رهونی، یحیی بن‌ موسی

نام	رهونی، یحیی بن‌ موسی
نام‎های دیگر	أبو زكريا يحيى بن موسى الرهوني
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	/ 773ق
اساتید
برخی آثار
کد مؤلف	AUTHORCODE46184AUTHORCODE

یحیی بن موسی رهونی (متوفی 733 یا 734 یا 735ق)، فقیه، ادیب، منطقی، کلامی و اصولی قرن هشتم هجری، از شاگردان ابوعبدالله ایلی، از اساتید یوسف بن خالد بساطی و صاحب «تحفة المسؤول في شرح مختصر منتهی السول».

نام و نسب

وی، ابوزکریا یحیی بن موسی رهونی است. اکثر کسانی که به شرح حال او پرداخته‌اند، نام پدر وی را موسی ذکر کرده‌اند، اما ابن حجر و سیوطی، نام پدر او را عبدالله دانسته‌اند.

وی منسوب است به «رهونه» (به ضم راء)، که قبیله‌ای است ساکن جبال «غناره» در مراکش.

ولادت

در منابع و مصادر، اشاره‌ای به مکان و تاریخ ولادت وی نشده است. فقط احتمال داده شده است که وی در یکی از بلاد مراکش به دنیا آمده و سپس، به قاهره رفته است.

شیوخ

در منابعی که به شرح حال وی پرداخته‌اند، جز دو تن از شیوخ و اساتید او، ذکر نشده‌اند که عبارتند از:

1. ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن احمد عبدری تلمسانی ایلی (متوفی 757ق)؛
2. ابن عباس احمد بن ادریس بجایی (متوفی 760ق).

شاگردان

شرح‌حال‌نویسان، از سه شخص ذیل به‌عنوان شاگرد وی، نام برده‌اند:

1. ابوالحسن یوسف بن خالد بساطی (741-‌829ق)، صاحب «شرح علی مختصر خليل»؛
2. ابوالبقاء بن عبدالله بن عبدالعزیز دمیری، قاضی‌القضات مصر (724-‌805ق)، صاحب «ثلاثة شروح علی مختصر خليل»؛
3. محمد بن عبدالقوی بن احمد بجایی مغربی مالکی (متوفی 816ق).

زندگی علمی

در مصادر و منابعی که به شرح حال وی پرداخته‌اند، اطلاعات چندانی پیرامون زندگی علمی وی، درج نگردیده است. همین‌قدر می‌دانیم که فقه را از بجایی و اصول را از ایلی فراگفته و به قاهره مهاجرت نموده و در آنجا، ساکن شده و متولی تدریس در مدرسه «الشيخونية»، «الصرغشية» و «المنصورية» گردیده است و اشتغال به تدریس، وی را از کتابت و تألیف، بازداشته است. این مدارس، از مهم‌ترین مدارس علمیه قرن هشتم هجری بوده که به دستور سلاطین ممالیک ساخته شده و به نام آنها، نام‌گذاری گردیده و جز بزرگان و علمای معروف، در آن تدریس نمی‌کردند.

وفات

مصادر و منابع تاریخی و تراجم، در تعیین تاریخ وفات وی، دچار اختلاف شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که برخی آن را 773ق، ذکر کرده و برخی نیز بین 774ق و 775ق، مردد شده‌اند.

آثار

1. شرحی بر کتاب ابن حاجب، تحت عنوان «تحفة المسؤول في شرح مختصر منتهی السول»؛
2. تقیید بر «التهذيب» براذعی که در آن، به معرفی مذاهب اربعه و سپس، ترجیح مذهب مالکی، پرداخته شده است؛
3. شرح «طوالع الأنوار» امام بیضاوی؛
4. مجموعه فتاوایی که برخی از آنها را ونشریسی نقل نموده است.

جایگاه مؤلف در نزد دیگران

تمام کسانی که به شرح حال وی پرداخته‌اند، او را ستوده و به نیکی از وی یاد کرده‌اند؛ از جمله ابن فرحون در «الديباج»، او را «فقیه، حافظ، متفنن، امام در اصول فقه، ادیب بلیغ، صدرالعلماء، صاحب دین متین و عقل رصین، ثاقب‌الذهن و بارع‌الاستنباط» دانسته و فاسی در «درة الحجال»، از وی به‌عنوان «امام در منطق و علم کلام» یاد کرده و ابن صانع حنفی دو بیت در رثای وی، سروده است.

منابع مقاله

هادی بن حسین شبیلی، تمهید کتاب «تحفة المسؤول في شرح مختصر منتهی السول»، اثر یحیی بن موسی رهونی، با تحقیق هادی بن حسین شبیلی، دارالبحوث للدراسات الإسلامية وإحياء التراث، الإمارات العربية المتحدة، دبی، 1422ق/‌2002م.