوان نمونه به پايان‌نامه كارشناسى ارشد جناب «خيرى محمود» استناد كرده كه در دانشگاه كويت تحت عنوان «جمع التکسیر في اللغة العربية» از آن دفاع شده است <ref>همان، ص 301، پاورقى</ref>  

#نویسنده گاه مصوبه‌هاى «مجمع اللغة العربية في القاهرة» را كه يكى از مراكز مهمّ زبان و ادبيات عربى در جهان اسلام است، در مورد برخى از مباحث صرفى و نحوى در پاورقى بيان كرده است <ref>همان، ص 265 و 266 و 267 و 302</ref>  

#گاهى نویسنده در پاورقى به برخى از نويسندگان كتاب‌هاى آموزشى زبان عربى اشكال گرفته و خطاى علمى آنان را آشكار ساخته است؛ مثلاً در مصراع معروف فرزدق در مدح حضرت [[امام سجاد(ع)]]، «لو لا التشهد كانت لاؤه نعم»، نوشته است برخى پنداشته‌اند كه «لاؤه» منصوب است و به فرزدق اشكال كرده‌اند، ولى چنين اشكالى صحيح نيست و بلكه آن كلمه، مرفوع است و... (همان، ص 524</ref> و يا توضيح داده است كه گاه نويسندگان كتاب‌هاى قواعد زبان عربى، اصطلاح و قانونى را طرح كرده‌اند كه در منابع نحوى قديم و اصيل يافت نمى‌شود و بنابراين دليلى ندارد كه اين مورد هم به اصطلاحات فراوان و بى‌شمار نحوى افزوده شود<ref>همان، ص 642، پاورقى</ref>  

#نویسنده در بحثى انتقادى و جالب، شجاعانه نوشته است كه بديهى است كه ما همه تعليل‌هاى نحويان را در مورد غير منصرف بودن بخشى از اسم‌ها طرد مى‌كنيم؛ چون عرب‌زبانان اين‌گونه كه نحويان، منطقى مى‌انديشند، به زبان و لغت نمى‌نگريستند و همانند آنها عمل نمى‌كردند، پس هر تعليلى جز اين مطلب كه: «هكذا نطقت العرب»، مردود است<ref>همان، ص 650، پاورقى</ref>  

#نویسنده با ذكر اين مطلب كه بيشتر نحويان، جمع بستن قياسى «فَعل» را بر وزن «أفعال» نمى‌پذيرند، افزوده است كه: «ولى كشيش، «انستانس كرملى» بر آن است كه آنچه كه از فصحاء به‌صورت جمع «أفعال» براى «فعل» شنيده شده، بيشتر است از آنچه كه به‌صورت «أفعُل» آمده است، مانند «بحث و أبحاث»، «شكل و أشكال»، «شخص و أشخاص» و «لفظ و ألفاظ» و مجمع اللغة العربية در قاهره نيز جمع بستن فعل را بر وزن أفعال جايز شمرده است <ref>همان، ص 123</ref>