إرشاد النقاد إلی تيسير الاجتهاد

إرشاد النقاد إلی تيسير الاجتهاد
پدیدآوران	احمد، صلاح الدین مقبول (محقق) امیر، محمد بن اسماعیل (نویسنده)
ناشر	الدار السلفية
مکان نشر	کويت
سال نشر	1405ق. = 1985م. = 1364ش.
چاپ	چاپ اول
موضوع	اجتهاد (اهل سنت)
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏4الف 8الف / 167/4 BP

إرشاد النقاد إلی تيسير الاجتهاد، اثر امام محمد بن اسماعیل، معروف به امیر صنعانی (1099-‌1182ق)، کتابی است مختصر پیرامون تقلید از ائمه مذاهب اربعه و انسداد یا افتتاح باب اجتهاد که با تحقیق صلاح‌الدین مقبول احمد به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در فصولی متعدد و متنوع، ارائه گردیده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، در دو بخش، ابتدا حکم اجتهاد در مسائل فقهی پس از ائمه چهارگانه و حکم اجتهاد در حکم بر حدیث (حکم تصحیح و تضعیف احادیث) در اعصار متأخر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سپس، ضمن ارائه شرح حالی از مؤلف، به بیان نکاتی پیرامون کتاب، پرداخته شده است.

در مقدمه مؤلف، به سؤال قاسم بن محمد کبسی (1111-‌1201ق)، یکی از علمای صنعا، پیرامون اینکه آیا عمل متأخران به تصحیح یا تحسین یا تضعیف حدیث توسط ائمه اهل حدیث، تقلید از آنان بشمار می‌آید؟ و نظر علمایی همچون محمد بن ابراهیم، معروف به ابن وزیر صنعانی (775-‌840ق) در کتاب «الروض الباسم» و قاضی شرف‌الدین حسین بن محمد بن سعید بن عیسی لاعی، معروف به مغربی (متوفی 1119ق) در شرح «بلوغ المرام» پیرامون این موضوع، اشاره شده است.

نویسنده در ابتدا، به نقل از ابن حجر عسقلانی از «نخبة الفكر في مصطلح ا‌لحديث»، ابن صلاح در «مقدمة ابن صلاح» و زین‌الدین عراقی در «شرح الألفية»، به تعریف حدیث صحیح پرداخته و سپس، شروط صحیح بودن روایت را سلامت و دوری آن، از شذوذ و علت، دانسته و اجتهاد یا تقلید بودن تصحیح یا تضعیف احادیث به‌وسیله علما و بزرگان حدیث را مورد بحث قرار داده است.

وی در ادامه، ضمن بررسی جواز تصحیح یا تضعیف روایات در عصر حاضر و مناقشه در قول به استحاله اجتهاد، در قالب مثال‌هایی، به تفهیم سهولت اجتهاد در عصر حاضر پرداخته است و به سهولت اجتهاد در زمان حال اشاره کرده و سپس، به مباحثی همچون عدم تفاوت میان متقدمین و متأخرین مگر به‌واسطه قلت و کثرت وسائط، سبب اختلاف اقوال در جرح و تعدیل، تفطن احوال مخبرین از روات و چگونگی شناخت قول حق از اقوال ائمه جرح و تعدیل پرداخته است.

نکته قابل توجه کتاب، مطالبی است که صنعانی پیرامون سهولت و امکان‌پذیری اجتهاد و عدم ضرورت و صحت تقلید کورکورانه از مذاهب چهارگانه عنوان نموده است. وی در کتاب، به‌تفصیل توضیح می‌دهد که مهارت‌های لازم برای اجتهاد، شامل دانش کافی در زبان عربی، آشنایی با علوم قرآن و حدیث و آشنایی با مقدمات اصول فقه، آن‌چنان‌که ادعا می‌شود، دشوار نبوده و به همین دلیل ضرورتی بر پیروی کورکورانه از مذاهب چهارگانه وجود ندارد. از منظر او، اگر امکان برقراری ارتباط با آموزه‌های دینی تا این اندازه دشوار است، چرا توده‌های مسلمان در زمان قرائت قرآن، مکرر متأثر شده و به گریه می‌افتند. او سپس اظهار می‌دارد که این امر می‌تواند نشانه‌ای بر این ادعا باشد که توده‌های مسلمان، قرآن را بهتر از بسیاری از علما درک می‌کنند. استدلال‌های صنعانی توسط سایر علمای سلف‌گرا از جمله محمد اسماعیل دهلوی در کتاب «تقوية الإيمان» که در مخالفت با زیارت قبور و درخواست شفاعت نگاشته شده، تکرار گردیده است.

از دیگر مطالب و مباحث مهم کتاب، می‌توان به شرایط اجتهاد و کیفیت تحصیل آن، تعظیم سنن و ترک اعتراض بر آنها، معیار تشخیص حق از باطل، لزوم اقامه بینه توسط مدعی، جواز یا عدم جواز تقلید و... اشاره کرد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، به‌همراه فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح مختصر برخی از مطالب کتاب، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. رادگودرزی، معصومه؛ نجفی‌نژاد، علیرضا، «سلفیه و امکان فهم متون دینی برای عموم مسلمانان: ساده‌سازی دین یا نفی ضرورت وجود علما»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، پاییز و زمستان 1396، ‌شماره 48، علمی - ترویجی (‎18 صفحه، ‌از 22 تا 39).