اللؤلؤة الغروية في أصول الفقه

اللؤلؤة الغروية في أصول الفقه
پدیدآوران	فاضل قائيني نجفي، علي (محقق) فاضل قائيني نجفي، محمد (نویسنده)
سال نشر	1422ق.
چاپ	چاپ اول
زبان	عربي
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏/ف2ل9 / 159/8 BP

اللؤلؤة الغروية في أصول الفقه، اثر آیت‌الله محمد فاضل قائینی نجفی، موسوعه‌ای کامل در اصول فقه است که مشتمل بر مباحث الفاظ و مباحث اصول عملیه می‌باشد و با تحقیق علی فاضل قائینی نجفی به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز گردیده و مطالب، در هشت مقصد و یک خاتمه، در سه جلد، مشتمل است بر مباحث الفاظ (ج1 و ج2) و مباحث اصول عملیه (ج3).

در این مجموعه، درس‌ها و تقریرات محمد فاضل قائینی نجفی در باب اصول، ویژه طلاب حوزه‌های علمیه فراهم آمده است. برخی مباحث کتاب بدین قرار است: تعریف و موضوع علم اصول، وضع، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم، مشتق، اوامر، اجزاء، واجب، نواهی، مفاهیم‌، عام و خاص‌، مطلق و مقید، مجمل و مبین، امارات و طرق، قاعده لاضرر و لاضرار.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ابتدا به شرح حال مؤلف پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون ولادت، تحصیلات، اساتید، گواهی اساتید بر علمیت، شاگردان، تألیفات و دیدگاه علما پیرامون وی، در اختیار خواننده قرار گرفته و سپس، به برخی از ویژگی‌های کتاب، اشاره شده است.

در مقدمه مؤلف، ابتدا به رتبه و جایگاه علم اصول در میان سایر علوم و موضوع آن، اشاره گردیده و سپس، به موضوعاتی همچون نظر محقق انصاری در بحث از حجیت خبر واحد در اصول، تعریف علم اصول، احتیاج موضوع علم اصول به جامع، وجه تمایز علوم و اقسام واسطه و مبادی، پرداخته شده است.

مؤلف مباحث را بر نهج کتاب «كفاية الأصول» مرحوم آخوند خراسانی (1255-‌1329ق) تصنیف فرموده و در ضمن تعرض آراء محققین در هر باب و مناقشه در اقوال، مختار خود را بیان داشته است‌.

مؤلف به سبب تتلمذ از محضر مرحوم محقق نائینی (1277-‌1355ق) و محقق عراقی (متوفی 1361ق) در خلال مباحث، به طرح نظریات این دو استوانه فقه و اصول پرداخته و با مناقشه در آنها، مختار خود را در هر مسئله‌ای بیان فرموده است.

مؤلف پیش از شروع مطالب، مبحث الفاظ را مطرح نموده و به بحث پیرامون ماهیت وضع، اقسام وضع به اعتبار معنی، تقسیم وضع به اعتبار لفظ و تقسیم دلالت به عقلی، طبیعی و وضعی، پرداخته است.

جلد اول، مقصد اول و دوم را در خود جای داده است. در مقصد نخست، به بحث پیرامون ثبوت حقیقت شرعیه، پرداخته شده است. مباحث این مقصد، عبارتند از صحیح و اعم و مشتق.

در مقصد دوم، مباحث مربوط به اوامر، شامل مباحث مرتبط با صیغه امر، اجزاء، مقدمه واجب، اقتضای ایجاب شیء طلب ترک ضد را و تصحیح امر به مهم مطرح گردیده است.

مقصد سوم تا هفتم، در جلد دوم آمده است. مقصد سوم، به مبحث نواهی اختصاص یافته است. نویسنده در این مقصد، ابتدا از ماده و صیغه نهی و متعقل طلب در نهی بحث کرده و سپس به موضوعاتی همچون اجتماع امر و نهی در شیء واحد، نهی در عبادات و معاملات پرداخته است.

در مقصد چهارم، بحث پیرامون مفاهیم می‌باشد. نویسنده بحث در این مقصد را در چهار جهت زیر، پی گرفته است:

1. تعریف مفهوم؛
2. دلالت تضمنی و التزامی؛
3. تفاوت میان دلالت التزامی و سایر التزامات مانند دلالت اشاره، ایماء، اقتضاء و کنایه و وجه اختصاص آن به بحث؛
4. صفات دلالت و مدلول.

در مقصد پنجم، مباحث مربوط به عام و خاص، مطرح گردیده است. از جمله موضوعات این مقصد، عبارتند از: تعریف مشهور از عام، اقسام عام، حجیت عام مخصص در باقی موارد، انواع مخصص از جمله مخصص مبین مفهومی و مصداقی، مخصص مجمل مفهومی، مخصص مجمل مصداقی لفظی، مخصص متصل مصداقی و مخصص مجمل لبی، عدم جواز تمسک به عام در شبهه مصداقیه، تخصیص عام با مفهوم مخالف و تخصیص کتاب با خبر واحد.

در مقصد ششم، مباحث مربوط به مطلق و مقید و مجمل و مبین، جای گرفته است. در این مقصد، ابتدا ماهیت مطلق و مصادیق آن و اسم جنس، علم جنس، مفرد معرف و اسم دارای تنوین تنکیر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در ادامه، از مجازیت مطلق به‌واسطه تقیید و اطلاق حاصل از مقدمات حکمت، بحث شده است.

احکام امارات و طرق، در مقصد هفتم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از جمله مباحث این مقصد، عبارت است از: استطرادی بودن بحث از قطع در علم اصول، احکام قطع طریقی، حجیت ذاتی قطع، تنجیزی یا تعلیقی بودن حجیت قطع، فرق میان امر مولوی و ارشادی و ضابطه در آنها، قطع قطاع، قطع حاصل از مقدمات عقلی، قطع موضوعی و اقسام آن، حجیت ظواهر، اجماع منقول به خبر واحد.

جلد سوم، به مقصد سوم، اختصاص یافته است. این مقصد، مربوط است به قواعد شرعی ثابت برای شاک، در ظرف عدم طریق معتبر به واقع که «اصول عملیه» نامیده می‌شود. نویسنده بحث پیرامون این قواعد را از مهم‌ترین مسائل علم اصول، بلکه آن را از مهم‌ترین مقاصد اصول دانسته و معتقد است تعریف علم اصول به «صناعة يعرف بها القواعد التي يمكن أن تقع في طريق استنباط الأحكام أو التي ينتهي إليها الفقيه في مقام العمل»، به دلیل اهمیت این قواعد است.

از جمله مباحث و موضوعات مهم مطرح‌شده در این مقصد، می‌توان به شک در مکلف‌به، بحث و بررسی قاعده لاضرر و لاضرار، استصحاب و مباحث مربوط به آن مانند ارکان استصحاب، ادله اعتبار مطلق استصحاب، جریان استصحاب به‌همراه ظن به خلاف و تعادل و تراجیح اشاره نمود.

در خاتمه کتاب، مباحثی پیرامون اجتهاد و تقلید، مطرح گردیده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهرست آیات، روایات، شعر، اعلام، اسماء کتب، اماکن، فرق و مذاهب و مصادر و مراجع‌، در انتهای جلد سوم آمده است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح مختصر برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. جعفری، مهدی، «اطلاع‌رسانی: تازه‌های نشر در علم اصول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‌های اصولی، زمستان 1381 و بهار 1382، ‌شماره 2و3 (‎12 صفحه، ‌از 306 تا 317)، به آدرس:

   https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/28594/

3. بی‌نام، «فهرست کتاب‌های منتشر‌شده دی‌ماه سال 1380»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، دی و بهمن 1380، ‌شماره 51 و 52 (‎57 صفحه، ‌از 165 تا 221)، به آدرس:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/33709/